بررسی مطالعات قرآنی مستشرقان / 42
هانری كُربَن، خاورشناسی شيعه‌پژوه و مفسر غربی حكمت اسلامی
گروه بين‌الملل: «هانری كُربَن» خاورشناس، فيلسوف و شيعه‌شناس فرانسوی، اعتقاد به مهدويت را در تفكر شيعه، عامل حيات و پويايی جوامع شيعی می‌دانست و در آثار خويش، خود را شيعه معنوی می‌دانست و از وی به‌عنوان برجستهترين مفسر غربی حكمت معنوی اسلامی ياد می‌كنند.
به گزارش خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، از قرن گذشته توجه جديدی به تفكر انديشه اعم از فلسفه، كلام و نيز ديگر علوم عقلی و نقلی در غرب پديد آمد كه در واقع می‌توان آن را باب جديدی از تاريخ گسترش تفكر اسلامی در غرب دانست كه از قرن 5 ميلادی در اسپانيا به‌ويژه در شهر «طليطله» با ترجمه آثار كندی، فارابی، ابن سينا، غزالی، ابن رشد و ساير بزرگان انديشه اسلامی به عبری و لاتينی آغاز شده بود.
از قرن 19 ميلادی تاكنون بسياری از متون انديشه اسلامی به زبان‌های اروپايی ترجمه شده و مورد نقادی قرار گرفته است، گرچه اكثر آثار دانشمندان غربی در جهت رد اصالت تفكر اسلامی بوده و از ديدگاه مقولات متداول در فلسفه غربی انجام شده است، اما فكر و انديشه اسلامی در چند دهه اخير در اروپا به‌ويژه در فرانسه و در اثر كوشش‌های اسلام‌شناس شهير «هانری كُربَن» به عنوان برجستهترين مفسر غربی حكمت معنوی اسلامی و پل ارتباطی ميان غرب و «حكمت متعاليه»(مكتب صدرايی) مورد توجه مورخان فلسفه و آنان كه با مسائل زنده فلسفی سر و كار دارند، قرار گرفت.
هانری كربن (1903-1978) از برجستهترين شرق‌شناسان و متفكران قرن بيستم است كه وجود دنيايی را برای غرب گشود كه تا آن روز كاملا ناشناخته بود و غربی‌ها را با انديشه معنوی عميق عرفای بزرگ شيعی كه در جهان اسلام به ويژه در ايران، پس از مرگ «ابن رشد» بسط و توسعه يافته است، آشنا كرد. وی اعتقاد به مهدويت را در تفكر شيعه، عامل حيات و پويايی جوامع شيعی می‌دانست و در آثار خويش، خود را شيعه معنوی می‌دانست، هانری كربن مدتی را در محضر «لويی ماسينيون»، اسلام‌شناس فرانسوی، به فراگيری تصوف و تشيع و فلسفه اسلامی اشتغال ورزيد، در اين ايام بود كه ماسينيون نسخه‌ای از كتاب حكمة‌الاشراق سهروردی را به كربن داد و از او خواست كه اين كتاب را مطالعه كند، همين عمل، حيات فكری شاگرد جوان را به‌كلی دگرگون كرد و او را به صرافت انداخت تا به شرق سفر كند.
هانری كربن همچنين، به مدت شش سال كه در استانبول بود، توانست آثار چاپ نشده سهروردی و ديگر حكمای اسلامی را مطالعه كند و اولين مجلد از مجموعه آثار سهروردی را در سال 1945 به طبع رساند، اين اثر كربن باعث شد تا به عنوان جانشين لويی ماسينيون برای كرسی اسلام‌شناسی در دانشگاه سوربن برگزيده شود. در سال 1946 وزارت خارجه فرانسه، كربن را به عنوان رئيس بخش ايران‌شناسی موسسه ايران و فرانسه برگزيد و او سلسله انتشاراتی را تحت عنوان «مجموعه كتب ايرانی» آغاز كرد.
