تنوع در نقشآفرینی و شرایط اجتماعی موجب میشود که در بیشتر شرایط اجتماعی و سیاسی، چه در نقش حاکم و چه محکوم، چه پیروز و چه شکستخورده، چه مشاور و چه ناقد، چه در رویارویی با دشمن نظامی و چه دشمن عقیدتی، چه جنگ نرم و چه جنگ سخت، چه تحریم اجتماعی و چه اقتصادی به سنت و سیرهای جامع از حضرت علی(ع) دست یافت.
انواع شرایط اجتماعی که امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در طول عمر خود تجربه کرده بود، عبارت بودند از: محیط خانوادگی پیامبر پیش از بعثت، دوره سه ساله دعوت مخفیانه و 10 ساله دعوت آشکار در مکه، معادلات داخلی قریش در رویارویی با پیامبر(ص)، تحریم اقتصادی شعب ابیطالب، هجرت پیامبر به طائف و مدینه، جنگهای متعدد با قریشیان مکه و یهودیان مدینه، فرماندهی سریهها، رقابتهای مهاجر و انصار، رقابتهای داخلی مهاجر، جریان نفاق، مهجور ماندن و خانه نشینی امیرالمؤمنین حضرت علی، مشاوره دادن به خلفا، خلیفه شدن امیرالمؤمنین حضرت علی بر جهان اسلام و برخورد ایشان با جریانهای افراطی و التقاطی.
با وجود فقر منابع تاریخی و حدیثی در خصوص دورههای متعددی از زندگی امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) میتوان محورهای سیره اجتماعی حضرت را در رمضان به شکل زیر ترسیم کرد.
بیشتر بخوانید:
در مواردی، دوری گزیدن از برخی فعالیتهای اجتماعی از توصیههای الزامی یا ارشادی دستهای از عبادتها است، بنابراین، ممکن است محدود شدن فعالیتها و نشاط اجتماعی بهدلیل وجود برخی احکام تکلیفی در رمضان، از لوازم چنین موسمی دانسته شود، در حالی که با مراجعه به سیره معصومان و دیگر منابع دینی، گاه به عنوان یک آسیب تلقی میشود، نه یک لزوم طبیعی. در این میان، سیره و رویکرد اهلبیت میتواند تبیینکننده روح حاکم بر تکالیف عبادی باشد و سالکان را از افراط و تفریط دور سازد.
امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) در رمضان بر صلهرحم، سرکشی به خانواده و بستگان و حضور در اجتماع مردم تأکید میکرد. شیخ مفید، سیره حضرت در رمضان، سر زدن به فرزندان خود در همه شبهای رمضان بوده است.
دید و بازدید و احوالپرسی از دیگران، برای آن حضرت در مرتبهای از اولویت قرار داشت که ایشان با استناد به خاطرهای از رسول خدا شرکت در سفره افطار و اجابت درخواست دعوتکنندگان را مقدم بر اقامه نماز میدانست.
محدود کردن تکالیف و وظایف به مناسک دینی و عبادات روزانه و غفلت از نقشها و مسئولیتهای اجتماعی، از مشکلات برخی جوامع اسلامی است، در حالی که جامعه انسانی، تنها با مسئولیتپذیری و نقشآفرینی سودمند و هدفمند میتواند مراتب کمال و سعادت دینی و دنیایی را بپیماید. یکی از مسئولیتهای مهم اجتماعی، اهتمام به تقویت و گسترش عوامل تعالیبخش و پیشگیری از اثرگذاری زمینههای افول و انحطاط است. این اهتمام در موارد بسیاری در قالب هجرت، تبلیغ و امر به معروف و نهی از منکر شکل میگیرد.
هجرت چه با هدف یافتن محیطهای مساعدتر برای ایجاد نظام کامل اجتماعی که مبتنی بر مبانی دینی باشد و چه با هدف گسترش قلمرو جغرافیایی اندیشه دینی، از نخستین سالهای تاریخ اسلام در اندیشه رسول گرامی اسلام بوده است. هجرت گروهی از مسلمانان به حبشه و هجرت رسول خدا از مکه به مدینه، از نوع نخست و هجرت پیامبر اسلام به طائف، هجرت مصعب بن عمیر به مدینه و هجرت دیگر مبلغان دینی به شهرها و مناطق دور دست، از نوع دوم هستند. با مطالعه زندگی امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) هر دو نوع از هجرت را میتوان یافت.
هجرت از مکه به مدینه برای یافتن محیط مساعدتری جهت سلوک و زندگی بر اساس آموزههای دینی و هجرت به یمن برای تبلیغ و گسترش معارف اسلامی، نمونههایی از آنها هستند.
باید یادآور شد که تبلیغ و برخی دیگر از محورهای یاد شده در سیره و سبک زندگی حضرت علی(ع)، تنها مخصوص رمضان نبوده است و در دیگر ایام سال نیز کاربرد داشته است. اهمیت و اهتمام امیرالمؤمنین حضرت علی به این مسئولیت اجتماعی، بهگونهای بوده که سنتها و مناسک متداول ماه رمضان، مانع از انجام این رسالت نبوده است.
هجرت حضرت علی(ع) به یمن در رمضان سال دهم هجری، یکی از این رویدادها است. وی در این هجرت، سرپرستی گروهی تبلیغی نظامی را بر عهده داشت. همراهی نیروهای نظامی به آن جهت بود که در سفرهای مشابه، قبایل مختلف، گروههای متعددی از مبلغان را قتل و غارت کرده بودند. هجرت به یمن از جنبههای گوناگون اهمیت داشت، زیرا یمن از دیرباز شاهد حضور مبلغان و دولتمردان یهودی و مسیحی بود. هجرت به یمن دارای حساسیتهای مذهبی، سیاسی و اجتماعی بود و رسول خدا پیش از حرکت، لوایی را برای ایشان در نظر گرفت و با دست خود، عمامهای برای امام آماده ساخت و دستورالعمل و اولویتهای تبلیغی-سیاسی خود را بیان کرد و فرمود: با آنها به جنگ مپرداز، مگر زمانیکه با تو به جنگ پرداخته و خونی از شما ریخته شد.
نخستین درخواست تو از آنها شهادت به وحدانیت خداوند باشد و اگر پذیرفتند برپا داشتن نماز و اگر پذیرفتند پرداخت صدقه به فقیرانی از خودشان و اگر پذیرفتند دیگر چیزی از آنها نخواه. به خدا سوگند! اگر یک نفر به دست تو هدایت شود، برای تو بهتر است از آنچه خورشید بر آن میتابد و غروب میکند.
در این سفر، امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) را 300 سوار همراهی میکردند، یکی از نتایج مهم هجرت امیرالمؤمنین حضرت علی(ع) به یمن، اسلام آوردن دسته جمعی قبیله همدان در یک روز بود. رسول خدا(ص) با شنیدن این خبر، سجده شکر به جا آورد و در نامهای، سه مرتبه بر قبیله همدان و دیگر یمنیان تازه مسلمان، سلام فرستاد و این در حالی بود که در همان سال، خالد بن ولید در سفر خود به یمن نتوانسته بود توفیقی به دست آورد.
منابع: سایت ensani.ir و کتاب طبقات الکبری
انتهای پیام