محصولات هوش مصنوعی پیشرفت دانش اسلامی را سرعت می‌بخشد
سیدرضا علیزاده گفت: هوش مصنوعی دارای محصولات فناورانه‌ای است که جنس این محصولات می‌تواند پیشرفت دانش اسلامی را بیش از پیش سرعت ببخشد و دستیارهای هوش مصنوعی و ابزارهای آن در حوزه استدلال‌ورزی و استنتاج می‌توانند کمک کنند.
با توجه به تأثیراتی که هوش مصنوعی بر بسیاری از علوم داشته است توانسته به‌عنوان ابزار تحولی در علوم ایجاد کند. از این رو، با توجه به حجم بالای اطلاعات، می‌تواند به کمک بشر در جهان امروزی آید و حتی جایگزین انسان شود.
این ابزار براساس الگوریتم‌هایی که برای آن تعریف می‌شود، به تحلیل داده‌ها می‌پردازد، می‌توانیم در علوم اسلامی اعم از فقه، فلسفه، کلام و…، نیز با تعریف الگوریتم مشخص در تحلیل داده‌ها، از آن استفاده کرد. اما هنوز ما نتوانسته‌ایم که از هوش این ابزار در علوم‌اسلامی بهره‌مند شویم.
در همین خصوص خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی، با سیدرضا علیزاده، مدرس فقه و فلسفه حوزه علمیه خراسان‌رضوی و محقق و پژوهشگر عرصه هوش مصنوعی، گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم:
ایکنا ـ رابطه هوش مصنوعی با علوم انسانی ـ اسلامی به چه شکل است و چگونه از یکدیگر بهره‌برداری می‌کنند؟
هوش مصنوعی با علوم انسانی ـ اسلامی رابطه‌ای دوطرفه دارد، یعنی هم هوش مصنوعی می‌تواند از علوم انسانی ـ اسلامی استفاده کند و هم متخصصان هوش مصنوعی می‌توانند در عرصه پیشبرد دانش‌های خود از ظرفیت‌های علوم انسانی بهره ببرند. همچنین علوم انسانی ـ اسلامی نیز می‌تواند در قالب‌ها و ابزارهای مباحث فناورانه و بنیادین از هوش مصنوعی بهره‌برداری کند.
اگر بخواهیم به این موضوع اشاره کنیم که متخصصان علوم انسانی چه استفاده‌هایی می‌توانند از هوش مصنوعی داشته باشند، باید به سخن مقام معظم رهبری که در سال 1398 در جمع طلاب علوم دینی فرمودند اشاره کنیم. ایشان فرمودند: «حرکت‌های علمی را در کشور، باید حوزه‌های علمیه جهت دهند، زیرا دین است که به علم جهت می‌دهد». متخصصان فنی حوزه علوم کامپیوتر اذعان دارند که ما در هر عرصه‌ای که هوش، انسانی و قابل تکرار باشد، می‌توانیم ماشین را توسعه دهیم. مباحث هوش مصنوعی عمومی که بسیار در این عرصه پیشرفت‌های عظیمی داشته و بزرگ‌ترین دستاورد آن مدل‌های زبانی بزرگ بوده که امروزه بسیار کارا و توانمند است و روز به روز مدل‌های زبانی جدیدی با توانایی‌های چشمگیر به بازار عرضه می‌شود.
در این‌جا پرسشی مطرح می‌شود که موازین فقهی و فلسفی، یعنی فقه اسلامی و مکتب شیعه جعفری و فقاهت جواهری عرفانی ما تا کجا به ما این اجازه را می‌دهد که پیشروی کنیم، یعنی به متخصصان تا چه مرزهایی را از تولید محصول و راه‌اندازی و پیشبرد فناوری اجازه خواهد داد، چراکه هر فناوری در کنار خودش فرهنگی را به دنبال دارد و آن فناوری و فرهنگ از فلسفه‌ای اشراب می‌شود.