وی بخشی از عمر خود را در ايران و خاورميانه زندگی كرد و از شاگردان فيلسوفان بزرگی از جمله ادموند هوسرل، ارنست كاسيرر، اميل بريه، اتين ژيلسون و لويی ماسينيون بوده‌است. همچنين نخستين مترجم آثار مارتين هايدگر به فرانسوی است و بر زبان‌های آلمانی، عربی، سانسكريت مسلط بوده و استاد شيعه‌شناسی دانشگاه سوربن و مدير بخش تحقيق در مدرسه عالی مطالعات (سوربن) و نيز مدير بخش ايران‌شناسی انجمن ايران و فرانسه از فعاليت‌های وی به شمار می‌آيد.
اين خاورشناس فرانسوی به مدت ۲۵ سال هر سال به ايران می‌آمد و با شخصيت‌هايی مانند مرحوم علامه طباطبايی، استاد شهيد مطهری، استاد سيدكاظم عصار، استاد مهدی الهی‌قمشه‌ای، استاد بديع‌الزمان فروزان‌فر و استاد سيدحسين نصر به مباحثه و تعاملات فلسفی ـ معنوی پرداخت و آن چنان شيفته فرهنگ فلسفی و معنوی اين سرزمين شده بود كه حتی پس از بازنشستگی به عنوان استاد محقق در انجمن حكمت و فلسفه ايران به تحقيقات خود پرداخت. ورود به عالم فكری ايران، كربن را نه تنها با تشيع و تصوف و فرقه‌های شيعه همچون «شيخيه» از نزديك آشنا كرد، بلكه او را به مرحله‌ای جديد از شناخت حكمای الهی هدايت كرد و با انديشه متفكرانی همچون سيدحيدر آملی، ابن‌تركه، ميرداماد، ملاصدرا و سبزواری آشنا شد.
به پاس اين تلاش‌ها از سوی دانشگاه تهران و فردوسی مشهد به كربن دكترای افتخاری اعطا شد، هانری كربن سرانجام در هفتم اكتبر 1978 در پاريس درگذشت.
در اين نوشتار شماری از آثار ارزشمند هانری كربن و ترجمه‌های وی و همچنين آثاری كه درباره وی نوشته است، مورد بررسی و تحليل قرار می‌گيرد كه «ابن سينا و تمثيل عرفايی»، «از هايدگر تا سهروردی»، «تخيل خلاق در عرفان ابن عربی»، «رسالة فی اعتقاد الحكماء» با مقدمه و ترجمه هانری كربن»، «يادی از هانری كربن»، «مكتب شيخی از حكمت الهی شيعی»، «رسالت تشيع در دنيای امروز» و «آيين جوانمردی» از جمله اين آثار است.
به اعتقاد «هانری كربن»، مهم‌ترين منابع برای فهم حكمت مشرقی ابن سينا، همان چيزی است كه او از آن با عنوان سه‌گانه تمثيل‌های عرفانی ابن سينا تعبير می‌كند. اين تمثيل‌ها عبارت‌اند از: «حی بن يقظان»، «رسالة الطير» و «سلامان و ابسال». كربن در كتاب حاضر سه هدف مشخص را دنبال می‌كند؛ نخست بر آن است تا نشان دهد كه بر خلاف تصور رايج، ابن سينا يك فيلسوف مشايی صرف نيست، بنابراين نمی‌توان او را به عنوان رئيس مشائيان مسلمان در مقابل سنت حكمت اشراقی قرار داد. ابن سينا، تنها در برابر سهروردی و حكمت اشراقی او قرار نمی‌گيرد، بلكه اصولا سلف فكری و معنوی سهروردی است و حكمت سهروردی ادامه همان راهی است كه ابن سينا در حكمت مشرقی خويش آغاز كرده است. ديگر آن كه او بر آن است تا معلوم سازد كه فلسفه ابن سينا برای انسان معاصر، فلسفه‌ای كارآمد، راه‌گشا و امروزين است. حكمت مشرقی ابن سينا می‌تواند انسان معاصر را در دستيابی به آزادی از دست رفته‌اش ياری كند.
