اشعار اقبال لاهوری نقش مهمی در ترویج وحدت اسلامی داشته است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمد جعفر یاحقی، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، امروز ۲۱ آبان‌ماه، در همایش بزرگداشت اقبال لاهوری در دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، اظهار کرد: اقبال از یک سو نقطه اتصال ایران و پاکستان از یک سو نقطه اتصال برای ایران، پاکستان و اسلام است همچنین از هر طرف دیگر نقطه اتصال دانشکده ادبیات ایران و پاکستان بوده و لذا این شاعر علامه در این راستا پیوند خوبی بین ایران و پاکستان ایجاد کرده است.

وی ادامه داد: در دانشگاه فردوسی همواره  سخن از اقبال بوده و از همان روزهای تاسیس دانشکده، ارتباط با آثار اقبال لاهوری برقرار بوده است. در دهه چهل، استاد فقید و رئیس سابق دانشکده، دکتر رجایی، علاقه زیادی به اقبال داشتند و در سخنرانی خود اشعار اقبال را بسیار قرائت می‌نمود و به اهمیت ارتباط ایران و پاکستان تأکید می‌کردند ضمن اینکه برگزاری مراسم بزرگداشت اقبال را در روز تولد وی قرار می‌داد، برگزاری این جلسات و همایش‌ها از همان زمان‌ها کمک شایانی به تعمیق این ارتباط کرده است.

یاحقی بیان کرد: کنفرانس‌های بزرگی به همین منظور برگزار شده‌اند و مقالات بسیاری به سه زبان فارسی، اردو و انگلیسی چاپ شده است که امید می‌رود این ارتباطات همچنان قوی و زنده بماند. کنسولگری پاکستان نیز همواره حامی این ارتباطات بوده است و تاکنون جلسات بسیاری با همکاری این مجموعه در خصوص علامه اقبال برگزار شده است همچنین با همکاری کنسولگری پاکستان اتاق اقبال نیز در دانشگاه فردوسی ایجاد شد که پس از یک دوره فعالیت آن مختل شد و امیدواریم بار دیگر فعال شود.

استاد دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: اقبال لاهوری ادامه شاعران پارسی گوی ماست و لذا این شاعر بزرگ را بیشتر در ذیل تاریخ و ادبیات خود می‌دانیم چرا که اشعار فارسی بسیاری از ایشان مانده است. اشعار اقبال از مولانای رومی الهام گرفته و با تلفیق این افکار با عرفان اسلامی، نقش مهمی در ترویج وحدت اسلامی داشته که این امر در نهایت به استقلال پاکستان کمک کرد.

وی افزود: در واقع شاعرانی مثل اقبال با الهام‌گرفتن از مولوی و ادبیات فارسی، اندیشه‌های فلسفی و عرفانی خود را توسعه داده‌اند که این نیز نقش مهمی در تقویت پیوندهای فرهنگی میان دو کشور دارد. برنامه‌های مشترکی بین دانشگاه فردوسی و دانشگاه‌های پاکستان برگزار شده و ادامه این برنامه‌ها برای تعمیق روابط میان دو کشور ضروری است. 

یاحقی به پروژه‌های تحقیقاتی مشترک و اهمیت حفظ فرهنگ و ادب فارسی در پاکستان اشاره کرد و از همه دست‌اندرکاران خواست تا تلاش خود را برای تقویت این روابط فرهنگی و علمی ادامه دهند.

معراج پیامبر مورد توجه شاعران تراز اول فارسی بوده است 

سیدمهدی زرقانی، دبیر علمی همایش بزرگداشت اقبال لاهوری، در ادامه اظهار کرد: مسئله معراج و به آسمان رفتن انسان بسیار مورد علاقه تقریباً همه شاعران تراز اول زبان فارسی است. این پدیده، در حقیقت، جالب توجهی است؛ زیرا در هستی‌شناسی کلاسیک، هستی به دو قسمت «عالم ماده» و «عالم غیب» یا به تعبیر دیگر، «عالم روح» تقسیم شده است.

وی گفت: در معراج، انسان‌ها به «عالم ماده» و بام آسمان هستی می‌رسند و این تجربه رفتن به بام آسمان، تخیل بسیاری از شاعران و نویسندگان ما را برانگیخته و در حاشیه‌اش شعرهای زیادی سروده‌اند.

زرقانی بیان کرد: برخی از متون در مورد معراج رسول الله است و برخی از این متون که تخیل قوی‌تری دارند، به طوری که گویی خودِ شاعر به آسمان رفته و این رفتن به آسمان را در یک تجربه شهودی یا تخیلی به ما منتقل کرده‌اند. این گونه از ادبیات فارسی در حقیقت یک ژانر خاص به نام «معراج‌نامه» را تشکیل می‌دهد که شرح سفر به آسمان است. معراج‌نامه‌ها معمولاً با جهان کلاسیک و پارادایم سنتی متناسب هستند.

دبیر علمی همایش بزرگداشت اقبال لاهوری بیان کرد: اما انسان مدرن، با دغدغه‌ها و مشکلات دیگری مواجه است. در ادبیات معاصر و مدرن فارسی، به نظر می‌رسد کسی معراج‌نامه را با آن نگاه سنتی ننگریسته است. تنها اقبال، در بین شاعرانی که من می‌شناسم، تصمیم گرفته ژانری کلاسیک را به معاصر بیاورد و آن را با اقتضائات زمانه پیوند دهد. 

