پیامدهای اجتماعی شیوع ویروس کرونا در جامعه

غلامرضا اطمینان، دکترای جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص پیامدهای اجتماعی که با بیماری کرونا در جامعه ایجاد شده است، اظهار کرد: باید توجه داشت که در گذشته نیز بیماری‌های اپیدمی اینگونه اما در گستره‌های متفاوتی در جامعه وجود داشته است که طبیعتاً بخشی از آن به بهداشت عمومی و بخشی از آن هم به حوزه مداخلات کشورهای دیگر مربوط می‌شود.

وی افزود: این در حالی است که هرچه گستره روابط اجتماعی افزایش پیدا کند امکان انتقال این اپیدمی در جامعه نیز وجود خواهد داشت که در این میان می‌توان از دهکده جهانی هم بهره ببریم، زیرا بر اساس این دهکده، یک سری عوامل مانند انتقال دانش، تجربه و استفاده از دستاوردهای بشری را می‌تواند به دنبال داشته باشد و یک عارضه را در حوزه اجتماعی منعکس و منتشر کند.

این مددکار اجتماعی با بیان اینکه البته بخشی از این اتفاق نیز تحت تأثیر جنگ‌افزارهای بیولوژیکی است، ادامه داد: البته ممکن است این تأثیرات تا حدودی مشاهده و احساس نشود اما باید باور داشته باشیم که وجود دارند و با توجه به اینکه کشورهای اروپایی و البته کشور آمریکا درصدد هستند که از این فرصت ایجاد شده استفاده ‌کنند، از این رو می‌توان گفت که این اتفاق به نوعی نشان می‌دهد که بخشی از آن به‌صورت عامدانه و با تغییرات فیزیکی ایجاد شده است.

اطمینان بیان کرد: بحث دیگری که در پی این بحران وجود دارد، بحث دیپلماسی عمومی است که دشمن از این دیپلماسی عمومی برای تحت تأثیر قرار دادن افکار عمومی، آن هم در راستای ایجاد نگرانی و هراس بین مردم استفاده می‌کند، اما مسئله‌ای که در این میان می‌توان به آن متکی بود، اتکا به باورهای دینی است.

این استاد دانشگاه گفت: در واقع سوءاستفاده‌ای که رسانه‌های خارجی سعی دارند انجام دهند این است که در این شرایط بحرانی به‌گونه‌ای عمل کنند که به ایجاد جو روانی و عملیات روانی منجر شود که البته این جو و عملیات روانی که ما در حوزه مباحث اجتماعی شاهد هستیم تنها در این شرایط نیست.

وی اظهار کرد: اگر بخواهیم به تأثیرگذاری بر روی افکار عمومی و یا استفاده از دیپلماسی در بحث ویروس کرونا و یا مباحث دیگر که بحث سلامت روانی ما را مورد هدف قرار داده توجه کنیم، متوجه خواهیم شد که این موارد حلقه‌های ارتباطی هستند و هرچه میزان ارتباطات ما با مضامین دینی کاهش پیدا کند و سست شود، طبیعتاً هم احساس نا امنی ما تشدید و مشکلاتی نیز برای ما ایجاد خواهد شد.

این مددکار اجتماعی گفت: علاوه بر این نیز همچنین بحث ایمان به خدا به همراه عمل نیز می‌تواند امنیت اجتماعی را افزایش دهد، بنابراین بحث‌هایی که ما احساس می‌کنیم که به این اتفاق گره خورده و متأسفانه کمتر هم به این امور توجه شده است را باید مورد نظر قرار دهیم.

بحث حق‌الناس در بیماری کرونا

این جامعه‌شناس بیان کرد: در واقع باید توجه داشت که جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی این اتفاق به نوعی به باورهای دینی و فرهنگی ما گره خورده و در این میان بحث سلامت روانی ما، توجه به بهداشت صله ارحام، سلامت خوراک، پوشاک ما و همچنین بحث حق‌الناس هم مطرح است که با رعایت بهداشت و نظافت می‌توان حق دیگران را رعایت کرد و بحث دیگر نیز بحث غیبت است که شایعه‌پراکنی را شامل می‌شود.

اطمینان تأکید کرد: این امور از جمله مسائلی هستند که دین ما بر آن تأکیدات فراوانی داشته است و از طرفی همه این‌ها به بهداشت فردی مربوط می‌شود و هرچه ما بر روی این مسائل توجه داشته باشیم و آن‎ها را رعایت کنیم طبیعتاً سلامت روانی، امنیت و سلامت جسمی ما نیز تأمین خواهد شد.

