آشنایی با آیین‌های عزاداری روزهای پایانی ماه صفر در مشهد
یک خراسان‌پژوه با اشاره به اینکه مشهد در روزهای پایانی ماه صفر در ویژه‌ترین شرایط خود در طول سال قرار دارد، گفت: آیین‌های بسیار متنوعی مانند خواندن زیارت پیامبر اکرم(ص) از راه دور، خطبه‌خوانی شب شهادت امام‌رضا(ع) توسط خدام آستان قدس رضوی، روضه‌خوانی و عزاداری و... ویژه این ایام در شهر مشهد برگزار می‌شود.
رضا سلیمان‌نوری، خراسان‌پژوه، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی، درباره حال و هوای روزهای پایانی ماه صفر و عزاداری‌های شهر مشهد، اظهار کرد: مشهد در روزهای پایانی ماه صفر در ویژه‌ترین شرایط خود در طول سال قرار دارد، زیرا این روزها که مصادف با سالروز رحلت پیامبر اکرم(ص)، سبط اکبر ایشان امام حسن مجتبی(ع) و همچنین ولی نعمت تمام ایرانیان، خاصه اهالی خراسان امام رضا(ع) است، شهر مشهد را به محفل ارائه انواع و اقسام عزاداری‌های مختلف به ساحت مقدس ائمه اطهار(ع) تبدیل می‌کند و به عبارتی زمان برپایی جشنواره آیین‌های عزاداری در مشهد است. اکثر مردم در حال عزاداری، مهمان‌داری و ایجاد شرایط مطلوب‌تر برای گرامیداشت یاد و راه بزرگان دین، خاصه امام رضا(ع) هستند.
وی ادامه داد: آیین‌های ویژه این روزها در مشهد به دو طریق، نخست در بارگاه منور رضوی و دوم در سطح شهر مشهد اجرا می‌شود؛ نخستین مراسمی که از سال‌های گذشته در حرم مطهر رضوی برگزار می‌شود، خواندن زیارت پیامبر اکرم(ص) از راه دور است. این امر مهم در دوره‌هایی از تاریخ، مغفول مانده بود، اما در سال‌های اخیر احیا شده است. البته آیین فوق درگذشته به گونه‌ای سنتی و مردمی بوده است، اما در حال حاضر دولتی و توسط سازمان‌های مختلفی که در گسترس و احیای فرهنگ خراسان نقش دارند، برگزار می‌شود.
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان بیان کرد: در خصوص ماهیت این زیارت می‌توان گفت که همان زیارت‌نامه پیامبر(ص) است که به‌صورت روضه‌خوانی در عصر روز رحلت آن حضرت، قبل از اذان مغرب و عشاء تا پیش از اذان مغرب خوانده می‌شود.
خطبه‌خوانی خدام آستان قدس رضوی
سلیمان‌نوری در ادامه به مراسم مرتبط با شهادت امام‌رضا(ع) اشاره کرد و گفت: از مهمترین مراسم در این زمان می‌توان به خطبه‌خوانی شب شهادت امام‌رضا(ع) توسط خدام آستان قدس رضوی اشاره کرد. این افراد ابتدا مسیر دارالتولیه چهارراه شهدا تا حرم مطهر رضوی را در حالی که شمعدان‌هایی در دست دارند، طی کرده و سپس دور تا دور صحن انقلاب اسلامی حلقه می‌زنند. آنگاه توسط مداحان و در حضور تولیت آستان قدس رضوی، ذکر مصیبت صورت می‌گیرد. اما تنها تفاوت برگزاری این مراسم با گذشته در این است که در گذشته حمد و ثنایی در انتهای مراسم برای سلطان وقت انجام می‌گرفت که در حال حاضر این حمد و ثنا برای مقام معظم رهبری و نیز امام(ره) است.
وی اضافه کرد: این مراسم در گذشته حالت عمومی‌تری داشته است، اما در حال حاضر دعوت‌نامه‌هایی برای بزرگان از جمله مسئولان سیاسی، امنیتی و فرهنگی استان برای حضور در مراسم ارسال می‌شود و تنها این افراد به همراه خدام حرم مطهر رضوی اجازه حضور در مراسم را دارند.
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان ادامه داد: روضه‌خوانی و عزاداری در آسایشگاه‌های خدام، برگزاری مراسم در تالار آیینه حرم مطهر رضوی با حضور شخصیت‌های برجسته از دیگر مراسمی است که برای شهادت امام رضا(ع) در نظر گرفته می‌شود. همچنین حدود 50 سال است، که مراسمی با حضور همه خدام آستان قدس رضوی در شام شب شهادت آن حضرت، بعد از مراسم خطبه‌خوانی برگزار که در آن اطعامی از موقوفه مرحوم غراب برای همه خادمان حرم مطهر رضوی تهیه می‌شود.
