محمدبن فضل نقل کرده است: از امام رضا(ع) خواستم تفسیر«قُلْ بِفَضْلِ اللَّهِ وَبِرَحْمَتِهِ فَبِذَٰلِكَ فَلْيَفْرَحُوا هُوَ خَيْرٌ مِمَّا يَجْمَعُونَ» را بیان فرمایند. فرمودند: با ولایت محمد(ص) و آل محمد مردم بهترین خیرها را در دنیا به دست می‌آورند.

امام رضا(ع) در دوران خود بزرگ‌ترین متفکر اسلامی و داناترین انسان روی زمین بودند، آن حضرت، جهان اسلام را برای پیشرفت و ترقی یاری دادند. امام(ع) مسجد نبوی را دانشکده‌ای برای تدریس و سخنرانی قرار داده و مانند پدرانشان، ائمه معصومین(ع) پیشتاز نهضت علمی و تمدن در دنیای اسلام بودند. یکی از بارزترین ویژگی‌های امام رضا(ع) ارتباط عمیق معنوی ایشان با خداست که در کثرت عبادت و خویشتن‎داری حضرت تجلی کرده است. ابراهیم‌بن عباس در روایتی بیان کرده است: «امام(ع) شب‌ها بسیار کم می‌خوابیدند، غالباً شب را از ابتدا تا صبحگاهان به احیا و عبادت می‌گذراندند، بسیار روزه می‌گرفتند و هیچ ماهی نبود که در آن لااقل سه روز روزه نباشند». آن حضرت در زندگی، اصول معنوی خاصی را رعایت کرده‌اند که به یقین با پیروی از سبک زندگی معنوی آن بزرگوار، انسان به آرامش روحی و روانی خاصی خواهد رسید. برخی از این اصول عبارت‌اند از:

توکل به خدا

رجاء‌بن ابی‌ضحاک به دستور مأمون به مدینه رفت و امام(ع) را از مدینه به مرو آورد. او در روایتی، به طور کامل تمام جزئیات زندگی امام رضا(ع) را در یک شبانه‌روز نقل کرده است. در قسمتی از این روایت آورده: «به خدا سوگند ندیدم مردی را که نسبت به خدای تعالی از وی بیشتر پرهیز و خوف داشته و بیشتر از او به یاد خدا باشد»

توکل، اعتماد قلبی به خداوند متعال است، به‌طوری که انسان در صورت فقدان اسباب ظاهری در عالم، برای رسیدن به هدف دچار اضطراب نمی‌شود. انسانی که بر خدا توکل دارد، چون می‌داند همه کارها به دست خداوند انجام می‌شود و صلاح و مصلحت به دست اوست، در برابر مشکلات، صبر و شکیبایی پیشه می‌کند و هیچ‌گاه بی‌تابی نمی‌کند. توکل به خداوند، آثار فراوانی چون قوت قلب، حسن یقین، آسانی مشکلات، رفع تردیدها، سهولت اسباب، نجات از حرص و آز و کفایت در امور زندگی را به همراه دارد.

امام رضا(ع) فرمودند: موسی‌بن عمران وقتی با خدا مناجات می‌کرد، گفت: ای خدا آیا تو دوری تا من تو را صدا بزنم یا نزدیکی که با تو نجوا کنم؟ به او وحی رسید: ای موسی، من همنشین با کسی هستم که مرا یاد کند.

ذکر و دعا

حسن‌بن جهم نقل کرده است: به امام رضا(ع) عرض کردم: مرا از دعا فراموش مکن، فرمودند: آیا تو می‌دانی که من فراموشت نمی‌کنم؟ در فکر فرو رفتم و با خود گفتم: آن حضرت برای شیعیانشان دعا می‌کنند و من هم از شیعیان او هستم، پس برای من هم دعا می‌کنند. عرض کردم: نه، شما مرا فراموش نمی‌کنید. امام فرمودند: این را از کجا دانستی؟ عرض کردم: چون از شیعیان شما هستم. فرمودند: جز این هم دانستی؟ عرض کردم: نه. امام فرمودند: «هرگاه خواستی بدانی نزد ما چگونه هستی، بنگر من نزد تو چگونه هستم»

ذکر و دعا در دین مبین اسلام دارای اهمیت خاصی بوده و به آن بسیار سفارش شده است. امام رضا(ع) به این امر توجه خاصی داشتند و به شیعیان سفارش می‌کردند: «از دعا کردن ملول و خسته نشوید که دعا در نزد خدا جایگاهی والا دارد»