سلامت اجتماعی به‌عنوان وظیفه دینی

این مددکار اجتماعی با اشاره به اینکه بحث سلامت اجتماعی به‌عنوان وظایف دینی بحثی است که بخشی از آن را روحانیت، ائمه جماعت و کانون‌های مساجد می‌توانند مورد بررسی قرار دهند و آن را تبیین کنند، افزود: این مباحث حلقه ارتباطی ما هستند و می‌توانند به سلامت افراد و پیشگیری از انتقال این ویروس به دیگران کمک و از انفعال افراد، سازمان‌ها و نهادهای مختلف در مقابل این اتفاق نیز جلوگیری کند، اما این در حالی است که متأسفانه امروزه این حلقه‌های ارتباطی گم شده و ما باید بیشتر به این امور توجه داشته باشیم.

کاهش اعتماد اجتماعی

وی بیان کرد: تأثیرگذار بودن در مقابل بحران‌ها، عدم امکان پیش‌بینی یا عدم پیش‌بینی ابزارهای لازم و عدم اطلاع‌رسانی به موقع از جمله عوامل دخلیل در همبستگی بیشتر اجتماعی است که می‌توانند کاهش اعتماد اجتماعی را به‌دنبال داشته باشد و آن را خدشه‌دار کند، اما افرادی مانند نخبگان اجتماعی، دینی، فرهنگی، سیاسی و اجتماعی می‌توانند نقش مؤثری را در عدم کاهش اعتماد اجتماعی ایفا کنند.

این جامعه‌شناس با بیان اینکه طبیعتا هرچه میزان اعتماد اجتماعی کاهش یابد، به همان میزان هم سرمایه از دست خواهیم داد، اظهار کرد: در خصوص این مقوله مهم، دستگاه‌های مختلفی از جمله شهرداری می‌تواند با اقدامات مؤثر خود در راستای بهداشت فضای شهری، عمومی، شبکه بهداشت و توجه قرار دادن به مسائل عامه و توده مردم، دهیاری‌ها در روستاها، صداوسیما، مدارس و خانواده با یکدیگر متحد و هم‌سو شوند و هریک به نوعی نقش موثر خود را در این پازل ایفا کنند تا بتوانیم به نتیجه واحدی برسیم.

این کارشناس مسائل اجتماعی تصریح کرد: با توجه به اینکه کاهش اعتماد اجتماعی می‌تواند ضربه‌ آسیب‌زایی را به جامعه وارد کند، از این رو این پیامد را نیز می‌توان یکی از اهداف رسانه‌هایی که سعی دارند شایعه‌پراکنی کنند دانست؛ چرا که آن‌ها درصدد هستند که میان مردم جامعه به نوعی اعتماد اجتماعی نسبت به یکدیگر و به همبستگی اجتماعی را کاهش دهند.

اطمینان، «ایثار» و «از خود گذشتگی» که در این شرایط بحرانی به آن نیاز داریم و باید آن را به دیگران نیز تقدیم کنیم، امر مهمی دانست و گفت: همانطور که در جنگ هشت سال دفاع مقدس افراد زیادی در جبهه‌‌های جنگ حاضر شدند و از خود گذشتگی نشان دادند، امروز هم در این شرایط بحرانی به این امر نیاز داریم تا افرادی به همان صورت از خود گذشتگی نشان دهند و به مردم در این راستا کمک کنند.

وی تأکید کرد: اما متاسفانه در جامعه امروزی با توجه به اینکه باورهای دینی و تقویت فردیت اجتماعی کاهش پیدا کرده، مردم به جای اینکه به نیازهای اجتماعی توجه داشته باشند، بیشتر نیازهای فردی و خانواده خود را مقدم بر نیازهای جامعه می‌دانند و به نوعی ایجاد نیازهای کاذب می‌کنند و بنابراین جهت تقویت این حلقه‌های گم شده باید نخبگان و مسئولان جامعه در حوزه ستاد پیش‌بینی شده، حضور پیدا کنند و اقداماتی را انجام دهند.

این جامعه‌شناس افزود: در واقع این همان نظام سرمایه‌دارانه و صنعتی است که سالیان سال است غربی‌ها برای ما تبلیغ می‌کردند و امروز این تبلیغات به بار نشسته است و با وجود اینکه ما امروزه شاهد اثرات آن هستیم اما نمی‌خواهیم بپذیریم که این همان نظام سرمایه‌داری است که آن‌ها برای ما هدف قرار داده بودند.