این خراسان‌پژوه تصریح کرد: مراسم شب شام غریبان نیز از دیگر مراسم مشهور در حرم مطهر رضوی است که در آن، آیین شمع‌گردانی نیز برگزار می‌شود. چند سالی است که مراسم شمع‌گردانی در صحن کوثر برپا شده و عموم مردم با هر نیتی در آن مکان شمع روشن می‌کنند.
سلیمان‌نوری به برگزاری دو آیین در صبح روز بعد از شهادت امام رضا(ع) اشاره کرد و افزود: در روز اول ماه ربیع‌الاول مراسم تعویض پرچم گنبد آن حضرت، بعد از دو ماه مشکی بودن برگزار می‌شود که در این مراسم سرکشیک‌های حرم و همچنین خدام قدیمی شرکت می‌کنند. همچنین از این روز نقاره خانه حرم مطهر رضوی کار خود را از سر می‌گیرد.
وی در توضیح آیین‌هایی که در سه روز آخر ماه صفر در سطح شهر مشهد برگزار می‌شود، بیان کرد: در این روز هیئت‌های مختلف مذهبی از نقاط مختلف کشور در مشهد حاضر شده و به عزاداری به سبک مناطق خود می‌پردازند. از جمله هیئت‌های دارای برنامه ویژه در مشهد در این دوره زمانی، هیئت ترک‌های مشهد است که با آیین ویژه گِل‌مالی به عرض ادب نسبت به امام‌رضا(ع) می‌پردازند. همچنین هیئت اردبیلی‌ها علاوه بر عزاداری‌های مرسوم در روز سوم ربیع‌الاول یعنی روز سوم شهادت امام رضا(ع) برای خداحافظی، با تقدیم شاخه گل وارد حرم شده و با امام رضا(ع) خداحافظی کرده و به شهر خود بازمی‌گردند.
برپایی شبیه‌خوانی شهادت امام رضا(ع)
رئیس هیئت مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان تصریح کرد: از دیگر مراسمی که در سه روز انتهایی ماه صفر برگزار می‌شود، می‌توان به اجرای شبیه‌خوانی شهادت امام رضا(ع) اشاره کرد. شبیه‌خوانی متحرک این ایام در خیابان‌های منتهی به حرم مطهر رضوی و شبیه‌خوانی ثابت در حسینیه کرمانی‌ها و تکیه حوض محمدعلی خان اجرا می‌شود که موضوع هر دو آنها نوشیدن جام زهر توسط امام رضا(ع) است.
این خراسان‌پژوه افزود: آیین دیگری که در شب اول ماه ربیع‌الاول برگزار می‌شود، مراسم هفت مسجد یا بشارت پایان ماه صفر و آغاز ماه ربیع‌الاول است. این آیین براساس حدیثی منتسب به پیامبر(ص) که «هرکس به من پایان ماه صفر را بشارت دهد، بهشت بر او واجب می‌شود»، اجرا می‌شود و در جریان آن، مردم دَر هفت مسجد سطح شهر را به صدا درآورده و به پیامبر(ص) بشارت پایان ماه صفر را می‌دهند.
سلیمان‌نوری اظهار کرد: درِ ورودی این هفت مسجد باید رو به قبله باشد و اگر کسی نذر و حاجتی دارد به تعداد پنج‌تن آل عبا در مساجد شمع روشن می‌کند و در بین راه نیز آیت‌الکرسی و زیارت امین‌الله خوانده می‌شود. بهترین مکان برای اجرای این مراسم حدفاصل میدان توحید تا حرم مطهر رضوی است، چراکه در این مسیر 6 مسجد با درِ رو به قبله وجود دارد و مسجد گوهرشاد، هم هفتمین مسجد است.
وی در پایان در خصوص غذاهای نذری ویژه سه روز آخر ماه صفر، گفت: از جمله این غذاها، پخت و توزیع دیگچه حضرت زهرا(س) در چهارشنبه آخر ماه صفر و دیگچه حضرت علی(ع) در عصر روز شهادت امام رضا(ع) است. همچنین آش بلغور در چهارشنبه انتهای ماه صفر پخته می‌شود. قوم خاوری ساکن مشهد نیز در این روزها، حلوای بربری و یا خاوری را به‌عنوان غذاهای نذری تهیه و توزیع می‌کنند.
انتهای پیام