به اعتقاد كربن، انسان معاصر در دام انواع ديترمينيسم‌ها (موجبيت‌ها) و پوزيتيويسم‌ها (تحصل‌گرايی‌ها) گرفتار آمده است. حكايت او، حكايت همان پرندگان رسالة الطير است كه گرفتار دام و دانه صيادان شده‌اند و اين اسارت، اسارت درونی است. اين اسارت، معلول از دست‌دادن ساحت‌های برتر و لايه‌های والاتر روان است. سومين هدفی كه كربن از تأليف اين اثر دنبال می‌كند، نقشی است كه حكمت مشرقی ابن سينا می‌تواند در برنامه فكری و معنوی مخصوص وی ايفا كند؛ كربن كه مدعی است حكمت مشرقی ابن سينا قابليت ورود به فضای فكری و معنوی انسان معاصر را دارد و قادر است اين فضا را نشاط و غنايی در خور ببخشد می‌كوشد تا اين مدعا را به صورت ملموس جامه عمل بپوشد و در حقيقت، خود او نخستين كسی است كه قدم در اين راه می‌گذارد. اين اثر در اصل بر مبنای ترجمه انگليسی «ويلارد آر. تراسك» و نيز مقابله با متن فرانسوی و به مناسبت هزاره ابن سينا (كه در سال 1954 ميلادی در تهران برگزار شده است) به نگارش درآمده است.
كتاب حاضر شامل گفت‌وگويی بلند ميان «فيليپ نمو» و «هانری كربن»، و يك پی‌نوشت تكميلی از خود كربن است. در اين گفت‌وگو تأثير ژرف سهروردی و حكمت اشراق بر هانری كربن آشكار می‌شود؛ ضمن آن كه در اين گفت و شنود می‌توان از حضور چشم‌گير معنويت فرهنگ ايرانی بر زندگی و انديشه كربن نشان يافت. خواننده درمی‌يابد كه بزرگانی چون «دنيس دوروژمون»، «ژرژواژدا»، «رودلف اتو»، «كارل ياسپرس»، «مارتين هايدگر»، «كارل بارت»، «رمون كنو»، «كارل گوستاويونگ» و بسياری ديگر، همراه سير و سلوك كربن بودند و با وی تبادل نظر می‌كردند. از هايدگر تا سهروردی را می‌توان نوعی زندگی‌نامه فلسفی و معنوی كربن دانست كه مسير انديشه‌های وی را از تفكر هايدگر تا آموزه‌های حكمت سهروردی تشريح می‌كند.
شيخ اشراق، رساله «فی اعتقاد الحكماء» را در پاسخ به حملات ظاهربينان متشرع نگاشته است. نقش‌مايه‌های نوافلاطونی همچون سير نزولی آفرينش و جاودانگی و مبدع، پيوند آن‌ها با برخی مباحث فلسفه ابن سينا در اين رساله مشاهده می‌شود. كتاب ابتدا با ترجمه فارسی، سپس متن عربی و در بخش پايانی، با مقدمه و ترجمه فرانسوی «هانری كربن» به همت انتشارات اساطير در سال 84 به چاپ رسيده است.
اين كتاب درآمدی بر عرفان ابن عربی از اولين قسمت كتاب، برای كربن راهی است برای توضيح او از روش، شناخت و رويكردش به ابن‌عربی، اين قسمت به عناوينی مانند: در ميانه اندلس و ايران، منحنی زندگی ابن عربی، مريد خضر، بلوغ ابن عربی و تكميل رسالت وی، وضعيت طريقی باطنی می‌پردازد.
كتاب حاضر شامل 7 مقاله درباره هانری كربن به همراه دو گفت‌وگو با ايشان است كه عبارت‌اند از: «زندگی و آثار و افكار استاد هانری كربن» به قلم سيدحسين نصر و ترجمه «محمدعلی نيازی»، «يادی از هانری كربن و تأملی در انديشه‌هايش» به قلم سيد حسين نصر با ترجمه محمدعلی نيازی، «هانری كربن، آثار و تاثيرات او» به قلم پير لوری، و ترجمه نگار داوری اردكانی، «فيلسوف جويای شرق» از ژان برن و ترجمه «روح بخشان»، «هانری كربن متأله پروتستان» از ريچارد اشتاوفر و ترجمه روح بخشان، «برداشت هانری كربن از ملاصدرا» از هرمان لندولت و ترجمه محمدعلی نيازی، «درباره آثار كربن و روش ترجمه آن‌ها» از دكتر سيدمصطفی آزمايش.
