واشكافی چند رويكرد به نهضت عاشورا (4)
حماسه حسينی در راه پاسداری از اسلام
گروه انديشه و علم: نسبت به حادثه عاشورا از سوی انديشمندان و متفكران اسلامی ديدگاههای مختلفی ارايه شده است.
خبرگزاری قرآنی ايران(ايكنا)، شعبه خراسان رضوی، در اين سلسله نوشتارها كه توسط محقق ارجمند، حسن جمشيدی مديرگروه پژوهشی فلسفه جهاددانشگاهی مشهد به رشته تحرير در آمده است، به واشكافی چند رويكرد به نهضت عاشورا میپردازد.
استاد شهيد مرتضی مطهری ضمن تبيين علل بيان شده برای نهضت عاشورا، خود علت و انگيزه قيام را حراست و پاسداری از اسلام بيان میدارد. بدين معنا كه گرچه در طی نيم قرن گذشته - بعد از رحلت رسول الله تا پايان خلافت معاويه - كژروی و بيراهه روی ايجاد شده و به سنتهای رسول الله كمتر توجه میشود ولی نام و ياد رسول الله هنوز فضای جامعه را در بر گرفته است و نام او هنوز به مجد و بزرگی ياد میشود. ولی يزيد فردی است كه رسول خدا هم چندان برايش قرب و منزلت ندارد. بلكه او چندان باور به وحی و نبوت و عالم غيب ندارد. او برای بازگرداندن جامعه به دوره پيش از جاهليت و احيای سنتهای قومی و تبعيض نژادی و … فراوان تلاش میكرد. او نگران ارزشهای دينی نبود. او میكوشيد تا سايه دين اسلام را از سر مردم دين دار مدينه كنار بزند و امام حسين به پا خاست تا دين را احيا كند.
آنچه يزيد به عنوان خليفه مسلمين در پی انجام آن بود، آن چيزی نبود كه رسول گرامی اسلام آن را دنبال میكرد. بلكه دقيقا يزيد نقطه مقابل پيامبر بود. و او كسی نبود كه به روش و مسلك نبوی باور داشته باشد.
امام حسين(ع) در پی احيای دين جدش رسول خدا بر آمد. چنان كه خود او فرمود: الاترون ان الحق لايعمل به و الباطل لايتناهی عنه. ليراغب المؤمن فی لقاء الله محقا.
اين نوع از نگرش، اولا قيام امام حسين(ع) را برای جلب قدرت و جذب خلافت مطرود میداند. چون اگر يزيد به شريعت عمل میكرد حتی به همان اندازه محدود معاويه دليلی برای قيام وجود نداشت. مهم برای فرزند رسول خدا پرچمداری و احيای حق است.
ثانيا اين رويكرد ، مجبور بودن امام(ع) را نيز مردود میداند. اين كه گفته میشود امام حسين(ع) از دير باز جام عهدی را كه سركشيده و بايد بدان وفادار بماند، اين نظريه را نيز بر نمیتابد.
امام حسين(ع) بر مبنای اين تحليل يك انسان آگاه است كه میبيند كه حقيقت در حال قربانی است. و او خود را قربانی میكند تا حقيقت بماند. پيش از اين نيز چنين راه و روشی در بين صحابه رسول الله اتفاق افتاده است.
در ماجرای عثمان بن عفان كه پا از گليم خود فراتر نهاد و قربانی فزونخواهیهای خود شد، بيشتر صحابه عليه او شورش كردند. يزيد تداوم بخش راه و روش عثمانی بود.
پررنگ كردن عنصر امر به معروف و نهی از منكر در ماجرای كربلا و تبيين نقش اساسی به حوادث بعد از عاشورا و برجسته نمودن تأثير زينب سلام الله عليها بعد از عاشورا مبتنی بر همين انگاره است كه رسالت او دين بود و دفاع از حريم و حرمت دين.
بدين جهت استاد مطهری در آثار خود در باره امام حسين(ع) از نهضت او با نام و عنوان نهضت مقدس ياد میكند. نهضتی كه هم غايتش مقدس بود و هم ره توشه راه و هم ابزاری كه به كار میگرفتند. اين رويكرد را استاد شهيد مرتضی مطهری در كتابی با نام حماسه حسينی به تفصيل بيان كرده است.
