مسجد جامع کاشمر؛ میراثی ماندگار با قدمتی بیش از دو قرن + عکس

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا) از خراسان رضوی، ترشیز قدیم به داشتن جامع‌های معتبر و معمور، زبانزد و مشهور بوده است، مقدسی در اثر ارزشمند خود احسن التقاسیم آورده است که شهر طرشیث مرکز بُشت جامعی دارد که پس از مسجد جامع دمشق ثروتمندتر از آن جامعی نیست، زیبا و پاکیزه است و این در حالی است که مسجد جامع دمشق را هنرمندان ایرانی و هندی و رومی با هزینه‌ای معادل هفت سال مالیات شام ساخته بودند و 18 کشتی زر و سیم در آن صرف شده بود و دنیای شگفتی بود و زیبایی و ثروت و هنر. مسجد جامع شهر ترشیز نیز از این قرار جزو شگفتی‌های روزگار بوده است اما این مسجد در کجا واقع شده است؟ 

امروز بر اثر گذشت زمان هیچ اثری از آن باقی نمانده است. بنای کنونی مسجد جامع کاشمر متعلق به دوران قاجار است زمانی که عبدالعلی خان و مصطفی خان روسای قبایل میش مست در سال 1213 هجری قمری ترشیز را در اختیار داشتند.

ترکیب اصلی مسجد از آجر ساخته شده است بدون هیچ زینت و زیوری، مقداری از ایوان و محراب را با کاشی معرّق آراسته‌اند، کتیبه‌ها به خط استاد محمد اصفهانی و کاشی‌ها کار استاد اسماعیل اذانی است، در قسمت بالای محراب مقرنس‌کاری‌هایی از گچ سفید و رنگارنگ به چشم می‌خورد و تاریخ 1213 در بیشترین قسمت‌های محراب و ایوان دیده می‌شود.

تنها ایوان مسجد که به صحن شمالی گشوده می‌شود 15 متر ارتفاع گرفته و عرض آن بیش از 10 متر است، در طرفین این ایوان دو شبستان وجود دارد که با معماری قدیمی ایران ساخته شده است، پوشش‌ها ضربی و ستون‌ها اغلب حجیم و جاگیر است، قطر ستون‌ها بیش از پنج متر و ارتفاع آن‌ها کمتر از سه متر است. سال اتمام اصل بنا 1205 هجری قمری بوده و کار بقیه قسمت‌ها مانند کاشی‌کاری‌ها و گچ‌بری‌ها در سال 1213 هجری قمری به پایان رسیده است.

مسجد جامع کاشمر امروزه از آثار تاریخی کاشمر و مهم‌ترین مسجد این شهرستان و محل برگزاری نماز جمعه است، این مسجد به شماره ۵۱۵۲ توسط سازمان میراث فرهنگی ایران در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌ است.

این مسجد تا پیش از ساخت و سازهای دهۀ 80 و ۹۰ سدۀ کنونی، مهم‌ترین ساختمان بافت قدیمی شهر کاشمر به شمار می‌رفت. معماری این مسجد نسبتاً ساده و بی پیرایه است؛ یک صحن با ۱۲ اتاق و یک ایوان با ۱۰ متر پهنا و ۱۵ متر بلندا دارد. محراب مسجد در مرکز ایوان جای دارد.

این مسجد حوض یا آبنما ندارد؛ امّا یک حوض زیرزمینی در زیر آن وجود دارد؛ در این مسجد سه نوبت صبح، ظهر، مغرب نماز جماعت بر پا می‌شود که شمار نمازگزاران در نماز جماعت مغرب و عشا به اوج می‌رسد. به جز نماز، مراسم‌های بسیار دیگری در روزهای گوناگون در این مسجد برگزار می‌شود؛ از جمله مراسم شب قدر و مراسم‌های ویژه شیعیان.

بازسازی‌ها و اصلاحاتی در سنگفرش‌ها، دفع رطوبت و نمای سنتّی این مسجد انجام شده است که آخرین نوبت آن در ۹ مرداد۱۳۹۱بود، از دیگر ویژگی‌های این مسجد می‌توان به قرینه نبودن درگاه‌های ورودی این مسجد در شرق و غرب اشاره کرد.

مسجد جامع مرکز فعالیت‌های سیاسی

مسجد جامع کاشمر در روزهای قبل از انقلاب مرکز برای ساماندهی فعالیت‌های سیاسی و تظاهرات ها برعلیه نظام شاهنشاهی بود؛ در همین خصوص علی محمد رمضان نژاد معروف به حلوایی که 20 سال عضو هیئت امناء مسجد جامع بود در گفت‌و‌گو با ایکنا با بیان خاطراتی از فعالیت‌هایی که در این مسجد انجام می‌شد، گفت: مسجد جامع کاشمر در قبل از انقلاب زیر نظر آیت الله امامی اداره می‌شد.

وی که در سال 1336 از یزد به کاشمر آمد و از همان ابتدا همسایه مسجد جامعه بود، اظهار کرد: این مسجد در قبل از انقلاب پایگاه فعالی برای مومنان و همه مردم این شهر در زمینه‌های مختلف بود؛ از سال 42 بعضی از روحانیون و خطبا در خصوص انقلاب سخنرانی‌هایی داشتند و بعد از حادثه سال 56 در قم و شهادت آقا مصطفی خمینی به مرور کارهای سیاسی علنی شد.

