مرتضی طاهری، نویسنده کتاب «التفسیر المرتضی للامام علی‌بن موسی الرضا(ع)» در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، ضمن تسلیت سالروز شهادت امام رضا(ع)، اظهار کرد: با توجه به اینکه در روز شهادت امام هشتم(ع) قرار داریم، از اینکه بتوانیم با زیباترین سلام به خدمت ایشان برویم، بهتر است از نوع سلام و عرض ادب معصومین(ع) بهره بگیریم. امام جواد(ع) برای سلام به پدر بزرگوار خود از عباراتی همچون «السَّلَامُ عَلَى غَوْثِ اللَّهْفَانِ وَ مَنْ صَارَتْ بِهِ أَرْضُ خُرَاسَانَ خُرَاسَانَ؛ السَّلَامُ عَلَى قَلِیلِ الزَّائِرِینَ وَ قُرَّةِ عَینِ فَاطِمَةَ سَیدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِینَ، السَّلَامُ عَلَى الْبَهْجَةِ الرَّضَوِیةِ، وَ الْأَخْلَاقِ الرَّضِیةِ؛ وَ الْغُصُونِ الْمُتَفَرِّعَةِ عَنِ الشَّجَرَةِ الْأَحْمَدِیةِ، سلام بر فریادرس پریشان‌دلان و شخصیتی که به وجود او خراسان، خراسان شده است؛ سلام بر روشنی چشم حضرت فاطمه(س)، سلام بر آن برافروختگی، تابندگی و شادابی و اخلاق پسندیده و آن شاخسارهای برآمده از آن درخت احمد»، استفاده می‌کرد.
وی ادامه داد: امام رضا(ع) هنگام تولد حضرت جوادالائمه(ع) فرمودند؛ خداوند با ولادت ایشان در اسلام فرج و گشایش قرار داده است. این حجم از زواری که امروزه پس از زیارت اربعین به مشهد مشرف می‌شوند و عرض سلام و تسلیت خود را به امام رضا(ع) بیان می‌کنند، افتخار خود را در این می‌پندارند که از باب‌الجواد(ع) به حرم مشرف شوند و به زیارت بپردازند.
طاهری بیان کرد: هنگامی که روایت‌های متعدد را بررسی می‌کردم، متوجه یکی از خطبه‌های ایشان در خصوص مقام امامت در مسجد مرو شدم. طی آن امام رضا(ع) برای مقام امامت هفتاد ویژگی را مطرح کرده‌اند که بسیار زیبا و شگفت‌انگیز است. اما متأسفانه امروزه این ویژگی‌ها برای مردم بیان نشده است و جایگاه علمی امام رضا(ع) برای زوار و مجاوران تبیین نشده است و این ویژگی‌ها در ریشه وجود و جان ما تعمق نیافته است. اما اگر انسان متوجه این موارد شود و به این مطالب ناب توجه کند، زندگی آن فرد تغییر می‌کند و در مسیر خاصی راه می‌افتد. پس از تفکر در خصوص این روایت، به حرم علی‌ابن موسی الرضا(ع) مشرف شدم و مشاهده کردم که خادمان بارگاه رضوی در حال تمیز کردن گرد و غبار لوسترهای حرم مطهر هستند؛ بنابراین همان موقع در دل خود به امام رضا(ع) گفتم که کاش فردی وجود داشت که گرد و غبار را از معارف ناب شما از بین می‌برد و در راستای معرفی شخصیت شما تلاش می‌کرد.
نویسنده کتاب التفسیر المرتضی للامام علی‌بن موسی الرضا(ع) افزود: خداوند و امام رضا(ع) توفیق قسمت کوچکی از این موضوع مهم را برعهده بنده گذاشتند و من را لایق این موضوع دانستند و در این مسیر وارد شدم. مطالبی که در این کتاب گردآوری کرده‌ام، با الهام از عنایت‌های حضرت رضا(ع) و استمداد از ایشان محقق شده است. علاوه بر کتاب «التفسیر المرتضی للامام علی‌ابن موسی الرضا(ع)»، کتاب «الامام یگانه دوران» را هم نگاشته‌ام و در آن سعی کرده‌ام تمامی فرازهای فرمایش‌های امام رئوف(ع) در خصوص امامت را بیان کنم. بعد از گردآوری مطالب، تطبیق روایات، اعراب‌گذاری و دیگر اقدامات متعددی برای نگارش این کتاب صورت گرفته است.
