بازآفرینی فرهنگ وقف نیازمند برنامه‌ریزی فرهنگی عمیق است

 

در ادامه نشست مهدی میری، مدیر مرکز مدیریت و راهبری پژوهش‌های دانشگاه علوم اسلامی رضوی اظهار کرد: در سال‌های گذشته حوزه پژوهش در دانشگاه علوم اسلامی رضوی تا حدی غیرفعال شده‌ بود که با تصویب هیئت امنا و اخذ مجوزهای لازم، مرکز پژوهش دانشگاه با رویکردی تازه و ساختاری متناسب با مأموریت‌های آستان قدس رضوی مجدداً فعال شده‌ است. تلاش ما این است که پژوهش، مستقیماً در خدمت حل مسائل واقعی آستان قدس و سایر نهادهای نظام اسلامی قرار گیرد.

 

وی با تأکید بر منویات مقام معظم رهبری مبنی بر ضرورت حل مسئله و رفع نیازهای علمی کشور افزود: مطابق فرمایشات رهبر معظم انقلاب، دانشگاه‌ها نباید صرفاً درگیر تولید مقاله باشند، بلکه باید در مسیر رفع نیازهای جامعه اسلامی و حل مسائل واقعی گام بردارند. ما نیز در دانشگاه علوم اسلامی رضوی، دو محور اصلی فعالیت خود را «حل مسئله» و «رفع نیازهای علمی آستان قدس رضوی» قرار داده‌ایم.

 

مدیر مرکز مدیریت و راهبری پژوهش‌های دانشگاه علوم اسلامی رضوی با اشاره به طراحی سازوکارهای نوین پژوهشی گفت: در همین راستا، ساختار «هسته‌های پژوهشی» و نیز آیین‌نامه «پسا‌دکتری» را تدوین و تصویب کرده‌ایم. این دو ابزار، بستر اصلی ما برای ارتباط نظام‌مند بین دانشگاه و مسائل آستان قدس رضوی بوده و هدف این است که پژوهشگران به‌صورت مستقیم درگیر پروژه‌های واقعی و کاربردی شوند.

 

میری بیان کرد: در آیین‌نامه‌های جدید، مسئله‌محوری به‌عنوان یکی از شاخص‌های اصلی ارزیابی عملکرد اساتید و پژوهشگران لحاظ شده‌است. همچنین در نظام ترفیعات، فعالیت‌های پژوهشی مرتبط با اولویت‌های آستان قدس امتیاز ویژه دارد که این جهت‌گیری نشان‌دهنده عزم جدی دانشگاه برای ایفای نقش در حل مسائل واقعی است.

 

وی افزود: انتظار ما از دانشجویان تحصیلات تکمیلی بیش از این‌ها است. ظرفیت علمی و انگیزه‌ای که در میان دانشجویان ما وجود دارد بسیار بالاست، اما باید از این ظرفیت به‌صورت جدی‌تر در مسیر پژوهش‌های مسئله‌محور استفاده شود. از دانشجویان می‌خواهم از امکانات و حمایت‌های مرکز پژوهش و هسته‌ها بیشتر استفاده کنند.

 

مدیر مرکز مدیریت و راهبری پژوهش‌های دانشگاه علوم اسلامی رضوی گفت: اساتید ما سرمایه‌های ارزشمند علمی هستند و دانشجویان باید ارتباط پژوهشی فعال‌تری با آنها داشته باشند. در واقع، انجام پژوهش‌های مشترک و گروهی می‌تواند منجر به هم‌افزایی علمی و تولید خروجی‌های مؤثر برای دانشگاه و آستان قدس شود.

 

میری با اشاره به جهت‌گیری جدید دانشگاه در حمایت از فعالیت‌های پژوهشی، بیان کرد: یکی از برنامه‌های اصلی ما نظام‌مند کردن حمایت‌های پژوهشی از اساتید و دانشجویان است و به همین منظور ساز و کاری طراحی شده‌ است تا حمایت‌های مالی و علمی، متناسب با کیفیت و تأثیر پژوهش‌ها صورت گیرد. دانشجویان ما باید بدانند پژوهش در دانشگاه علوم اسلامی رضوی صرفاً یک فعالیت علمی نیست، بلکه بخشی از دین‌داری ما نسبت به آستان قدس رضوی است. ما سال‌ها از برکت این مجموعه مقدس بهره‌مند شده‌ایم و اکنون باید با پژوهش‌های عالمانه، بخشی از دین خود را ادا کنیم. 