اطمینان اضافه کرد: در واقع هرچه ما به نظام صنعتی و سرمایه‌داری توجه کنیم و از باورهای فرهنگی و اجتماعی خود فاصله بگیریم، ناچار خواهیم شد که سرمایه و اعتماد اجتماعی را از دست بدهیم؛ چرا که محور جنگ روانی، تأثیرگذاری دیپلماسی و ابزارهای بیولوژیک برای جنگ جهت تخریب سرمایه‌های اقتصادی ما از جمله مراودات اقتصادی، تجاری و سیاسی است.

وی ادامه داد: به عقیده من همه این امور به آگاهی صحیح و اداره شده مردم بازمی‌گردد و مردم باید به جای اینکه برخوردهای هیجانی، برداشت‌های سطحی و قضاوت‌های نادرستی از این قضیه داشته باشند، به متخصصان و مسئولان جامعه اعتماد داشته باشند و مسئولان نیز موظف هستند زمینه‌ای را برای جلب اعتماد مردم فراهم کنند.

کاهش هراس مردم

این جامعه‌شناس به هراس و اضطرابی که بین مردم ایجاد شده است، اشاره کرد و گفت: با توجه به اینکه در این روزها مردم در یک موقعیت مبهم و گنگی قرار گرفته‌اند، این موقعیت از منظر فضای اجتماعی برای آن‌ها ایجاد اضطراب کرده و بخشی از این موقعیت نیز به ترس منجر شده و این در حالی است که ترس هم به‌درستی برای عموم توضیح داده نشده که بخشی از این وظایف برعهده دستگاه‌های مسئول بهداشت، شبکه بهداشت و آموزش در حوزه مدارس، صداوسیما و بخشی نیز بر عهده شهرداری است.

وی تصریح کرد: متأسفانه این موارد برای مردم توضیح و تحلیل دقیقی نشده و به دلیل اینکه مردم اطلاع و آگاهی درستی از این قضیه ندارند، به همین منظور به علت کنجکاوی و اضطراب، علاقه و اعتماد به شبکه‌های اجتماعی خاصی به‌دنبال اطلاعاتی هستند که بخشی از این اطلاعات ممکن است صحیح نباشد، در این خصوص همان بحث عملیات روانی مطرح است که در پی آن بین مردم ترس ایجاد می‌شود، از این رو این‌ها شاکله‌هایی هستند که باید به آن‌ها توجه داشت.

جای خالی حضور متخصصان در این شرایط

اطمینان بیان کرد: مسئولان شهری و یا کشوری باید توجه داشته باشند که پیش از آنکه اقدام خاصی انجام دهند، باید ابتدا به اقناع عمومی بپردازند؛ بدین منظور که در رابطه با ویروس کرونا و بحران‌های این چنینی اطلاع‌رسانی خاصی انجام شود و گروه بحرانی متشکل از جامعه‌شناسان، روانشناسان، متخصصان و سیاستگذاران تشکیل شود که قطعاً این گروه می‌تواند تأثیر بسزایی بر روی اطلاعات و آگاهی مردم داشته باشند.

این کارشناس مسائل اجتماعی اظهار کرد: در کنار کادر پزشکی که در برنامه‌های تلویزیونی دعوت می‌شوند و در خصوص این بیماری بحث می‌کنند، چند متخصص دیگر هم در حوزه‌های مختلف از جمله روانشناس، جامعه‌شناس و ... دعوت شوند و به بحث و تحلیل بپردازند، چرا که این امر می‌تواند کمک شایانی به مردم داشته باشد.

این مددکار اجتماعی بیان کرد: از طرفی نیز مردم متأسفانه به علت نیازهای فردی و درگیر شدن با اوضاع اقتصادی و اولویت دادن به مسائل سطحی خودشان، به‌دنبال کسب آگاهی از منابع موثق نیستند که این امر به عدم وجود دانش رسانه‌ای بین مردم مربوط می‌شود. از این رو به عقیده من می‌توان برای این خلأهای موجود از راه‌های مختلف برنامه‌ریزی کرد و در شرایط مختلف نیز از آن‌ها استفاده کرد.

اطمینان گفت: امید است که مردم با درایت، تفکر و با توجه به سابقه دینی، باورهای فرهنگی و عمق باورهای اجتماعی که دارند این ایثار و از خود گذشتگی را در این شرایط بحرانی نشان دهند و به کهنسالان و افراد ناتوان جهت حمایت‌های عاطفی و اجتماعی از آنان کمک کنند.