وی تصریح کرد: در کتاب «التفسیر المرتضی للامام علی‌بن موسی الرضا(ع)» روایت‌های متعدد امام رضا(ع) را بررسی کرده‌ام و از بین آنها روایاتی که در آن از آیات قرآن استفاده شده است و نظر امام هشتم(ع) در این خصوص را گردهم جمع کرده‌ام. یکی از زیباترین روایت‌هایی که در این میان به چشم می‌خورد، در این خصوص است که مأمون از امام(ع) می‌پرسند که بالاترین آیه در شأن امام علی(ع) در قرآن کدام است؟ امام رضا(ع) فرمودند: «آیه مباهله»، زیرا خداوند در آیه 61 سوره «آل عمران»، امیرالمؤمنین(ع) را نفس پیامبر(ص) معرفی کرده‌اند و در آن فرموده‌اند: «فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ؛ پس هرکس با تو درباره عیسی در مقام مجادله برآید بعد از آنکه به احوال او آگاهی یافتی، بگو: بیایید ما و شما فرزندان و زنان و کسانی را که به منزله خودمان هستند بخوانیم، سپس به مباهله برخیزیم (در حق یکدیگر نفرین کنیم) تا دروغگویان (و کافران) را به لعن و عذاب خدا گرفتار سازیم.»
طاهری بیان کرد: چنین مواردی در روایات امام رضا(ع) به صورت پراکنده وجود دارد و این موارد مانند کلاس تدریس و تفسیر به‌صورت منسجم وجود ندارد. بسیاری از متون و مبانی روایی درجه اول ما مدفون هستند و برای گردآوری این کتاب، از کتب و منابع بسیاری استفاده شده است. درست است که همه اهل بیت(ع) از علم خاصی برخوردار بوده‌اند اما هرکدام از ائمه معصوم(ع) در زمان خود ظهور و بروز خاصی را به ارمغان آورده‌اند و امام رضا(ع) به‌گونه‌ای عمل کرده‌اند که عالم آل محمد(ص) معرفی شده‌اند. هنگامی که روایات را بررسی می‌کردم، متوجه شدم که امام هشتم(ع) به قرآن توجه ویژه‌ای داشته و در بیشتر موضوعات نمود قرآن را بیان کرده‌اند. برای نمونه روزی نجاشی از ایشان می‌پرسد که یا امام رضا(ع)، آیا شما حضرت عیسی(ع) را قبول دارید؟ امام رضا(ع) پاسخ می‌دهند که بله من عیسی‌ای را قبول دارم که خداوند در قرآن معرفی کرده است.
یاری خداوند؛ منوط به یاری امامان
وی در ادامه بیان کرد: حدیث «سلسله الذهب» در بدو ورود امام رضا(ع) به توس بیان شده که در آن زمان غوغا کرده است و امام هشتم(ع) در آن حدیث فرموده‌اند: «شنیدم پدرم موسى بن جعفر فرمود، شنیدم پدرم جعفر بن محمد، فرمود شنیدم پدرم محمد بن على شنیدم پدرم على بن الحسین فرمود شنیدم پدرم حسین بن على فرمود شنیدم پدرم على بن ابى طالب فرمود شنیدم رسول خدا(ص) فرمود شنیدم جبرئیل گفت شنیدم خداوند جل جلاله فرمود: «لااله الاالله، دژ محکم من است؛ پس هرکس که داخل دژ من گردد، از عذاب من در امان است». راوى مى‌گوید چون قافله حرکت کرد، حضرت فریاد زد: «بشروطها و انا من شروطها؛ با شرایط آن، و من از شرایط آن هستم.»
