«عاشورا به روایت زیدیه»، از منابع فرقه زیدیه الهام گرفته شده است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، مصطفی گوهری استاد دانشگاه و عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد، در سلسله نشست‌های کاتبانه و معرفی کتاب «عاشورا به روایت زیدیه» که به همت وی و مجتبی سلطانی احمدی از عربی به فارسی ترجمه شده است و امروز ۱۷ اردیبهشت‌ماه، در سالن کتابخانه دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی برگزار شد، اظهار کرد: موضوع ارائه در خصوص کتابی است که در سال ۱۴۰۱ به چاپ رسیده است. این کتاب از کتاب «مقتل الحسین من امال سیده» الهام گرفته شده است، زیرا نویسندگان این کتاب زیدی بوده و به همین دلیل با دیگر کتاب‌ها متفاوت شده است. نویسندگان این کتاب ابوطالب هارونی و یحیی‌بن حسین شجری از قرن پنجم هستند که واقعه کربلا را از دیدگاه خود بیان کرده‌اند. 

وی بیان کرد: یکی از طرق نقل و انتقال علوم شیوه املاء بوده است که جمع آن امالی می‌شود. این شیوه در ابتدا در علم حدیث آغاز شده است و بعد از آن امالی در علم‌های دیگر تعمیم یافته است. این کتاب به شیوه امالی نوشته شده است و منظور از آن مدور و مکتوب ساختن سخنان شیوخ است و از نظر اعتبار از سماع و... درجه پایین‌تری دارد. بنابراین به مناسبت اینکه نویسندگان این کتاب زیدی هستند، نام کتابی که از کتاب آنها الهام گرفته شده است، عاشورا به روایت زیدیه نام‌گذاری شده است. درست است که بهترین طریقه اعتباری حدیث سماع است و امالی برای عدم اشتباه مستمعین به وجود آمده است و از سده دوم کتاب‌هایی به شیوه امالی نوشته شده است. 

این عضو هیئت علمی دانشکده الهیات ادامه داد: پیدایش فرقه شیعی زیدیه مربوط به دهه‌های اولیه سده دوم هجری است و در آن زمان دو گروه رافزه و زیدیه در میان شیعیان وجود داشته است که زیدیه کسانی بودند که احترام خلفا را نگه داشته و خلافت شیخین را قبول داشتند و رافزین کسانی هستند که خلفا را قبول نداشته و در نهایت در مقابل هم قرار می‌گرفتند. زیرا زیدیه در مبحث امامت با رافزین متفاوت هستند و به اصلاح عمومی چهار امامی نامیده می‌شوند، زیرا آنها چهار امام از ائمه معصوم را قبول داشته‌اند. 

وی گفت: زیدیه در خصوص امر به معروف و نهی از منکر عقیده راسخی دارند، زیرا معتقدند که تقیه در این امور صحیح نیست و ائمه باید به صورت صریح با جور مقابله می‌کردند و در این امر تقیه نمی‌ورزیدند و عمده افرادی که در آن زمان اهل فرقه زیدیه را تشکیل می‌دادند، علویان بودند. باتوجه به اینکه آنها معتقد بودند که امام نباید با ظلم تقیه کند، به همین دلیل در خصوص چهار امام اول شرح زندگی نوشته و آنهارا به عنوان امام قبول دارند. 

گوهری در خصوص تاریخ‌نگاری زیدیه بیان کرد: تاریخ‌نگاری زیدیه نقاط مثبتی دارد که بسیار قابل توجه است. در این چند دهه اخیر منابع زیدیه، اسماعیلیه و ابازی، افزایش یافته است و باید مورد توجه مورخان قرار بگیرد. منابع زیدیه بسیار ارزنده است زیرا از طرفی منابع آنها منقول از اهل بیت است و از سمت دیگر زیدی‌ها از نظر کلام و فقه به اهل سنت نزدیک هستند و تحت تاثیر آنها قرار دارند. به همین دلیل منابع زیدی‌ها از دو جهت قابل اهمیت است. همچنین اهالی زیدیه کتاب‌هایی با مضمون «سییر» دارند که موضوع آن فقه، کلام و تاریخ است و نقطه مثبتی برای تاریخ‌نگاری آنها محسوب می‌شود.

شرح حال ائمه از روایت زیدیه تنها در خصوص چهار امام اول موجود است

این استاد دانشگاه افزود: شرح حال ائمه از روایت زیدیه از امام علی(ع) آغاز شده و تا امام سجاد(ع) ادامه یافته است و از جمله این موارد کتاب «مقاتل الطالبیین» است که بسیار مهم است و حاوی نکات ارزنده‌ای است. 

وی در خصوص کتاب «عاشورا به روایت زیدیه» تشریح کرد: محتوای کتاب دارای نظمی است که تمامی کتابهای مقتل از چنین نظمی پیروی می‌کنند. در ابتدای این کتاب لزوم محبت و دوستی اهل بیت و دوری و دشمنی با دشمنان اهل بیت است و حب اهل بیت از منظر زیدیه، امری واجب محسوب می‌شود و در حدیث یازدهم کتاب از روایت ابن‌مسعود از قول حضرت محمد(ص) بیان شده است که: «این امت را اتحاد و اختلافی خواهد بود و زمانی که باهم متحدند، شما نیز با جماعت باشید و چون فرقه فرقه شدند، شما جانب اهل بیت پیامبرتان را بگیرید. پس اگر صلح کردند شما نیز صلح کنید و اگر جنگ کردند شما نیز جنگ کنید؛ چرا که آنها بر حقند و حق با ایشان است. حق از ایشان جدا نمی‌شود و آنها نیز از حق فاصله نمی‌گیرند.»

گوهری افزود: دومین موضوع در خصوص پیشگویی پیشوایان دین در خصوص شهادت امام حسین(ع) است که اکثر آنها از نقل پیامبر اکرم(ص) و امیرالمؤمنین(ع) بیان شده است. یکی از این احادیث، حدیث شماره ۲۳ کتاب است که در آن از نقل پیامبر اکرم(ص) بیان شده است که: «ام‌سلمه گوید: یکی از روزها حضرت رسول نشسته بودند و حسین(ع) نیز در دامن او بودند، در این هنگام ناگهان چشمانش پر اشک شد، عرض کردم: یا رسول الله تو را گریان مشاهده می‌کنم. فرمود: جبرئیل  نزد من آمد و مرا نسبت به حسین(ع) تسلیت گفت، و به من اطلاع داد که گروهی از امت من او را خواهند کشت، خداوند آنان را از شفاعت من محروم می‌گرداند.» 

این عضو هیئت علمی دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی در خصوص موضوعات کتاب بیان کرد: بعد از این موارد، تاریخ واقعه کربلا با مرگ معاویه آغاز می‌شود و مقتل به صورت مفصل و تاریخی بیان شده است. در این کتاب در خصوص سوگواری لشکر امام حسین(ع) هم نکات بسیار ارزنده‌ای بیان گشته است. یکی دیگر از مباحثی که بعد از مقتل در این کتاب بیان شده است، معجزاتی است که بعد از شهادت امام حسین(ع) در خصوص واقعه کربلا رخ داده است و در خصوص آن احادیث مختلفی وجود دارد.