در پاسخ باید گفت اگر ما از ظرفیت‌های فلسفی پیشبرد فناوری غافل شویم، در حقیقت از فرهنگی که آن فناوری به دنبال خودش دارد و همچنین از تبعات غیرقابل جبران و بحران‌های اخلاقی که جامعه جهانی با آن مواجه خواهد شد غافل شدیم و این جا است که باید فیلسوفان علم، اخلاق، دین و به‌ویژه متخصصان علوم انسانی ـ اسلامی، پای در عرصه میدان بگذارند و افسار گسیخته فناوری را با مدیریت جریانات و روندهایی که با آینده‌پژوهی خود و از منابع آسمانی، قرآن کریم، روایات و عقل به آن رسیدند را به دست گیرند. چراکه برای آنان مسلم است که خداوند متعال در انتظار خود از بشر چه توقعاتی دارد که آنان را به عرصه فناوری اشراب کنند و متخصصان هوش مصنوعی به صورت جدی باید بدانند که برای حفظ عدالت، صلح، اخلاق و فرهنگ در جامعه جهانی آینده، به دانش متخصصان علوم انسانی نیازمند هستند.
پروژه‌هایی که در حوزه حکمرانی هوش مصنوعی و اخلاق آن از منظر علوم انسانی ـ اسلامی و فلسفه هوش مصنوعی از منظر دانش‌های مرتبط با علوم انسانی ـ اسلامی وجود دارند، پروژه‌هایی است که بستر و بذر آن در حوزه‌های علمیه و دانشکده‌های الهیات دانشگاه‌ها کاشته شده و درحال جوانه زدن است که به زودی شاهد رشد روزافزون آنان خواهیم بود و محصول، میوه و ثمرات آن به جامعه علمی و تخصصی عرصه هوش مصنوعی و علوم کامپیوتر و سایر رشته‌ها عرضه می‌شود.
در جهت دوم یعنی نیازی که متخصصان علوم انسانی ـ اسلامی به متخصصان علوم کامپیوتر برای شکل‌گیری میزهای گفت‌وگو و پروژه‌های میان‌رشته‌ای دارند، می‌توان در دو جهت این مباحث را دنبال کرد. گاهی اوقات یک متخصص علوم انسانی ـ اسلامی، فقه و یا فلسفه با مسائل نوپدیدی که آشنا می‌شود، ظرفیت قواعد، مبانی، منابع و پاسخ‌هایی که در دانش خودش موجود است را برای شناخت دقیق موضوع و مسئله نوپدید و حل مشکلات آن موضوع به‌کار می‌گیرد. مباحث موضوع‌شناسی یکی از نیازهایی است که اگر هوش مصنوعی به عنوان یک موضوع برای دانش فقه، فلسفه، دانش‌های اخلاق اسلامی و سایر دانش‌های مرتبط با علوم انسانی ـ اسلامی مطرح شود، می‌تواند مسائل بسیار جدیدی را ایجاد کند و با متخصصان علوم انسانی ـ اسلامی تحت گفت‌وگویی دوطرفه این موضوع‌شناسی اتفاق بیافتد و همچنین ظرفیت‌ها، توانایی‌ها و قابلیت‌های آن و همچنین آینده‌ای که هوش مصنوعی دنبال می‌کند و پاسخ‌هایی که از حوزه‌های مختلف با نگاه‌های علوم انسانی ـ اسلامی عجین می‌شود برای سؤالات نوپدید داده شود.
برای نمونه مسئولیت‌پذیری ماشین، موضوعی کاملاً فقهی و حقوقی است که از گفت‌وگوی مشترک میان فقیه و متخصص هوش مصنوعی شکل می‌گیرد، متخصص هوش مصنوعی باید در تبیین موضوع برای فقیه، نهایت تلاش خود را داشته باشد و فقیه نیز با دریافت بحث کامل موضوع‌شناسی و موضوع جدید می‌تواند پاسخ‌هایی را از منابع و ادله قرآنی، روایی، عقل و سایر منابع ارائه دهد. این بحث، بحثی است که در حوزه علمیه قم و آیت الله مفیدی از سال گذشته آغاز کردند و همچنان مباحث ایشان درحال ارائه است که خراسان رضوی نیز در تلاش است در این مسئله به زودی ورود پیدا کند.
اما جهت دومی که یک متخصص هوش مصنوعی می‌تواند به یک متخصص علوم انسانی ـ اسلامی کمک کند در جهت توسعه دانش علوم اسلامی است. قابل توجه است که هر صنعت و فناوری که در عرصه دانش اثرگذار است می‌تواند به تمام دانش‌ها از جمله علوم انسانی ـ اسلامی کمک‌های ویژه‌ای کند. همان‌گونه که مباحث فناوری اطلاعات و نرم‌افزاری، کمک‌های شایانی به علوم انسانی ـ اسلامی داشت و علوم اسلامی منابع را در قالب نرم‌افزارهایی به بازار عرضه کرد و محققان و اساتید این دانش‌ها از این محصولات استفاده کردند.