هانری كربن درباره كتاب چنين می‌گويد: «قسمت اول كتاب فهرست كه متضمن شرح احوال مشايخ عظام است، از طرحی تبعيت می‌كند كه كاشف از ديدی تاريخی و دركی زمانی است و هر آينه شرح و بسط آن از لحاظ پديده‌شناسی جالب خواهد بود. مبدأ حركتش را «يومنا هذا» می‌گيرد؛ از روزگاران ما شروع می‌كند، و از شيخ به شيخ رو به بالا می‌رود تا به مؤسس برسد.»
فصول كتاب به ترتيب عبارتند از: 1. شيخ احمد احسائی، 2. جانشينان شيخ احمد احسائی كه شامل سيدكاظم رشتی، شيخ حاج محمدكريم‌خان كرمانی، شيخ ابوالقاسم خان ابراهيمی، است. بخش آخر كتاب متن فرانسوی «مكتب شيخی از حكمت الهی» است، چاپ اول اين اثر در سال 1346 و از سوی انتشارات تابان صورت گرفته است.
مقدمه و توضيحات اين اثر از سوی «علی احمدی ميانجی» و استاد «سيدهادی خسروشاهی» نگاشته شده است. متن اصلی كتاب، در سال 1340 از سوی علامه طباطبايی در اختيار حجت‌الاسلام و المسلمين خسروشاهی قرار گرفته است تا پس از اضافه توضيحات لازم به آن، برای نشر آماده شود. البته در اين ميان نوشته‌های كتاب به دلايل متعددی گم می‌شود تا در نهايت دكتر نصر كه به طور دائم در جلسات بحث و گفت‌وگوی علامه حضور داشتند، با قراردادن نسخه تايپی اين سخنرانی‌ها، مشكل را حل می‌كند. به هر روی ماجرای انتشار دنباله اين مذاكرات بسيار طولانی است. هرچند در نهايت شخص علامه نسخه تايپی را ملاحظه و بررسی می‌كنند. «گامی ديگر در راه تقريب» مقدمه‌ای است به قلم سيدهادی خسروشاهی كه به منزله مدخل اين اثر به شمار می‌رود. عناوين ديگر اين اثر عبارتند از: بشارت مذهب تشيع برای بشريت چيست؟ به قلم هانری كربن، راه‌های ارشاد انسان، آثار و نتايج حلول كليسا، معادشناسی از نظر شيعه، پيدايش سير معنوی و عرفان، به سوی حيات معنوی. كتاب همچنين مشتمل بر متن فرانسوی مقدمه هانری كربن است. «رسالت تشيع» برای اولين بار در سال 1370 از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است.
هانری كربن، رسوم و آداب مربوط به جوانمردی را به‌صورت يك سلسله تعاليم اخلاقی و يك نوع حكمت عملی كه برای عامه مردم درآمده و در دوره‌های فترت كارساز بوده است، معرفی می‌كند. مؤلف فتوت‌نامه، علاوه بر شرح ماهيت فتوت، منشأ، اصول و قواعد آن به توصيف فتی و فتيان و ويژگی‌های آنان می‌پردازد. كتاب «آيين جوانمردی» مشتمل بر دو بخش است. بخش اول، به قلم هانری‌كربن و دربردارنده هشت فصل است. كربن در اين قسمت فتوت‌نامه‌های: عبدالرزاق كاشانی، شمس‌الدين آملی، شهاب‌الدين عمر سهروردی (يكم)، شهاب‌الدين عمر سهروردی (دوم)، نجم‌الدين زركوب تبريزی، درويش علی بن يوسف كركهری، چيست‌سازان را بررسی می‌كند و در فصل هشتم به يك نتيجه‌گيری كلی می‌پردازد. اما قسمت دوم كتاب از سوی مترجم افزوده شده است، آيين جوانمردی از ديد ديگر محققان است كه به صورت فهرست‌وار عبارتند از: فتوت و خلافت (عباسی)، حسام‌الدين چلبی از فتيان، جوانمردی، خصايص فتيان، ريشه‌های اجتماعی فتيان و عياران، فتوت در كشورهای اسلامی، تأثير آيين جوانمردی در ورزش‌های باستانی.
