صحیفه سجادیه؛ میراثی متواتر میان شیعه و اهل سنت
صاحب تفسیر مشکاة گفت: علامه جزایری تصریح می‌کند که صحیفه سجادیه در میان شیعه و اهل سنت متواتر است. حتی بزرگان اهل سنت همچون امام محمد غزالی نیز این کتاب را «إِنْجِیلُ أَهْلِ الْبَیْت» و «زَبُورُ آلِ مُحَمَّد» نامیده‌اند.
به گزارش ایکنا از خراسان‌رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم در سخنانی با موضوع «اسناد صحیفه مبارک سجادیه» اظهار کرد: همواره در میان جامعه شیعی این دغدغه وجود داشته است که چرا میراث‌های اصلی و حقیقی دین جایگاه شایسته خود را نمی‌یابند. در کنار قرآن کریم دو اثر ماندگار و جاودانه در مکتب تشیع و اسلام وجود دارد که همچون دو بازوی قرآن و شرحی بر حقیقت آن شناخته می‌شوند؛ یکی نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین(ع) و دیگری صحیفه مبارکه سجادیه امام سجاد(ع).
وی ادامه داد: به نهج‌البلاغه لقب «أَخُو الْقُرْآن»، یعنی «برادر قرآن»، داده‌اند و به صحیفه سجادیه لقب «أُخْتُ الْقُرْآن»، یعنی «خواهر قرآن». معنای این نام‌گذاری آن است که این دو کتاب از خانواده قرآن‌اند؛ خواهر و برادر قرآن محسوب می‌شوند و همین، نشانه‌ای زیبا و پرمعنا از عظمت و جایگاه این آثار الهی است. صحیفه سجادیه، به دلیل پیوند با قرآن، کتابی آسمانی دانسته شده است.
صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: عالمان و پژوهشگران بزرگ در طول تاریخ تلاش‌های فراوانی برای تثبیت جایگاه صحیفه سجادیه کرده‌اند. شارحان و مفسران بسیاری بر این اثر گرانسنگ کار کرده و اسناد متعدد و معتبر آن را گردآوری کرده‌اند. همچنین در طول تاریخ، علمای بزرگ عباراتی شنیدنی و شگفت در شأن این کتاب بیان کرده‌اند.
انصاری افزود: به عنوان نمونه، شیخ مفید (رضوان‌الله تعالی علیه)، که به‌حق لقب «مُعَلِّمُ الشِّیعَة» تنها به او اختصاص یافته، در کتاب ارزشمند الارشاد، امام سجاد(ع) را چنین معرفی می‌کند:«ایشان سرچشمه مواعظ، ادعیه، فضائل قرآن، و معارف حلال و حرام بوده‌اند؛ و همین موضوعات، اساس صحیفه سجادیه را تشکیل می‌دهد». سخن شیخ مفید در قرن چهارم هجری، یعنی بیش از هزار سال پیش، گواهی بر جایگاه والای این اثر است.
وی بیان کرد: همچنین ابن شهرآشوب مازندرانی، از بزرگان تاریخ اسلام، در آثار خود بیان می‌کند که نخستین کسی که توانست مجموعه‌ای مدون و مکتوب در اسلام گردآورد، امیرالمؤمنین(ع) بود. پس از ایشان، شاگردان و یاران برجسته‌ای همچون سلمان فارسی، ابوذر غفاری، أَصْبَغُ بْنُ نُبَاتَة و عُبَیْدُ اللهِ بْنُ أَبِی رَافِع به تدوین و نگارش دست زدند. اما از میان همه این میراث‌ها، اثر جاودانی که به‌صورت کامل و مدون از یک امام بر جای مانده، همان صحیفه سجادیه کاملۀ امام سجاد(ع) است.
صاحب تفسیر مشکاة در ادامه گفت: امام سجاد(ع) این مجموعه ادعیه را بر دو فرزند خود، امام محمدباقر(ع) و زید بن علی، املا کردند و آنان آن را نوشتند. سپس امام باقر(ع) صحیفه را به فرزند خود امام صادق(ع) تعلیم دادند و ایشان نیز آن را برای شاگردان خود املا کردند. بدین‌ترتیب، نقل و روایت صحیفه آن‌چنان گسترش یافت که به حد تواتر رسید.
