یاری‌رسانی به نیازمندان؛ مسیری برای تعالی انسان و جامعه

کمک به نیازمندان یکی از مهم‌ترین نشانه‌های انسان‌دوستی و اخلاق‌مداری در جوامع انسانی است. زمانی که فردی دست نیاز به سوی دیگران دراز می‌کند، در واقع امیدی برای نجات و زندگی بهتر طلب می‌کند. پاسخ مثبت به این نیاز، نه‌تنها باعث رفع مشکلات مادی افراد محروم می‌شود، بلکه آرامش و رضایت قلبی را برای فرد یاری‌رسان نیز به همراه دارد.

 

در دنیای پرمشغله و گاهی بی‌تفاوت امروز، توجه به حال و روز همنوعان و تلاش برای کاهش درد و رنج آنها، ارزش بالایی دارد، کمک به نیازمندان می‌تواند به شکل‌های مختلفی انجام شود، از اهدای مال و غذا گرفته تا آموزش، حمایت‌های روحی و حتی وقت گذاشتن برای شنیدن مشکلات آن‌ها. این کارها، هرچند کوچک به نظر می‌رسند، اما تأثیرات بزرگی بر زندگی افراد محروم و بر سلامت روحی جامعه خواهند گذاشت. در این خصوص، محمدجواد توکلی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم مشهد، یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان‌‌‌رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

کمک به نیازمندان، نه‌تنها وظیفه‌ای اخلاقی و اجتماعی، بلکه راهی برای رشد فردی، سعادت دنیوی و نجات اخروی است. انسان واقعی، برخلاف انسان‌نمایان بی‌رحم، مانند سردمداران رژیم صهیونیستی که برای بقای خود مرگ دیگران را رقم می‌زنند، ذاتاً از دیدن درد و رنج همنوع خود آزرده می‌شود و اگر بتواند، برای یاری او دست دراز می‌کند.

 

در آیات قرآن و روایات اهل‌بیت(ع)، مکرراً بر اهمیت دستگیری از دیگران، به‌ویژه نیازمندان تأکید شده است. در حدیثی که مضمون آن در منابع اسلامی آمده است، پیامبر اکرم(ص) می‌فرمایند: مَنْ سَمِعَ رَجُلاً یُنادِی یا لَلْمُسْلِمِینَ فَلَمْ یُجِبْهُ فَلَیْسَ بِمُسْلِم؛ کسی که ندای یاری‌خواهی مسلمانی را بشنود و به آن پاسخ ندهد، مسلمان نیست». نکته قابل توجه آن است که این دعوت به کمک، منحصر به مسلمان نیست و هر انسانی که گرفتار است و صدای کمک‌خواهی او به ما می‌رسد، ما را به واکنش فرا می‌خواند.

 

کمک به دیگران، تنها به نفع آنان نیست، بلکه در حقیقت سود اصلی آن به خود ما بازمی‌گردد. بسیاری از مردم چنین می‌پندارند که اگر به یک فرد فقیر برای تهیه جهیزیه یا دارو یا نیازهای روزمره کمک کنند، بخشی از مال خود را از دست داده‌اند. در حالی که آموزه‌های قرآن و اهل‌بیت(ع)، خلاف این را نشان می‌دهد. کمک به دیگران، خود نوعی معامله با خداوند است. در آیه ۲۴۵ سوره بقره آمده است: «مَن ذَا الَّذِی یُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَیُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِیرَةً؛ کیست که به خدا قرض نیکو دهد تا خداوند آن را برای او چندین برابر کند؟.»

 

روایتی زیبا از امام حسین(ع) نقل شده است که فرمودند: «اعلموا أنّ حوائج الناس إلیکم من نعم الله علیکم فلا تملّوا النعم؛ بدانید که نیاز مردم به شما از نعمت‌های الهی است، پس از این نعمت‌ها خسته نشوید.» این نگاه عمیق و متعالی، انسان را به این باور می‌رساند که خدمت به خلق، توفیقی از سوی خداوند است، نه باری بر دوش انسان. در حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده است که ایشان هنگام صدقه دادن، آن را می‌بوسیدند و سپس به دست نیازمند می‌دادند. وقتی علت را پرسیدند، فرمودند: «إنها تقع فی ید الله قبل أن تقع فی ید السائل؛ این صدقه پیش از آنکه به دست نیازمند برسد، در دست خداوند قرار می‌گیرد.»

 

انفاق و صدقه، نه تنها در دنیا برکات فراوانی دارد، بلکه در آخرت نیز ذخیره‌ای عظیم برای انسان است. در آیه ۲۶۱ سوره بقره، انفاق‌کنندگان چنین توصیف شده‌اند: «مَثَلُ الَّذِینَ یُنفِقُونَ أَمْوَالَهُمْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ؛ کسانی‌که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، همچون دانه‌ای هستند که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه، صد دانه باشد.»

 

کمک به دیگران، راهی است برای باز شدن گره‌های پنهان زندگی خودمان. بسیاری از انسان‌ها نمی‌دانند که چرا از بسیاری از بلاها مصون مانده‌اند یا چگونه برخی از مشکلاتشان ناگهان حل شده است. پاسخ این است: دعای فردی که زمانی به او کمک کرده‌ایم، دعایی که از دل سوخته و لب نیازمندی خارج شده و نزد خداوند بسیار مقبول است.

 

از سوی دیگر، کمک به نیازمندان روح انسان را گرم و امیدوار نگه می‌دارد، همان‌گونه که قرآن در سوره انسان، آیه ۸ می‌فرماید: «وَیُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَىٰ حُبِّهِ مِسْكِينًا وَيَتِيمًا وَ أَسِيرًا؛ و غذای خود را با وجود علاقه‌مندی، به نیازمند و یتیم و اسیر می‌دهند.» و در ادامه خداوند پاداش چنین نیکوکارانی را رضوان، آرامش و بهشت معرفی می‌کند. کمک به دیگران نه اتلاف مال است، نه اتلاف وقت. بلکه بالاترین شکل بهره‌وری از زندگی است و این کار انسان را از نظر جسمی و روحی تقویت می‌کند، چنان‌که امروزه در علم روانشناسی نیز ثابت شده است که مهربانی و بخشش، تأثیر مستقیم در کاهش بیماری‌های روان‌تنی دارد.

 

در نهایت، باید این را باور داشته باشیم که اگر خداوند بنده‌ای نیازمند را به سمت ما روانه کرده، نشانه لطف و توجه او به ماست، چه بسا انسان‌هایی که هرگز چنین فرصتی پیدا نمی‌کنند که واسطه‌ خیر و گره‌گشایی از بندگان خدا باشند، پس باید با تمام وجود شکرگزار این نعمت باشیم و این فرصت را مغتنم بشماریم.