مؤلف در ادامه بر اين مسئله اصرار می‌ورزد كه انديشه فتوت بستگی كامل با انديشه شيعی و برداشت شيعه از امامت دارد. هانری كربن همچنين به موضوع درهم‌آميختگی شواليه‌گری معنوی در مسيحيت با آيين فتوت در اسلام اشاره می‌كند. چاپ دوم كتاب «آيين جوانمردی» در سال 1385 و از سوی انتشارات سخن صورت گرفته است.
از قرن 19 ميلادی تاكنون بسياری از متون انديشه اسلامی به زبان‌های اروپايی ترجمه شده و مورد نقادی قرار گرفته است، گرچه اكثر آثار دانشمندان غربی در جهت رد اصالت تفكر اسلامی بوده و از ديدگاه مقولات متداول در فلسفه غربی انجام شده است، اما فكر و انديشه اسلامی در چند دهه اخير در اروپا به‌ويژه در فرانسه و در اثر كوشش‌های اسلام‌شناس شهير «هانری كُربَن» به عنوان برجستهترين مفسر غربی حكمت معنوی اسلامی و پل ارتباطی ميان غرب و «حكمت متعاليه»(مكتب صدرايی) مورد توجه مورخان فلسفه و آنان كه با مسائل زنده فلسفی سر و كار دارند، قرار گرفت.
هانری كربن (1903-1978) از برجستهترين شرق‌شناسان و متفكران قرن بيستم است كه وجود دنيايی را برای غرب گشود كه تا آن روز كاملا ناشناخته بود و غربی‌ها را با انديشه معنوی عميق عرفای بزرگ شيعی كه در جهان اسلام به ويژه در ايران، پس از مرگ «ابن رشد» بسط و توسعه يافته است، آشنا كرد. وی اعتقاد به مهدويت را در تفكر شيعه، عامل حيات و پويايی جوامع شيعی می‌دانست و در آثار خويش، خود را شيعه معنوی می‌دانست، هانری كربن مدتی را در محضر «لويی ماسينيون»، اسلام‌شناس فرانسوی، به فراگيری تصوف و تشيع و فلسفه اسلامی اشتغال ورزيد، در اين ايام بود كه ماسينيون نسخه‌ای از كتاب حكمة‌الاشراق سهروردی را به كربن داد و از او خواست كه اين كتاب را مطالعه كند، همين عمل، حيات فكری شاگرد جوان را به‌كلی دگرگون كرد و او را به صرافت انداخت تا به شرق سفر كند.
هانری كربن همچنين، به مدت شش سال كه در استانبول بود، توانست آثار چاپ نشده سهروردی و ديگر حكمای اسلامی را مطالعه كند و اولين مجلد از مجموعه آثار سهروردی را در سال 1945 به طبع رساند، اين اثر كربن باعث شد تا به عنوان جانشين لويی ماسينيون برای كرسی اسلام‌شناسی در دانشگاه سوربن برگزيده شود. در سال 1946 وزارت خارجه فرانسه، كربن را به عنوان رئيس بخش ايران‌شناسی موسسه ايران و فرانسه برگزيد و او سلسله انتشاراتی را تحت عنوان «مجموعه كتب ايرانی» آغاز كرد.
وی بخشی از عمر خود را در ايران و خاورميانه زندگی كرد و از شاگردان فيلسوفان بزرگی از جمله ادموند هوسرل، ارنست كاسيرر، اميل بريه، اتين ژيلسون و لويی ماسينيون بوده‌است. همچنين نخستين مترجم آثار مارتين هايدگر به فرانسوی است و بر زبان‌های آلمانی، عربی، سانسكريت مسلط بوده و استاد شيعه‌شناسی دانشگاه سوربن و مدير بخش تحقيق در مدرسه عالی مطالعات (سوربن) و نيز مدير بخش ايران‌شناسی انجمن ايران و فرانسه از فعاليت‌های وی به شمار می‌آيد.
