نقش قرآن در آرامش روانی از نگاه روانشناسی اسلامی

آرامش روانی، مقابل اضطراب و دلهره، حالت و صفت روانی و قلبی خاص (آسودگی خاطر، ثبات و طمأنینه) است. قرآن کریم به‌عنوان بزرگ‌ترین معجزه پیامبر اکرم(ص) تمام آنچه را که برای هدایت و آرامش روحی بشر نیاز بوده، در خود جای داده است.

در همین خصوص خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی با حجت‌الاسلام والمسلمین مجید نصیری، استاد حوزه و دانشگاه گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم:

ایکناـ براساس پژوهش‌های روانشناسی اسلامی، چگونه قرآن می‌تواند به کاهش اضطراب کمک کند؟

از نگاه روانشناسی اسلامی، انسان دارای دو بعد اساسی روحی و جسمی است. امکانات مادی صرفاً می‌توانند نیازهای جسمی را تأمین کنند، اما آرامش، مربوط به بعد روحی انسان است. بنابراین، اگر به‌دنبال آرامش روحی هستیم، باید از ابزارهایی بهره بگیریم که بتوانند روح ما را به آرامش و آسایش برسانند.

از دیدگاه قرآن، روح و فطرت انسان، الهی است و تنها چیزی که می‌تواند باعث آرامش روحی انسان شود، یاد و ذکر خداوند است. یکی از مهم‌ترین مصادیق ذکر خدا، قرآن کریم است. از این‌رو، قرآن می‌تواند آرامش روحی را برای انسان به ارمغان آورد و هر اندازه انس انسان با قرآن بیشتر شود، این آرامش نیز افزایش خواهد یافت.

نکته جالب‌ توجه این است که در تحقیقات انجام‌ شده، نه تنها در کشورهای اسلامی، بلکه در پژوهش‌هایی که در کشورهای غربی صورت گرفته نیز، نشان داده شده است که مناجات و گفت‌وگو با خداوند، در درمان بیماری‌های جسمی نیز تأثیرگذار است. برای نمونه در پژوهشی که در دوران شیوع کرونا در ایالات متحده آمریکا انجام شد، مشخص شد بیمارانی که اهل ذکر و راز و نیاز بودند، دوره درمان کوتاه‌تری را تجربه کرده و سریع‌تر بهبود یافتند.

ایکناـ چه آیاتی در قرآن وجود دارد که به‌طور مستقیم به تسکین اضطراب و نگرانی‌ها اشاره داشته باشد؟

در این خصوص در آیه ۲۸ سوره مبارکه رعد آمده است: «أَلا بِذِكرِ اللَّهِ تَطمَئِنُّ القُلُوبُ»؛ یعنی یاد خداست که دل‌ها را آرامش می‌بخشد.

همچنین، امام صادق(ع) در حدیثی که اشاره به آیات قرآن دارد، می‌فرمایند: «اگر کسی در زندگی دچار غم و اندوه است و می‌خواهد خداوند او را از غم و غصه رهایی بخشد، ذکر لا إِلهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحانَک إِنِّی کنْتُ مِنَ الظَّالِمِینَ را بگوید. معبودی جز تو نیست، منزّهی تو، بی‌گمان من از ستمکاران بودم.»

این ذکر مربوط به داستان حضرت یونس(ع) است؛ هنگامی‌که در شکم نهنگ گرفتار شد، این ذکر را بر زبان آورد و خداوند او را از غم و اندوه نجات داد. خداوند در این آیه ضمانت کرده است که هرکس این ذکر را بگوید، ما او را از غم و اندوه رهایی بخشیده و به آرامش می‌رسانیم.

در ادامه نیز در آیه ۸۷ سوره انبیا می‌فرماید: «وَذَا النُّونِ إِذْ ذَهَبَ مُغَاضِبًا فَظَنَّ أَنْ لَنْ نَقْدِرَ عَلَيْهِ فَنَادَىٰ فِي الظُّلُمَاتِ أَنْ لَا إِلَٰهَ إِلَّا أَنْتَ سُبْحَانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظَّالِمِينَ» این آیه نشان می‌دهد که یاد خداوند، می‌تواند شر و آفات را از زندگی انسان دور کند و آرامش درونی را برای او به ارمغان بیاورد.

ایکناـ به نظر شما مردم چگونه می‌توانند از کتاب الهی برای کاهش اضطراب و افسردگی استفاده کنند؟ چه نکاتی را برای مطالعه و تدبر در قرآن به منظور ارتقای سلامت روان پیشنهاد می‌کنید؟

قرآن سراسر نور است و به هر نحوی که از آن استفاده شود، انسان از برکاتش بهره‌مند می‌شود. همراه داشتن قرآن در مکان‌های مختلف، می‌تواند موجب اطمینان قلبی شود و انسان را از بلا و حادثه محفوظ بدارد. حتی نگاه کردن به خط قرآن و شنیدن صدای تلاوت آن نیز می‌تواند باعث آرامش شود.

اگر انسان منظم و در ساعتی مشخص، آیاتی خاص را تلاوت کند، این کار تأثیر بسیار مثبتی بر آرامش روانی او دارد.

گام بالاتر آن است که علاوه بر تلاوت قرآن، به تدبر و تأمل در آیات نیز پرداخته شود؛ چراکه توجه به ترجمه و مفاهیم قرآن، تأثیر عمیقی بر روح انسان دارد. توصیه می‌شود برای فهم بهتر معانی آیات، از ترجمه‌هایی استفاده شود که روان و قابل فهم باشند. در این زمینه، ترجمه حجت‌الاسلام والمسلمین علی ملکی با عنوان «ترجمه پیام‌رسان قرآن» پیشنهاد می‌شود، چراکه پیام آیات را به‌خوبی منتقل می‌کند.

ایکناـ با توجه به افزایش اضطراب در جامعه مدرن، قرآن چه نسخه‌ای برای انسان امروز دارد؟

در دنیای امروز، توجه افراطی به مسائل مادی و نگاه مادی‌گرایانه به زندگی، موجب افزایش اضطراب، استرس و مصرف داروهای آرام‌بخش شده است. انسان عصر مدرن حتی در خواب نیز آرامش ندارد.

قرآن کریم در این زمینه توصیه می‌کند که انسان، اولویت‌های خود را در زندگی بازنگری کند. در این خصوص آمده است: «اعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَيَاةُ الدُّنْيَا لَعِبٌ وَلَهْوٌ»؛ یعنی بدانید که زندگی دنیا بازی و سرگرمی‌ای بیش نیست.

اگر انسان در زندگی خود، رویکردی معنوی داشته باشد و از مادی‌گرایی فاصله بگیرد و در عین تلاش و کوشش، امور خود را به خداوند واگذار کرده و به او توکل کند، خداوند نیز امور مهم زندگی او را کفایت خواهد کرد.