انصاری ابراز کرد: در میان علمای ایران، بزرگان اصفهان همچون محقق داماد و میر داماد جایگاهی ویژه برای صحیفه قائل بودند. میر داماد صحیفه سجادیه را با عناوینی چون «إِنْجِیلُ أَهْلِ الْبَیْت» و «زَبُورُ آلِ مُحَمَّد» می‌خوانَد. این نام‌گذاری‌ها بی‌دلیل نیست؛ چراکه همچون زبور حضرت داوود(ع)، صحیفه سراسر دعا و نیایش است و همچون انجیل حضرت عیسی(ع)، سرشار از مواعظ اخلاقی و تعالیم معنوی است.
وی افزود: مرحوم علامه مجلسی نیز در بحارالانوار تأکید می‌کند که اسناد صحیفه سجادیه بسیار فراوان‌تر از آن است که شمارش شود و هیچ‌گونه تردیدی در انتساب آن به امام سجاد(ع) وجود ندارد. حتی اگر کسی بخواهد در اسناد قرآن تردید کند، نمی‌تواند در اسناد صحیفه تردیدی روا دارد. علاوه بر این، صحیفه از طریق امام باقر(ع) و همچنین از طریق فرزند دیگر امام سجاد(ع)، یعنی زید، به‌صورت متواتر نقل شده است.
صاحب تفسیر مشکاة بیان کرد: علامه جزایری نیز تصریح می‌کند که صحیفه سجادیه در میان شیعه و اهل‌سنت متواتر است. حتی بزرگان اهل‌سنت همچون امام محمد غزالی نیز این کتاب را «إِنْجِیلُ أَهْلِ الْبَیْت» و «زَبُورُ آلِ مُحَمَّد» نامیده‌اند. بنابراین، صحیفه از نظر سند و اعتبار بی‌نیاز از هرگونه بحث و تردید است و همه علما بر اصالت آن اتفاق‌نظر دارند.
انصاری افزود: اکنون باید به این پرسش پرداخت که امام سجاد(ع) در چه شرایطی چنین اثری را عرضه کردند؟ ایشان در عصری زندگی می‌کردند که بنی‌امیه در پی خاموش کردن چراغ اهل‌بیت(ع) بودند و شعار می‌دادند: «لَا یَبْقَى طَالِبُ ثَأْرٍ وَلَا نَاطِقٌ مِنْهُمْ»؛ یعنی نه خون‌خواهی از خاندان پیامبر باقی بماند و نه کسی که نام آنان را زنده نگاه دارد. این همان فضایی بود که فاجعه کربلا در آن رخ داد؛ واقعه‌ای که در آن یاران و فرزندان پیامبر(ص) بی‌مانند و بی‌نظیر در تاریخ، مظلومانه به شهادت رسیدند. پس از عاشورا، امام سجاد(ع) در فضای خفقان و استبداد شدید زندگی می‌کردند. وظیفه ایشان به‌عنوان امام و حجت الهی، انتقال معارف الهی به جامعه بود. قالبی که ایشان برای این انتقال برگزیدند، قالب دعا بود؛ زیرا دعا لطیف‌ترین و عمیق‌ترین شیوه بیان حقایق الهی است.
وی تصریح کرد: محتوای صحیفه، همان معارف قرآن و نهج‌البلاغه است: شناخت خداوند، شناخت انسان و آیات الهی، و در یک کلمه، معرفت‌شناسی. امام سجاد(ع) این معارف ناب را در قالب دعا بیان کردند؛ قالبی که سرشار از لطافت و عرفان است و از ژرفای جان انسان برمی‌خیزد. دعا همزمان کارکردهای متعددی دارد؛ از یک‌سو واسطه‌ای میان انسان و خداوند است و حس قرب و نزدیکی به پروردگار ایجاد می‌کند و از سوی دیگر، ابزاری آموزشی و تربیتی برای انتقال اخلاق، عقاید و آداب انسانی به شمار می‌رود. به همین دلیل، در پنجاه‌وچهار دعای صحیفه، بیشتر آموزه‌های اعتقادی و اخلاقی مطرح شده و کمتر سخنی از جزئیات فقهی و احکام حلال و حرام به میان آمده است.
صاحب تفسیر مشکاة در پایان گفت: بدین‌ترتیب، صحیفه سجادیه نه‌تنها کتابی برای نیایش و دعا، بلکه مدرسه‌ای بزرگ در معرفت، اخلاق، عرفان و تربیت دینی است؛ مدرسه‌ای که امام سجاد(ع) در تاریک‌ترین عصر تاریخ اسلام آن را بنیان گذاشتند تا چراغ هدایت اهل‌بیت(ع) همواره فروزان بماند.
انتهای پیام