حلوایی مسجد جامع را پایگاه اصلی ساماندهی تظاهرات و فعالیت های سیاسی دانست و ابراز کرد: شروع تظاهرات علیه رژیم شاه در کاشمر از مسجد جامع بود که به آرامگاه مدرس و یا امامزاده سید حمزه(ع) ختم می‌شد.

وی با بیان اینکه انقلاب که پا گرفت مسجد جامع مهم‌ترین مرکز انقلابیون بود، اظهار کرد: در آن زمان حضرت آیت‌الله جعفر سبحانی در دوماه مبارک رمضان و به دعوت آیت‌الله امامی به مسجد جامع کاشمر آمدند و جلسات مختلفی از جمله تفسیر قرآن داشتند.

عضو سابق هیات امناء مسجد جامع کاشمر با اشاره به اینکه در قبل از انقلاب در کنار مسجد یک حسینیه‌ای بود که به دلیل احداث خیابان فیض‌آباد(17 شهریور فعلی) از بین رفت، بیان کرد: در کنار مسجد جامع مسجد دیگری بود که هنوز هم باقی مانده است.

وی با بیان اینکه در آن زمان به جز آیت‌الله امامی در بعضی مواقع شخص دیگری هم به نام آقای قدس در این مسجد اقامه نماز می‌کرد، گفت: بعد از انقلاب آیت‌الله پیش نمازی به عنوان امام جماعت مسجد جامع انتخاب شدند.

وی با اشاره به اینکه به مرور مسجد جامع دیگر گنجایش جمعیت کاشمر را نداشت، افزود: بعد از انقلاب به وسیله حاج علی اکبر یزدانی، حاج آقا حسینی ممرآبادی و حاج علی عسگری مقداری از زمین‌های جنوب مسجد برای توسعه این مکان خریداری شد.

حلوایی با بیان اینکه کلنگ مصلای جدید نماز جمعه توسط امام جمعه وقت حجت‌الاسلام شهمیری کلنگ‌زنی شد و با کمک‌های مردمی ساخته و به بهره‌برداری رسید، اظهار کرد: این مصلا توسط امام جمعه فعلی حجت‌الاسلام یعقوبی تکمیل شد به طوری که مسجد جامع به مکانی بسیار مناسب برای برگزاری مراسمات مذهبی و اعیاد مختلف تبدیل شده است.

حق موقوفات مسجد جامع به خوبی پرداخت نمی‌شود

وی در ادامه با بیان اینکه مسجد جامع اگرچه دارای موقوفات بسیاری است اما حق موقوفات به خوبی پرداخت نمی‌شود، گفت: در گذشته در محل پاساژ فعلی اوقاف کاروانسرایی بود که در همان زمان وقف مسجد جامع شد تا از محل درآمدهای آن مشکلات مالی این مکان رفع شود.

عضو هیات امناء وقت مسجد جامع کاشمر در ادامه با اشاره به اینکه حضور جوان‌ها در دوران انقلاب در مسجد جامع پررنگ‌تر از زمان حال بود، افزود: در آن زمان این جوان‌ها بودند که کارهای مسجد را اداره می‌کردند اما به دلیل عدم جذابیت و کارهای فرهنگی مختلف حضور جوانان در مسجد جامع کمرنگ‌تر از گذشته شده است که امیدواریم برای اداره مسجد جامع هیئت امنایی انتخاب شوند تا در جذب جوانان موفق‌تر عمل کنند و به این قشر از جامعه بهای بیشتری بدهند.

مسجد جامع پایگاه ساماندهی نیروها در زمان جنگ

وی همچنین به نقش ارزشمند مسجد جامع در زمان هشت سال دفاع مقدس اشاره کرد و گفت: در آن زمان ساماندهی نیروها برای اعزام، جمع‌آوری کمک‌های مردمی و ارسال آن‌ها و همچنین سخنرانی‌ها در این مکان انجام می‌شد.

عضو هیئت امناء کاشمر با بیان اینکه در زمان انقلاب در اطراف مسجد درگیری‌های زیادی بین مردم و نیروهای رژیم اتفاق می‌افتاد به طوری که شهید ترابی در مقابل مسجد جامع به شهادت رسید، ابراز کرد: مسجد پناهگاه تظاهرکنندگان بود.

بازسازی بافت قدیم توسط متخصص انجام نمی‌شود

وی در ادامه به بازسازی بافت قدیم توسط اداره میراث فرهنگی اشاره کرد و افزود: متاسفانه بازسازی بافت قدیم توسط متخصیص خبره انجام نمی‌شود؛ بازسازی این بافت نیامند وجود معمارانی باتجربه بود و با وجودی که می‌شد مرمت بافت قدیمی مسجد جامع بهتر از این انجام شود. اما متاسفانه علیرغم هزینه‌های بسیاری که شد حضور این افراد در کاشمر اتفاق نیفتاد.

وی با اعلام اینکه بافت جدید از فضای خوبی برخوردار است هرچند هنوز هم در بعضی مناسبت‌ها با کمبود فضا مواجه هستیم، بیان کرد: در ماه رمضان بیشتر نمازگزاران به دلیل کمبود فضا در داخل محوطه اقامه نماز می‌کنند.

وی که 67 سال سن دارد در پایان اقامه نماز آیت‌الله پیش نمازی و سخنرانی‌های آیت الله واله در مسجد جامع را از بهترین خاطرات خود دانست و عنوان کرد: ایشان که سخنرانی می‌کردند جمعیت جوان آنقدر زیاد بود که جا برای نشستن نبود که امیدوارم باز هم شاهد چنین روزهایی باشم.

محمدجواد افتخاری