اين خاورشناس فرانسوی به مدت ۲۵ سال هر سال به ايران می‌آمد و با شخصيت‌هايی مانند مرحوم علامه طباطبايی، استاد شهيد مطهری، استاد سيدكاظم عصار، استاد مهدی الهی‌قمشه‌ای، استاد بديع‌الزمان فروزان‌فر و استاد سيدحسين نصر به مباحثه و تعاملات فلسفی ـ معنوی پرداخت و آن چنان شيفته فرهنگ فلسفی و معنوی اين سرزمين شده بود كه حتی پس از بازنشستگی به عنوان استاد محقق در انجمن حكمت و فلسفه ايران به تحقيقات خود پرداخت. ورود به عالم فكری ايران، كربن را نه تنها با تشيع و تصوف و فرقه‌های شيعه همچون «شيخيه» از نزديك آشنا كرد، بلكه او را به مرحله‌ای جديد از شناخت حكمای الهی هدايت كرد و با انديشه متفكرانی همچون سيدحيدر آملی، ابن‌تركه، ميرداماد، ملاصدرا و سبزواری آشنا شد.
به پاس اين تلاش‌ها از سوی دانشگاه تهران و فردوسی مشهد به كربن دكترای افتخاری اعطا شد، هانری كربن سرانجام در هفتم اكتبر 1978 در پاريس درگذشت.
در اين نوشتار شماری از آثار ارزشمند هانری كربن و ترجمه‌های وی و همچنين آثاری كه درباره وی نوشته است، مورد بررسی و تحليل قرار می‌گيرد كه «ابن سينا و تمثيل عرفايی»، «از هايدگر تا سهروردی»، «تخيل خلاق در عرفان ابن عربی»، «رسالة فی اعتقاد الحكماء» با مقدمه و ترجمه هانری كربن»، «يادی از هانری كربن»، «مكتب شيخی از حكمت الهی شيعی»، «رسالت تشيع در دنيای امروز» و «آيين جوانمردی» از جمله اين آثار است.
به اعتقاد «هانری كربن»، مهم‌ترين منابع برای فهم حكمت مشرقی ابن سينا، همان چيزی است كه او از آن با عنوان سه‌گانه تمثيل‌های عرفانی ابن سينا تعبير می‌كند. اين تمثيل‌ها عبارت‌اند از: «حی بن يقظان»، «رسالة الطير» و «سلامان و ابسال». كربن در كتاب حاضر سه هدف مشخص را دنبال می‌كند؛ نخست بر آن است تا نشان دهد كه بر خلاف تصور رايج، ابن سينا يك فيلسوف مشايی صرف نيست، بنابراين نمی‌توان او را به عنوان رئيس مشائيان مسلمان در مقابل سنت حكمت اشراقی قرار داد. ابن سينا، تنها در برابر سهروردی و حكمت اشراقی او قرار نمی‌گيرد، بلكه اصولا سلف فكری و معنوی سهروردی است و حكمت سهروردی ادامه همان راهی است كه ابن سينا در حكمت مشرقی خويش آغاز كرده است. ديگر آن كه او بر آن است تا معلوم سازد كه فلسفه ابن سينا برای انسان معاصر، فلسفه‌ای كارآمد، راه‌گشا و امروزين است. حكمت مشرقی ابن سينا می‌تواند انسان معاصر را در دستيابی به آزادی از دست رفته‌اش ياری كند.
به اعتقاد كربن، انسان معاصر در دام انواع ديترمينيسم‌ها (موجبيت‌ها) و پوزيتيويسم‌ها (تحصل‌گرايی‌ها) گرفتار آمده است. حكايت او، حكايت همان پرندگان رسالة الطير است كه گرفتار دام و دانه صيادان شده‌اند و اين اسارت، اسارت درونی است. اين اسارت، معلول از دست‌دادن ساحت‌های برتر و لايه‌های والاتر روان است. سومين هدفی كه كربن از تأليف اين اثر دنبال می‌كند، نقشی است كه حكمت مشرقی ابن سينا می‌تواند در برنامه فكری و معنوی مخصوص وی ايفا كند؛ كربن كه مدعی است حكمت مشرقی ابن سينا قابليت ورود به فضای فكری و معنوی انسان معاصر را دارد و قادر است اين فضا را نشاط و غنايی در خور ببخشد می‌كوشد تا اين مدعا را به صورت ملموس جامه عمل بپوشد و در حقيقت، خود او نخستين كسی است كه قدم در اين راه می‌گذارد. اين اثر در اصل بر مبنای ترجمه انگليسی «ويلارد آر. تراسك» و نيز مقابله با متن فرانسوی و به مناسبت هزاره ابن سينا (كه در سال 1954 ميلادی در تهران برگزار شده است) به نگارش درآمده است.