 

مدیر مرکز مدیریت و راهبری پژوهش‌های دانشگاه علوم اسلامی رضوی گفت: بسیاری از مسائل آستان قدس رضوی قابلیت طرح در قالب پایان‌نامه‌های تحصیلات تکمیلی یا مقالات علمی و پژوهشی را دارد. بنده خود در هیئت تحریریه چندین مجله علمی فعالیت دارم و به‌خوبی می‌دانم که اگر این مسائل در قالب پژوهش‌های دقیق دانشگاهی بررسی شود، می‌تواند منجر به تحول علمی و کاربردی در آستان قدس شود.

 

میری ادامه داد: از دانشجویان می‌خواهم موضوعات پژوهشی خود را در تعامل با اساتید و گروه‌های علمی دانشگاه و با تمرکز بر نیازهای واقعی آستان قدس انتخاب کنند و ما در مرکز پژوهش نیز آماده‌ایم که در تأمین موضوعات، حمایت‌های مالی و تسهیل فرایندها به دانشجویان کمک کنیم.

 

وی با اشاره به برنامه‌ریزی برای ارتباط گسترده‌تر با نهادهای بیرون از دانشگاه، افزود: به یکی از همکاران مأموریت داده‌ایم که نظام مسائل نهادها و سازمان‌های مرتبط با آستان قدس را جمع‌آوری کند تا بتوانیم آن‌ها را در اختیار هسته‌های پژوهشی دانشگاه قرار دهیم. هدف این است که هر هسته در طول فعالیت خود «از 6 ماه تا یک سال»، هم خروجی علمی داشته باشد و هم از نظر مادی و پژوهشی منتفع شود.

 

مدیر مرکز مدیریت و راهبری پژوهش‌های دانشگاه علوم اسلامی رضوی ادامه داد: هسته‌های پژوهشی ظرفیتی ارزشمند هستند که اگر درست مدیریت شوند، می‌توانند موتور محرکه پژوهش در دانشگاه باشند. درست است که شاید در مقایسه با دانشگاه‌های بزرگ کشور کمی عقب‌ماندگی داریم، اما با توجه به ماهیت حوزوی و دینی دانشگاه علوم اسلامی رضوی، می‌توانیم مسیر متفاوتی را در تلفیق علم و معنویت دنبال کنیم.

 

میری با اشاره به ضرورت هم‌افزایی میان مراکز پژوهشی و آستان قدس رضوی گفت: از مدیران آستان قدس درخواست می‌کنم که موضوعات و مسائل دقیق آن را در اختیار ما بگذارند تا بتوانیم از طریق هسته‌های پژوهشی دانشگاه، آن‌ها را بررسی و حل کنیم و امیدواریم با همکاری دوجانبه، بتوانیم خروجی‌های عملی و علمی مؤثری ارائه دهیم. هدف نهایی ما این است که پژوهش‌های دانشگاه علوم اسلامی رضوی فقط در قفسه‌ها نماند، بلکه به حل مسائل واقعی و بهبود عملکرد آستان قدس رضوی و سایر نهادهای انقلابی منجر شود.

وی افزود: در حال حاضر، ما نه آمار دقیقی از این موقوفات در اختیار داریم و نه تصرفی بر آن‌ها و تنها موردی که اطلاع نسبی از آن وجود دارد مربوط به کشور افغانستان، به‌ویژه شهر هرات است که مقدار قابل‌ توجهی موقوفه با عنوان «موقوفات حضرتی» در آنجا وجود دارد. با این حال، دولت افغانستان نه اطلاعات رسمی در اختیار ما می‌گذارد و نه مالکیت این موقوفات را به‌عنوان موقوفات وابسته به آستان قدس رضوی یا اوقاف جمهوری اسلامی ایران به رسمیت می‌شناسد.

 

معاون امور حقوقی و موقوفات آستان قدس رضوی در خصوص تشریح جزئیات بیشتری از این موقوفات گفت: بخش عمده این موقوفات در هرات مربوط به موقوفات مرحومه گوهرشاد بیگم و عباس‌قلی‌خان است که از دیرباز به نام آستان قدس شناخته‌ می‌شدند، اما از زمان تغییرات سیاسی در افغانستان و تحول در نظام مالکیت و اوقاف، این موقوفات عملاً از اختیار آستان خارج شده‌اند و دولت افغانستان نیز تمایلی به همکاری در بازگرداندن حقوق موقوفات ایرانی ندارد. در سایر کشورها مانند عراق، ترکیه و پاکستان، هرچند نشانه‌هایی از موقوفات وابسته به امام رضا(ع) در منابع تاریخی یافت می‌شود، اما در حال حاضر هیچ مستند قانونی یا سند رسمی که مالکیت یا تولیت آستان قدس رضوی را بر آن‌ها اثبات کند، وجود ندارد.