ایکنا_ چه دستاورهای‌های مهمی تاکنون در این زمینه حاصل شده است؟
هوش مصنوعی دارای محصولات فناورانه‌ای است که جنس این محصولات می‌تواند پیشرفت دانش اسلامی را بیش از پیش به پیشرفت ببخشد و دستیارهای هوش مصنوعی و ابزارهای آن در حوزه استدلال‌ورزی و استنتاج می‌توانند کمک کنند. مؤسسات و شرکت‌های دانش‌بنیان و دستگاه‌های دولتی در این زمینه‌ها محصولاتی را به بازار عرضه کردند، برای نمونه دفتر پاسخگویی مسائل شرعی حوزه علمیه قم، «چت‌بات دین‌دان» را در پاسخگویی به احکام شرعی به بازار عرضه کرده است. برخی شرکت‌های دانش‌بنیان نیز چت‌بات‌های متعددی در زمینه پاسخگویی به مسائل اعتقادی، مشاوره و پاسخ به شبهات و سایر عرصه‌های پاسخگویی به سؤالات شرعی به بازار عرضه کردند.
ایکنا_ چه اقداماتی در این زمینه در دست اجراست و برای ارتقا چه روش‌هایی را در پیش گرفته‌اید؟
در حوزه هوش مصنوعی توضیح‌پذیر، گراف‌های دانشی و آنتولوژی‌هایی درحال شکل‌گیری است که مؤسساتی در قم و تهران محصولاتی را تولید کردند که درحال عرضه به بازار است. یکی از آن پروژه‌هایی که ذیل کلان‌پروژه نجم، ناصر جامع فقیه از سوی دکتر مینایی در ذیل حمایت‌های آیت‌الله اعرافی و در قالب بیش از 20 شرکت دانش‌بنیان درحال انجام است، پروژه شرکت دانش‌بنیان برهان است که در حوزه علوم حدیث، هوش مصنوعی توزیع‌پذیر را برای استنتاج‌های حدیثی، پروژه‌ای با نام «ثقات» با همکاری مؤسسه معارف راه‌اندازی شده است که به زودی از آن رونمایی می‌شود. ضمن اینکه معاون فناوری و اطلاعات قوه قضائیه نوید داده است که در سال آینده دستیارهایی برای وکلا، قضات و بازپرس‌ها تهیه می‌شود.
عرصه دیگری نیز در هوش مصنوعی قابل پیگیری است که استفاده محققان، مبلغان، طلاب و دانشجویان از ابزارهای موجود در حوزه‌های هوش مصنوعی است که به تولید نیز رسیده است، برای نمونه سایت‌هایی طراحی شده است که خدمات سی‌و چندگانه را به محققان و مدرسان علوم انسانی ـ اسلامی به صورت خلاصه‌سازی، تولید پاورپوینت، ترجمه، تبدیل صوت به متن، ویرایش و اصلاح متن ارائه می‌دهد.
از سال گذشته درصدد بودیم که تیمی اساسی از نخبگان و اساتید حوزه علمیه خراسان که سابقه مهندسی در رشته‌های علوم کامپیوتر، نرم‌افزار و یا مهندسی‌های مرتبط دارند و نیز بیش از 10 سال در حوزه علوم دینی از اساتید، نخبگان و یا طلبه‌های حوزه علمیه خراسان هستند، تشکیل دهیم که دوره‌های مختلفی از آذرماه سال گذشته برای آنان طراحی و برنامه‌ریزی شده است و درحال اجرا نیز است که ما نیز بتوانیم به صورت جدی و همگام با سایر عرصه‌های دانشگاهی و حوزوی در کشور، در آینده‌ای نزدیک برای پاسخ‌دهی به سؤالات بنیادین، شکل‌گیری پژوهشکده‌ها و میزهای پژوهشی و همچنین تولیدات محصولات فناورانه در عرصه علوم انسانی ـ اسلامی و هوش مصنوعی نقش‌آفرین باشیم.
انتهای پیام