امام رضا(ع) بهترین دعا را صلوات بر محمد و آل محمد دانسته‌اند. گاهی دعاهای ما مستجاب نمی‌شوند که امام رضا(ع) در این باره پاسخش را به احمدبن محمد که به ایشان اظهار کرده بود چند سال است حاجتی دارم، اما دعایم مستجاب نشده است، فرمودند: ای احمد مراقب باش که شیطان بر تو چیره نشود تا تو را مأیوس و ناامید کند، همچنین آن حضرت فرمودند: خداوند اجابت دعای مؤمن را به شوق شنیدن صدایش به تأخیر می‌اندازد و می‌گوید: «این صدایی است که دوست دارم آن را بشنوم»

مهرورزی

امام رضا(ع) اسوه مهر و عاطفه نسبت به بندگان خدا بودند. ایشان بیشترین محبت و مهربانی را نسبت به مردم، اهل خانه و خدمتگزارانشان داشتند. در روزی که آن بزرگوار مسموم شدند و به شهادت رسیدند، بعد از اینکه نماز ظهر را خواندند، به فردی که نزدیکشان بود فرمودند: آیا اهل خانه غذا خورده‌اند؟ آن فرد جواب داد: آقای من مگر در چنین وضعیتی کسی می‌تواند غذا بخورد؟ وقتی امام متوجه شدند کسی غذا نخورده، دستور دادند سفره را بیاورند و همه را بر سر سفره دعوت کردند و آنها را یکی یکی مورد محبت قرار دادند.

یکی از اصول معنوی رسیدن به آرامش، مهرورزی و عشق و محبت به دیگران است. امام رضا(ع) مهرورزی را از ابزارهای آرامش و سعادت می‌دانستند و دوستی با مردم را نیمی از عقل به حساب می‌آوردند، لذا به دوستان و شیعیان خود سفارش می‌کردند تا به هم هدیه بدهند.

خوش‌بینی

امام رضا(ع) که الگو و اسوه اسلام ناباب محمدی بودند، سفارش می‌کردند تا مؤمنین به یکدیگر خوش‌بین باشند، کینه‌ها را از دل بزدایند و از لغزش‌های دیگران چشم‌پوشی کنند.

خوش‌بینی روشی برای بازگرداندن توجه از ناخوشنودی‌ها به خوشی‌های زندگی است. در این روش، امور فرح‌بخش و شادی‌آور بر فضای روح و روان انسان وارد شده و از شدت درد و رنج انسان کاسته می‌شود، لذا امام رضا(ع) فرمودند: «مؤمن کسی است که وقتی نیکی کرد خوشحال می‌شود و وقتی بدی کرد استغفار می‌کند و مسلمان کسی است که مسلمانان از دست و زبان او در امان باشند و از ما نیست، کسی که همسایگان از آفت او ایمن نباشند»

زندگی را آسان گرفتن

امام رضا(ع) در طول عمر بابرکتشان زندگی را سخت نمی‌گرفتند و هیچ‌گاه دچار تکلف‌های دنیایی نشدند. آن حضرت به شیعیان سفارش می‌کردند که خود را گرفتار دنیا نسازند و زندگی را سخت نگیرند. یکی از مواردی که می‌تواند باعث آسایش شود، آسان گرفتن زندگی است، راحتی و سختی زندگی به نگرش انسان وابستگی دارد که با رویدادهای آن چگونه برخورد کند، چه بسا رویدادهای شیرینی در زندگی پیش می‌آید که ما آن را تلخ و ناپسند می‌دانیم و برعکس چه‌ بسا رویدادهای تلخی پیش می‌آید، اما برداشت ما از آن شیرین است.

قانع بودن

انسان در زندگی باید قانع باشد و اگر هم خواست زندگی خود را مقایسه کند، با کسی بسنجد که از لحاظ ثروت دنیایی از او پایین‌تر است تا هم دارایی خودش برایش آشکار شود و شکر نعمت به جای آورد و همچنین وقتی خود را با پایین‌تر از خود مقایسه کرد، متوجه می‌شود که زندگی او آنقدر هم که فکر می‌کند، سخت و غیرقابل تحمل نیست، زیرا دیگران را دیده است که با مشکلات بیشتر از او زندگی می‌کنند، لذا یکی از عوامل احساس رضایت و آرامش، قانع بودن است.

لازم به ذکر است که قانع بودن با تنبلی بسیار تفاوت دارد. در این باره امام رضا(ع) فرمودند: «کسی که برای امرار معاش خانواده‌اش کار می‌کند، اجرش از کسی که در راه خدا جهاد می‌کند بیشتر است»

منبع:

ensani.ir