اين رويكرد و مجموعه انديشه استاد شهيد مرتضی مطهری در حماسهحسينی مورد نقد جدی مرحوم صالحی نجف آبادی در كتابی با نام نگاهی به حماسه حسينی استاد مطهری قرار گرفته است. هم متن و هم نقد آن از جمله آثار قابل تأمل درباره نهضت عاشورا است.
استاد شهيد مرتضی مطهری ضمن تبيين علل بيان شده برای نهضت عاشورا، خود علت و انگيزه قيام را حراست و پاسداری از اسلام بيان میدارد. بدين معنا كه گرچه در طی نيم قرن گذشته - بعد از رحلت رسول الله تا پايان خلافت معاويه - كژروی و بيراهه روی ايجاد شده و به سنتهای رسول الله كمتر توجه میشود ولی نام و ياد رسول الله هنوز فضای جامعه را در بر گرفته است و نام او هنوز به مجد و بزرگی ياد میشود. ولی يزيد فردی است كه رسول خدا هم چندان برايش قرب و منزلت ندارد. بلكه او چندان باور به وحی و نبوت و عالم غيب ندارد. او برای بازگرداندن جامعه به دوره پيش از جاهليت و احيای سنتهای قومی و تبعيض نژادی و … فراوان تلاش میكرد. او نگران ارزشهای دينی نبود. او میكوشيد تا سايه دين اسلام را از سر مردم دين دار مدينه كنار بزند و امام حسين به پا خاست تا دين را احيا كند.
آنچه يزيد به عنوان خليفه مسلمين در پی انجام آن بود، آن چيزی نبود كه رسول گرامی اسلام آن را دنبال میكرد. بلكه دقيقا يزيد نقطه مقابل پيامبر بود. و او كسی نبود كه به روش و مسلك نبوی باور داشته باشد.
امام حسين(ع) در پی احيای دين جدش رسول خدا بر آمد. چنان كه خود او فرمود: الاترون ان الحق لايعمل به و الباطل لايتناهی عنه. ليراغب المؤمن فی لقاء الله محقا.
اين نوع از نگرش، اولا قيام امام حسين(ع) را برای جلب قدرت و جذب خلافت مطرود میداند. چون اگر يزيد به شريعت عمل میكرد حتی به همان اندازه محدود معاويه دليلی برای قيام وجود نداشت. مهم برای فرزند رسول خدا پرچمداری و احيای حق است.
ثانيا اين رويكرد ، مجبور بودن امام(ع) را نيز مردود میداند. اين كه گفته میشود امام حسين(ع) از دير باز جام عهدی را كه سركشيده و بايد بدان وفادار بماند، اين نظريه را نيز بر نمیتابد.
امام حسين(ع) بر مبنای اين تحليل يك انسان آگاه است كه میبيند كه حقيقت در حال قربانی است. و او خود را قربانی میكند تا حقيقت بماند. پيش از اين نيز چنين راه و روشی در بين صحابه رسول الله اتفاق افتاده است.
در ماجرای عثمان بن عفان كه پا از گليم خود فراتر نهاد و قربانی فزونخواهیهای خود شد، بيشتر صحابه عليه او شورش كردند. يزيد تداوم بخش راه و روش عثمانی بود.
پررنگ كردن عنصر امر به معروف و نهی از منكر در ماجرای كربلا و تبيين نقش اساسی به حوادث بعد از عاشورا و برجسته نمودن تأثير زينب سلام الله عليها بعد از عاشورا مبتنی بر همين انگاره است كه رسالت او دين بود و دفاع از حريم و حرمت دين.
بدين جهت استاد مطهری در آثار خود در باره امام حسين(ع) از نهضت او با نام و عنوان نهضت مقدس ياد میكند. نهضتی كه هم غايتش مقدس بود و هم ره توشه راه و هم ابزاری كه به كار میگرفتند. اين رويكرد را استاد شهيد مرتضی مطهری در كتابی با نام حماسه حسينی به تفصيل بيان كرده است.
اين رويكرد و مجموعه انديشه استاد شهيد مرتضی مطهری در حماسهحسينی مورد نقد جدی مرحوم صالحی نجف آبادی در كتابی با نام نگاهی به حماسه حسينی استاد مطهری قرار گرفته است. هم متن و هم نقد آن از جمله آثار قابل تأمل درباره نهضت عاشورا است.