وی افزود: عده‌ای معتقدند به تنهایی خدا را صدا می‌زنند و نیازی به توسل به ائمه معصوم(ع) نیست؛ اما باید توجه کنند که ائمه معصوم(ع) راه واسطه‌ای هستند که ارتباط با خداوند را میسر می‌سازند. خداوند در آیه 14 سوره «صف» فرموده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُونُوا أَنْصَارَ اللَّهِ كَمَا قَالَ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ لِلْحَوَارِيِّينَ مَنْ أَنْصَارِي إِلَى اللَّهِ ۖ قَالَ الْحَوَارِيُّونَ نَحْنُ أَنْصَارُ اللَّهِ ۖ فَآمَنَتْ طَائِفَةٌ مِنْ بَنِي إِسْرَائِيلَ وَكَفَرَتْ طَائِفَةٌ ۖ فَأَيَّدْنَا الَّذِينَ آمَنُوا عَلَىٰ عَدُوِّهِمْ فَأَصْبَحُوا ظَاهِرِينَ؛ ای اهل ایمان، شما هم یاران خدا باشی چنان که عیسی مریم به حواریین گف کیست مرا برای خدا یاری کند؟ آنها گفتند: ما یاران خداییم. پس (با آن همه معجزات) طایفه‌ای از بنی اسرائیل به او ایمان آوردند و طایفه‌ای کافر شدند، ما هم آنان را که ایمان آوردند مؤید و منصور گردانیدیم تا بر دشمنشان ظفر یافتند.» بنابراین باید به این یاران خداوند توسل کنیم زیرا یاری خداوند منوط به یاری امامان است.
طاهری بیان کرد: یکی از وظایف ما در دنیای امروزه نصرت و یاری اهل بیت(ع)، کارها و فعالیت‌هایی که منصوب به اهل بیت(ع) است، نباید کوچک شمرده شود. متأسفانه یکی از درس‌هایی که بین مردم محبوبیت ندار «انشاء» است. در صورتی که اگر فردی در این راستا علاقه‌مند است، در این رشته حرکت کند، قطعاً موفق خواهد شد و آثار ادبی بسیاری را با عشق و قلم خود برای اهل بیت(ع) پدید می‌آورد.
نویسنده کتاب «الامام یگانه دوران» بیان کرد: هنگامی که از علم امام رضا(ع) سخن می‌گوییم، منظور این است که علم ایشان در تمامی رشته‌ها سرآمد بوده است و ایشان مطالب و روایات متعدد علمی بسیاری را دارا هستند. یکی از این روایت‌ها در این خصوص است که روزی مأمون از امام هشتم(ع) درخواست می‌کند که امام رساله جامعی را از اسلام برای ایشان فراهم کند، امام رضا(ع) رساله زیبایی با عنوان «رساله ذهبیه» را برای مأمون فراهم می‌کند که در آن علم بیکران ایشان بسیار مشخص شده است. زیرا امام رضا(ع) در آن توصیه‌های بهداشتی و حتی تشریح فیزیولوژی را بیان کرده‌اند.
وی در ادامه مطرح کرد: در این کتاب تمامی روایات امام رضا(ع) بررسی و براساس ترتیب قرآن کریم گردآوری شده است. کوشیدیم که در این کتاب از آیاتی که امام رضا(ع) استفاده کرده‌اند و از ابتدای سوره فاتحه آغاز شده است و تا سوره ناس ادامه یافته است، بهره‌مند شویم. بنابراین حدود 400 تا 500 آیه در این کتاب بیان شده است و شرح آن از زبان امام رضا(ع) گردآوری شده است.
قرآن هنوز میان مسلمانان غریب است
طاهری در خصوص انتخاب اسم کتاب نیز تصریح کرد: با توجه به آیات 26 و 27 سوره «جن» که خداوند فرموده است: «عَالِمُ الْغَيْبِ فَلَا يُظْهِرُ عَلَىٰ غَيْبِهِ أَحَدًا؛ إِلَّا مَنِ ارْتَضَىٰ مِنْ رَسُولٍ فَإِنَّهُ يَسْلُكُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَمِنْ خَلْفِهِ رَصَدًا؛ [او] دانای غیب است و هیچ‌کس را بر غیب خود آگاه نمی‌کند، مگر آن کس را که به پیامبری برگزیده است که فرشتگان را از پیش رو و پشت سر او می‌فرستد (تا اسرار وحی را شیاطین به سرقت گوش نربایند.)» بنده این عنوان را برای این کتاب انتخاب کرده‌ام. متأسفانه هنوز قرآن بین مسلمانان غریب است و این غربت به این دلیل است که معلم درستی برای آن وجود ندارد. در حدیث ثقلین «قرآن و اهل بیت(ع)» در کنار یکدیگر بیان شده‌اند و این بدان معناست که اهل بیت(ع) معلم قرآن هستند.