وی افزود: پرسش من در این سخنرانی این است که چگونه اقبال این کار را انجام داد و از چه شگردهایی استفاده کرد که ژانر کلاسیک را به مدرن تبدیل کند و مسائل زندگی عصر جدید را با این گونه ادبی به نام معراج‌نامه مرتبط کند.

زرقانی بیان کرد: تغییری که اقبال داد، تغییر از جستجوی حقیقت ازلی در معراج به جستجوی واقعیت‌های زمینی و دنیایی بود. اقبال در معراج‌نامه‌اش، با مهارت، مسائل زندگی روز و قرن بیستم بشر را وارد کرده است. بدین ترتیب، او نگاهی تازه به معراج ارائه می‌دهد.

دبیر علمی همایش بزرگداشت اقبال لاهوری اظهار کرد: به عنوان یکی از دغدغه‌های اصلی اقبال، رسیدن به خودآگاهی شرق است. او پرچم‌دار هویت شرقی می‌باشد و می‌کوشد مخاطبان را به یادآوری فرهنگ و اندیشه‌های خود دعوت کند و از قید نفی و طرد فرهنگ غربی بپرهیزد. اقبال در شعرش به تماشای چهره‌های تاریخی و اجتماعی می‌پردازد و در این راه از شخصیت‌هایی مانند «سید جمال اسدآبادی» و «مولانا» بهره می‌برد. 

این استاد دانشگاه افزود: سومین شگرد اقبال، توجه به ابلیس و تأمل در مفهوم انسان و فرشتگی است. او در این باره می‌گوید که در جستجوی انسانی است که تسلیم نشود و پیروز شود. این ابلیس، نمایی مدرن از انسان و حقیقت وجودی او را در قالب شعر به تصویر می‌کشد.

وی گفت: در نهایت، اقبال با استفاده از این شگردها تلاش می‌کند تا معراج‌نامه را به یک اثر معاصر تبدیل کند که نه‌تنها به مسائل بنیادی بلکه به واقعیت‌های زندگی انسان در عصر جدید نیز بپردازد.

علت عقب‌ماندگی مسلمانان در نگاه علامه اقبال لاهوری 

در ادامه کریم نجفی برزگر، دبیر کل شبکه دانشگاه‌های مجازی جهان اسلام، اظهار کرد: از نمایندگان محترم کشورهای عراق، پاکستان و عربستان و اساتید گرامی برای برگزاری مراسم بزرگداشت اقبال تشکر می‌کنم که نسبت به شخصیتی که در زمان خود به وحدت اسلامی فکر می‌کرد، توجه ویژه‌ای نشان دادند. 

دبیر کل شبکه دانشگاه‌های مجازی جهان اسلام گفت: نگاهی که ما به اقبال داریم، مهم است، چرا که زیست اقبال در اوایل قرن نوزده و بیست میلادی، در هندوستان و کشورهای دیگر مورد توجه است، چرا که آن زمان‌ها کشورها با تحولات دوره‌ای مواجه بودند و انگلیسی‌ها به دنبال ایجاد تفرقه در بین مسلمانان بودند.

وی ادامه داد: در آن دوران فرهنگ غربی در حال ترویج بود و یکی از مسائل مهم، این بود که علمای جهان اسلام با این تفکرات و اندیشه‌های جدایی‌طلبانه بین مسلمانان و ملیت‌ها مبارزه کردند.

نجفی برزگر افزود: علمای اسلام در آن زمان و هشدارهای لازم را دادند. آن دوره، زمانی بود که صنعت چاپ نیز ایجاد شده بود و اندیشه‌های شخصیت‌های بزرگی مثل علامه اقبال، سید جمال‌الدین اسدآبادی، سید قطب در مصر و علامه کاشف القطا در عراق، سید ابوالحسن نبوی در هند بسیار تاثیرگذار بود و با پیشرفت صنعت چاپ این اندیشه‌ها به جوانان و سایر اندیشمندان می‌رسید. این حرکت اسلامی در کشورهای مختلف به مقابله با تفرقه پرداخت.

وی با اشاره به جمله‌ای معروف «اسلام دین توحید و وحدت کلمه توحید است»، افزود: پیامبر عزیز اسلام همیشه بر توحید تأکید می‌کرد. همین وحدت مسلمانان در کلمه توحید نهفته است و یکی از اهداف شخصیت‌هایی مانند سید ابوالحسن نبوی و سید قطب نیز همین بحث توحید کلمه بود. 

دبیر کل شبکه دانشگاههای مجازی جهان اسلام گفت: همچنین سید جمال‌الدین اسدآبادی به کشورها سفر می‌کرد و اهمیت وحدت اسلامی را گوشزد می‌کرد.

نجفی برزگر بیان کرد: علامه اقبال ایمان به خداوند را برای پیشرفت مسلمانان ضروری می‌دانست و معتقد بود اگر ایمان نباشد، انسان هویت خود را از دست می‌دهد. او ضعف ایمان و فریفته شدن به فرهنگ غربی را علت عقب‌ماندگی مسلمانان می‌دانست و معتقد بود که کشورهای اسلامی باید استدلال منطقی خود را حفظ کنند و در برابر فرهنگ غربی دچار خودباختگی نشوند.