مطالعات علوم انسانی مبتنی بر متن زندگی مردم باشد

به گزارش ایکنا به نقل از روابط عمومی مرکز تحقیقات اسلامی مجلس، عطاءالله رفیعی آتانی؛ رئیس این مرکز در جمع محققان، پژوهشگران و اعضای هیئت علمی موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره) یادآوری کرد: امروزه در حوزه‌های مختلف پیشرفت، عدالت، اقتصاد، اجتماع، فرهنگ  و مهمتر از همه میزان مداخله دولت در زندگی مردم به یک نظریه مبنا نیاز داریم که دلالت‌های اثرگذار خود را در عرصه‌های زندگی ارائه دهند.

وی ادامه داد: از منظر سیاست‌گذاری و قانون‌گذاری هنوز معلوم نیست دولت تا چه اندازه باید در ابعاد گوناگون زندگی مردم دخالت داشته باشد، در اکثر موارد مانند عفاف و حجاب، اقتصاد، فرهنگ و سیاست این بلاتکلیفی وجود دارد.

رفیعی آتانی با اشاره به ظرفیت نظام اسلامی در حوزه مبانی دینی و فقهی، گفت: ما این ظرفیت را داریم که به همه این مسائل و سؤالات پاسخ دهیم و شفاف بگوییم دولت چرا و چقدر باید در زندگی مردم مداخله کند و چه نوعی از مداخله را باید داشته باشد.

وی گفت: این موضوع مهمترین پرسش فلسفه سیاسی و حکمرانی سیاست‌گذاری است که باید توسط محققان و پژوهشگران علوم انسانی پاسخ داده شود.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به اینکه غایت فعالیت‌های دولت در حوزه عدالت خود را نشان می‌دهد، گفت: متاسفانه در زمینه عدالت هم نظریه مبنایی مشخص نداریم، در حالی که این از نیازمندهای اصلی نظام قانون‌گذاری و سیاستگذاری است تا معیار و ملاک تخصیص‌ها باشد. 

وی ادامه داد: اگر نظریه عدالت نباشد معلوم نیست ملاک یا میزان تخصیص بودجه در بخش‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی فرهنگی کشور بر چه اساسی تعیین خواهد شد، بسیاری از آرمان‌ها و مبانی بلند ما مانند عدالت، در ذیل تعیین تکلیف میزان مداخله دولت نیز روشن خواهد شد.

چالش‌های برنامه هفتم

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس با اشاره به نقدهای وارد شده بر برنامه هفتم توسعه و نبود نظریه‌ای منسجم در این زمینه، گفت: تمام نقدهایی که به دولت‌های گذشته از نظر مبانی داشتیم، به این برنامه وارد است، مشکل اصلی این برنامه و برنامه‌های گذشته، همه ناشی از فقر نظریه است و ارتباط زیادی به اعتقاد و ایمان افراد ندارد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد: داشتن نظریه مبنا در حوزه‌های پیشرفت، عدالت، میزان مداخله دولت در اقتصاد، اجتماع، فرهنگی و ... مقدم بر مسئله‌شناسی است.

رفیعی آتانی با اشاره به اینکه حتی در مسئله‌شناسی، بنیاد نظری مهم است، گفت: در تشخیص مسئله، آن بنیاد نظری نیز مهم است یعنی اینکه چه چیزی مسئله و یا اولویت باشد یا نباشد را آن چارچوب نظری مشخص می‌کند.

وی با اشاره به اینکه در بحث کنترل جمعیت در دهه 70، به عینه تاثیر آن چارچوب فکری و نظری را ملاحظه کردیم، گفت: شاید آن برنامه از جمله برنامه‌هایی بود که با استقبال مواجه شده بود، البته مهمتر از همه همراهی برخی فقها بود.

رفیعی آتانی بیان کرد: بعد از بررسی چرایی اجرای آن سیاست و همراهی فقهی با آن مشخص شد که تحلیل‌ها همه بر مبنای اقتصاد بود، آن نظام تحلیل‌های اقتصادی بر این باور بود که جمعیت باید کنترل شود، فتاوای همراه نیز همه تحلیل اقتصادی داشتند.

وی ادامه داد: بنابراین ما باید با دستگاه فکری خود روی مبانی اسلامی کار و مسائل مهم و اولویت‌دار را فهرست کنیم تا به مسائل واقعی و کلان مسئله‌های کشور  برسیم.

رفیعی آتانی با اشاره به اینکه بعد از شناسایی مسئله واقعی و اساسی از طریق دستگاه فکری، نیازمند شواهد و کار میدانی هستیم، گفت: حتی اگر طبق دستگاه فکری و نظری خود به مسئله‌ای برسیم، اما شواهد و قرائن کافی در اختیار نداشته باشیم که نشان بدهد شما مسئله را خوب دیده‌اید، کافی نیست، بنابراین باید مطالعات میدانی داشته باشیم.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، گفت: اولویت‌ها، نیازمندی‌ها و کلان‌مسئله‌ها را تنها با مطالعات میدانی می‌توان به دست آورد، نمی‌توان در ذهنیت و خلوت خود و یا در کتابخانه و موسسه بدون درک واقعیت‌های بیرون، در مورد مسائل مهم کشور تصمیم‌گیری کرد. 

وی افزود: مطالعات اجتماعی، رشته‌های علوم انسانی خیلی نیاز دارند که در صحنه و متن زندگی واقعی مردم باشند.

علوم انسانی در بحران است

رفیعی آتانی با اشاره به اینکه علوم انسانی به دلیل عدم حل مسئله در بحران است، گفت: علوم انسانی به خاطر اینکه در متن مسائل نیست، مسئله اصلی را نمی‌فهمد و درک درستی از  آن ندارد، در بحران است، بنابراین، علوم انسانی و اجتماعی باید صحنه‌واقعی را خوب بفهمد تا مسئله برسد.

رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی، گفت: گام نهایی ما باید ارائه راه‌حل‌ها برای حل مسئله بر اساس مبنا باشد، راه‌حل‌ها را باید از مبانی استخراج کنیم، راه‌کارها و تصمیم‌گیری‌ها از تئوری‌های پایه بیرون می‌آید.

وی به عنوان نمونه گفت: آن که به اقتصاد آزاد قائل است، همه راه حل را در همین مبنا جستجو می‌کند و خود را در جاهای مختلف از جمله برنامه‌های توسعه نشان می‌دهد.

رفیعی آتانی با اشاره به اینکه مبانی ما در سیاستگذاری و تصمیم‌گیری مبانی دینی و فقهی است، گفت: ما به تاثیر اثباتی دین، معارف دین در زندگی اجتماعی نیاز داریم و مرکز تحقیقات اسلامی مجلس دنبال این است که این نوع معارف و اثرگذاری‌های آن را در نظام تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری جدی‌تر کند.

وی ادامه داد: تجربه ثابت کرده است که همچنان فقه مهمترین دانش ما برای اثرگذاری در اداره کشور است، علت آن است که فقه حرف‌های روشن و گزاره‌های دقیق و شفاف دارد که می‌توان  با آن مسئله را حل کرد.