نویسنده کتاب التفسیر المرتضی للامام علی‌بن موسی الرضا(ع) ادامه داد: رموز بسیاری در آیات قرآن نهفته است که با خواندن معمولی آن قسمت کوچکی از آن برای انسان مشخص می‌شود. قرآن 70 بطن دارد و هنگامی که انسان‌ها از امام زمان(عج) خود در آن خصوص سؤال می‌پرسند، امام با توجه به اندازه و میزان عقل آنها پاسخ می‌داده است و پیامبر اکرم(ص) در حدیثی فرموده است: «نَّا مَعَاشِرَ اَلْأَنْبِيَاءِ نُكَلِّمُ اَلنَّاسَ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِمْ؛ ما، جماعت پيامبران، فرمان داريم كه با مردم به فراخور فهم و خردهايشان سخن بگوييم.» این موضوع در صورتی است که دانش‌های فراوانی در قرآن وجود دارد که بسیار اعجازانگیز است.
وی گفت: نگارش و گردآوری این کتاب حدود 10 سال طول کشیده است و اکنون نزدیک به 10 سال است که در حال ترجمه آن به زبان فارسی هستم. زیرا ترجمه و شرح احادیث زمان بسیاری لازم دارد و تطبیق آن کار دشواری است. با توجه به اینکه کتاب چاپ شده، به دلیل ماندگاری باید عاری از خطا باشد و هیچ‌گونه اشتباهی در آن وجود نداشته باشد، احساس می‌کنم کار ترجمه کتاب هنوز کامل و دقیق انجام نشده است و نیازمند دقت بیشتری است. امروز باید خیلی هوشیار باشیم که قرآن را مهجور قرار ندهیم. زیرا پیامبر اکرم(ص) در روز قیامت از افرادی که قرآن را مهجور قرار داده‌اند، شکایت می‌کند و خداوند در آیه 30 سوره فرقان به این نکته توجه کرده است و فرموده است: «وَقَالَ الرَّسُولُ يَا رَبِّ إِنَّ قَوْمِي اتَّخَذُوا هَٰذَا الْقُرْآنَ مَهْجُورًا؛ در آن روز رسول (به شکوه از امت در پیشگاه رب العزّه) عرض کند: بارالها (تو آگاهی که) امّت من این قرآن را به کلّی متروک و رها کردند.»
طاهری در خصوص انتخاب و وجود خرافات در منابع، افزود: بزرگان و علمای ما در شناخت و پیرایش خرافه زحمت‌های بسیاری متحمل شده‌اند ولی متأسفانه خرافات در منابع ما وجود دارد. برای انتخاب روایات و صحت‌سنجی آنها، بنده کتاب‌های بسیاری را بررسی کرده‌ام و طی روند خاصی راویان آنها را مورد بررسی قرار داده‌ام و به انتخاب روایات و منابع توجه ویژه‌ای داشته‌ام تا بتوانم کتاب جامع و بی‌نقصی را از منظر سند روایی تنظیم کنم. در حقیقت شترین زمان برای نگاشتن این کتاب صرف همین موضوع شده است و این مسیر، مسیری پرچالش بوده است.
نویسنده کتاب التفسیر المرتضی للامام علی‌بن موسی الرضا(ع) بیان کرد: در این کتاب به بیان منزلت فضیلت قرآن، علوم قرآن، ترتیب نزول محکم و متشابه بحث تخصصی قرآنی، بحث اعجاز قرآن، تنزیه خداوند و… پرداخته‌ایم. متأسفانه به زبان عربی در کشور ما توجه شایانی نشده است و این امر آسیب‌های بسیاری دارد، زیرا زبان قرآن عربی است و خداوند در زبان عرب تجلی کرده است. همچنین برای فهم بهتر این کتاب، نیازمند فهم زبان عربی هستیم. البته علاوه بر خواندن قرآن، نگاه کردن به قرآن هم نورانیت خاصی دارد و همانطور که در روایات مشاهده کرده‌ایم، نگاه کردن به سه چیز عبادت است که این سه چیز شامل قرآن، صورت پدر و مادر و کعبه است.
طاهری در پایان اظهار کرد: با توجه به اینکه برای این کتاب از گردآوری روایات و سخنان امام رضا(ع) استفاده کرده‌ام، همه جملات و نکات به‌صورت همان زبان اصلی یعنی عربی بیان شده است و مرجع خوبی برای بزرگان و علما در ایران و خارج از کشور شده است و همچنین پس از ترجمه این کتاب نیز در دسترس علاقه مندان قرار خواهد گرفت.