 

وی درخصوص یکی از موارد خاص در شبه‌قاره هند گفت: در کشور هند، یک کتابخانه بسیار قدیمی وجود دارد که از دیرباز با عنوان «کتابخانه آستان قدس رضوی» شناخته‌ می‌شد و حتی طرف هندی نیز اصل انتساب آن را به آستان قدس می‌پذیرد، اما در عمل این مکان در تصرف ما نیست و هر بار که بخواهیم در آن تعمیر یا تغییراتی انجام دهیم، متولیان محلی به بهانه‌های مختلف از آستان قدس مبلغی دریافت می‌کنند. آستان قدس رضوی نیز صرفاً برای حفظ این پیوند تاریخی و جلوگیری از قطع کامل ارتباط، این مبالغ را پرداخت می‌کند که حداقل ارتباط معنوی و تاریخی بین این موقوفه و نام حضرت رضا(ع) حفظ شود.

 

دانشور ثانی به برخی شایعات و ابهامات پیرامون «موقوفات رهاشده» آستان قدس در خارج از کشور اشاره و بیان کرد: در سال‌های اخیر، برخی معتقد بودند آستان قدس رضوی در خارج از کشور موقوفات متعددی دارد که آن‌ها را رها کرده‌ است، اما بررسی‌های دقیق و مستند ما نشان داد چنین چیزی وجود ندارد و بسیاری از مکان‌هایی که در کشورهای دیگر به نام «ثامن‌الائمه»، «حضرت رضا(ع)» یا «ثامن‌الحجج» شناخته‌می‌شوند، صرفاً مراکز فرهنگی، مدارس یا مساجد مردمی هستند که از سر ارادت به امام رضا(ع) چنین نام‌هایی بر خود گذاشته‌اند، اما هیچ ارتباط وقفی یا حقوقی با آستان قدس رضوی ندارند.

 

وی با تأکید بر اینکه هیچ‌گونه ادعای حقوقی یا مالکیتی در این خصوص مطرح نیست، افزود: نه تنها اسناد وقفی معتبر در دست نیست، بلکه حتی در شرایط فعلی روابط بین‌المللی و قوانین کشورهای میزبان، طرح ادعای حقوقی نیز عملاً ممکن نیست. از این رو ما هیچ موقوفه‌ای را در خارج از کشور نه در اختیار داریم، نه در حال تصرف و نه در موقعیتی هستیم که بتوانیم ادعای حقوقی نسبت به آن‌ها داشته‌باشیم.

 

معاون امور حقوقی و موقوفات آستان قدس رضوی با اشاره به رویکرد آستان قدس رضوی در قبال موقوفات خارجی گفت: سیاست ما در آستان قدس این نیست که بدون پشتوانه حقوقی و قانونی وارد مناقشات بین‌المللی شویم. آنچه برای ما مهم است، حفظ پیوند فرهنگی و تاریخی نام امام رضا(ع) در این کشورها است، لذا هرجا که بتوانیم این ارتباط را به شکلی معنوی یا فرهنگی حفظ کنیم، حتی با هزینه‌های اندک از آن استقبال می‌کنیم.

 

دانشور ثانی بیان کرد: مهم‌ترین وظیفه ما در معاونت امور حقوقی و موقوفات، صیانت از اموال و موقوفات موجود در داخل کشور و احیای ظرفیت‌های واقعی است. پیگیری موقوفات ادعایی خارج از کشور بدون سند و پشتوانه فقط وقت و هزینه را هدر می‌دهد، لذا ما تلاش می‌کنیم با واقع‌بینی، بر مستندسازی و ساماندهی موقوفات داخلی تمرکز کنیم.

 

وی گفت: با قاطعیت می‌توانم بگویم در شرایط فعلی، آستان قدس رضوی هیچ موقوفه‌ای در خارج از کشور در اختیار ندارد، آمار دقیقی از آن‌ها در دست نیست و به‌دلیل شرایط سیاسی و حقوقی کشورهای مختلف، امکان احیای این موقوفات نیز وجود ندارد. آنچه مهم است، صیانت از موقوفات داخل کشور و گسترش فرهنگ وقف با رویکرد بین‌المللی و معنوی است.