كتاب حاضر شامل گفت‌وگويی بلند ميان «فيليپ نمو» و «هانری كربن»، و يك پی‌نوشت تكميلی از خود كربن است. در اين گفت‌وگو تأثير ژرف سهروردی و حكمت اشراق بر هانری كربن آشكار می‌شود؛ ضمن آن كه در اين گفت و شنود می‌توان از حضور چشم‌گير معنويت فرهنگ ايرانی بر زندگی و انديشه كربن نشان يافت. خواننده درمی‌يابد كه بزرگانی چون «دنيس دوروژمون»، «ژرژواژدا»، «رودلف اتو»، «كارل ياسپرس»، «مارتين هايدگر»، «كارل بارت»، «رمون كنو»، «كارل گوستاويونگ» و بسياری ديگر، همراه سير و سلوك كربن بودند و با وی تبادل نظر می‌كردند. از هايدگر تا سهروردی را می‌توان نوعی زندگی‌نامه فلسفی و معنوی كربن دانست كه مسير انديشه‌های وی را از تفكر هايدگر تا آموزه‌های حكمت سهروردی تشريح می‌كند.
شيخ اشراق، رساله «فی اعتقاد الحكماء» را در پاسخ به حملات ظاهربينان متشرع نگاشته است. نقش‌مايه‌های نوافلاطونی همچون سير نزولی آفرينش و جاودانگی و مبدع، پيوند آن‌ها با برخی مباحث فلسفه ابن سينا در اين رساله مشاهده می‌شود. كتاب ابتدا با ترجمه فارسی، سپس متن عربی و در بخش پايانی، با مقدمه و ترجمه فرانسوی «هانری كربن» به همت انتشارات اساطير در سال 84 به چاپ رسيده است.
اين كتاب درآمدی بر عرفان ابن عربی از اولين قسمت كتاب، برای كربن راهی است برای توضيح او از روش، شناخت و رويكردش به ابن‌عربی، اين قسمت به عناوينی مانند: در ميانه اندلس و ايران، منحنی زندگی ابن عربی، مريد خضر، بلوغ ابن عربی و تكميل رسالت وی، وضعيت طريقی باطنی می‌پردازد.
كتاب حاضر شامل 7 مقاله درباره هانری كربن به همراه دو گفت‌وگو با ايشان است كه عبارت‌اند از: «زندگی و آثار و افكار استاد هانری كربن» به قلم سيدحسين نصر و ترجمه «محمدعلی نيازی»، «يادی از هانری كربن و تأملی در انديشه‌هايش» به قلم سيد حسين نصر با ترجمه محمدعلی نيازی، «هانری كربن، آثار و تاثيرات او» به قلم پير لوری، و ترجمه نگار داوری اردكانی، «فيلسوف جويای شرق» از ژان برن و ترجمه «روح بخشان»، «هانری كربن متأله پروتستان» از ريچارد اشتاوفر و ترجمه روح بخشان، «برداشت هانری كربن از ملاصدرا» از هرمان لندولت و ترجمه محمدعلی نيازی، «درباره آثار كربن و روش ترجمه آن‌ها» از دكتر سيدمصطفی آزمايش.
هانری كربن درباره كتاب چنين می‌گويد: «قسمت اول كتاب فهرست كه متضمن شرح احوال مشايخ عظام است، از طرحی تبعيت می‌كند كه كاشف از ديدی تاريخی و دركی زمانی است و هر آينه شرح و بسط آن از لحاظ پديده‌شناسی جالب خواهد بود. مبدأ حركتش را «يومنا هذا» می‌گيرد؛ از روزگاران ما شروع می‌كند، و از شيخ به شيخ رو به بالا می‌رود تا به مؤسس برسد.»
فصول كتاب به ترتيب عبارتند از: 1. شيخ احمد احسائی، 2. جانشينان شيخ احمد احسائی كه شامل سيدكاظم رشتی، شيخ حاج محمدكريم‌خان كرمانی، شيخ ابوالقاسم خان ابراهيمی، است. بخش آخر كتاب متن فرانسوی «مكتب شيخی از حكمت الهی» است، چاپ اول اين اثر در سال 1346 و از سوی انتشارات تابان صورت گرفته است.
مقدمه و توضيحات اين اثر از سوی «علی احمدی ميانجی» و استاد «سيدهادی خسروشاهی» نگاشته شده است. متن اصلی كتاب، در سال 1340 از سوی علامه طباطبايی در اختيار حجت‌الاسلام و المسلمين خسروشاهی قرار گرفته است تا پس از اضافه توضيحات لازم به آن، برای نشر آماده شود. البته در اين ميان نوشته‌های كتاب به دلايل متعددی گم می‌شود تا در نهايت دكتر نصر كه به طور دائم در جلسات بحث و گفت‌وگوی علامه حضور داشتند، با قراردادن نسخه تايپی اين سخنرانی‌ها، مشكل را حل می‌كند. به هر روی ماجرای انتشار دنباله اين مذاكرات بسيار طولانی است. هرچند در نهايت شخص علامه نسخه تايپی را ملاحظه و بررسی می‌كنند. «گامی ديگر در راه تقريب» مقدمه‌ای است به قلم سيدهادی خسروشاهی كه به منزله مدخل اين اثر به شمار می‌رود. عناوين ديگر اين اثر عبارتند از: بشارت مذهب تشيع برای بشريت چيست؟ به قلم هانری كربن، راه‌های ارشاد انسان، آثار و نتايج حلول كليسا، معادشناسی از نظر شيعه، پيدايش سير معنوی و عرفان، به سوی حيات معنوی. كتاب همچنين مشتمل بر متن فرانسوی مقدمه هانری كربن است. «رسالت تشيع» برای اولين بار در سال 1370 از سوی دفتر نشر فرهنگ اسلامی منتشر شده است.
هانری كربن، رسوم و آداب مربوط به جوانمردی را به‌صورت يك سلسله تعاليم اخلاقی و يك نوع حكمت عملی كه برای عامه مردم درآمده و در دوره‌های فترت كارساز بوده است، معرفی می‌كند. مؤلف فتوت‌نامه، علاوه بر شرح ماهيت فتوت، منشأ، اصول و قواعد آن به توصيف فتی و فتيان و ويژگی‌های آنان می‌پردازد. كتاب «آيين جوانمردی» مشتمل بر دو بخش است. بخش اول، به قلم هانری‌كربن و دربردارنده هشت فصل است. كربن در اين قسمت فتوت‌نامه‌های: عبدالرزاق كاشانی، شمس‌الدين آملی، شهاب‌الدين عمر سهروردی (يكم)، شهاب‌الدين عمر سهروردی (دوم)، نجم‌الدين زركوب تبريزی، درويش علی بن يوسف كركهری، چيست‌سازان را بررسی می‌كند و در فصل هشتم به يك نتيجه‌گيری كلی می‌پردازد. اما قسمت دوم كتاب از سوی مترجم افزوده شده است، آيين جوانمردی از ديد ديگر محققان است كه به صورت فهرست‌وار عبارتند از: فتوت و خلافت (عباسی)، حسام‌الدين چلبی از فتيان، جوانمردی، خصايص فتيان، ريشه‌های اجتماعی فتيان و عياران، فتوت در كشورهای اسلامی، تأثير آيين جوانمردی در ورزش‌های باستانی.
مؤلف در ادامه بر اين مسئله اصرار می‌ورزد كه انديشه فتوت بستگی كامل با انديشه شيعی و برداشت شيعه از امامت دارد. هانری كربن همچنين به موضوع درهم‌آميختگی شواليه‌گری معنوی در مسيحيت با آيين فتوت در اسلام اشاره می‌كند. چاپ دوم كتاب «آيين جوانمردی» در سال 1385 و از سوی انتشارات سخن صورت گرفته است.
مطالب مرتبط
