آزادی، نخستین محصول کرامت انسانی است

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، در نشست «آزادی و کرامت انسان» از سری نشست‌های ادیان در خدمت انسان، که به همت مرکز فعالیت‌های قرآنی سازمان جهاددانشگاهی خراسان رضوی، شامگاه چهارم خردادماه، برگزار شد، اظهار کرد: با توجه به دو آیه‌ شریفه، آیه 70 سوره «اسراء»، «وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ كَثِيرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلًا» و دیگری آیه 13 سوره «حجرات»، «يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناکُمْ مِنْ ذَکَرٍ وَ أُنْثي‏ وَ جَعَلْناکُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبيرٌ»، معنی کرامت با محتوای زبان عرب، به منظور این است که به اصیل‌ترین و نجیب‌ترین هر طیف از موجودات، کریم و با کرامت گفته می‌شود.

وی ادامه داد: با تدبر و تفکر در آیات قرآن در می‌یابیم که تمامی موجودات و خلقت خداوند با کرامت خداوند آفریده شده‌اند. زیرا خود خداوند که کریم است، موجودات کریم هم می‌آفریند و کرامت اصلی قرآنی است.

مهریزی با توجه به این تعبیر از کرامت در خصوص محتوای زبان عرب، افزود: وقتی از موجودی با عنوان کریم یاد می‌کنیم باید کرامت آن موجود نمایان شود. یعنی اگر فردی با کرامت است، چه ویژگی‌ها و خصوصیاتی باعث کریم بودن آن شده است که باید از آن ویژگی‌ها در مسیر خداوند استفاده شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: یکی از بحث‌هایی که در بین محققان شیعه اختلاف نظر زیادی وجود دارد، این است که کرامتی که خداوند در مورد انسان بیان کرده است، مربوط به ذات انسان‌ها یا اکتسابی است، که اگر این کرامت ذاتی شمرده شود، بحث مورد نظر این است که ذاتی اقتضائی است یا ذاتی بالفعل.

کرامت انسان ویژگی ذاتی است

وی اضافه کرد: با توجه به فهم من از آیات قران این کرامت امری ذاتی بالفعل است. زیرا انسان چون انسان است صرف نظر از تمامی ویژگی‌ها و اعتقاداتش، با این اصیل بودن و کریم بودن پیوندی جدانشدنی دارد که این کرامت با زمینه‌های دیگر کاملتر می‌شود.

مهریزی در مورد ذاتی بالفعل بودن کرامت انسان، گفت: برای این ادعا نیز، شواهدی وجود دارد، اولین مجموعه‌ای که از آن به عنوان شاهد یاد می‌کنم، خود آیات قرآن است. همانطور که در آیه 13 سوره «حجرات» بیان شده است، موضوع بحث در مورد «افضل التفضیل» است، یعنی شما با تقوا، کریم‌تر می‌شوید، وقتی انسان کریم‌تر می‌شود که کرامتی داشته باشد و در این آیه از فعل ماضی استفاده شده است، (وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِي آدَمَ) یعنی این ویژگی را به انسان‌ها اعطا کردیم که خود به معنی صورت گرفتن و خبر دادن است.

وی بیان کرد: همچنین در این آیه با تعبیر «افضل التفضیل»، نشانگر زیاد شدن ویژگی است که هم اکنون موجودیت دارد. خداوند در آیات مختلف از تعبیر عباد برای انسان استفاده کرده است، زیرا واژه عبد در زبان عرب دو جمع دارد، گاهی عبد بر وزن عباد و گاهی بر وزن عبید جمع بسته می‌شود. اصلی‌ترین معنی عبد همان واژه انسان شریف است، که در بیشتر مواقع خداوند از همین تعبیر عباد برای انسان به عنوان مخلوق شریف یاد می‌کند، اما تنها در مواقعی که خداوند می‌خواهد از برده‌ها در قالب عدالت و ظلم‌ستیزی صحبت کند واژه عبید را به کار می‌گیرد.

مهریزی درباره دومین دسته از شواهد برای ذاتی بالفعل بودن کرامت انسان، تصریح کرد: این دسته از شواهد مربوط به رابطه خداوند با انسان در مبحث خلقت است که او را خلیفه و جانشین قرار می‌دهد و بعد در او روح الهی می‌دمد و انسان را مخلوق و دست‌ساز خود معرفی می‌کند. روابطی که خداوند با موجودات دیگر شامل فرشتگان و شیطان قبل از خلقت انسان دارد، نوعی رابطه سلبی است که در خصوص انسان برای انها امر و نهی صورت می‌گیرد.

او ادامه داد: سومین شاهد این است که طبق آیات قران تعامل خداوند با انسان تعاملی خاص است. طبق معنی کرامت در زبان عرب، خداوند در آیات مختلف تمامی ویژگی‌های انسان را محترم شمرده و او را پرسشگر در نظرگرفته است، که این پرسشگر بودن انسان ویژگی منحصر به فردی است که در تمامی لحظات حتی در مقابل خداوند و دستورات او، انسان‌ها می‌توانند پرسشگر باشند.

این مدرس دانشگاه ابراز کرد: این ویژگی تفکر و فهم انسان در قرآن بسیار محترم شمرده شده است. همانطور که قرآن از حضرت ابراهیم (ع) سه نمونه و سه وجه را بیان می‌کند. در وجه اول در سوره «بقره» که حضرت از خداوند می‌پرسد چگونه مردگان را زنده می‌کنی؟ و خداوند می‌خواهد با پروسه‌ای حضرت را به اغنا برساند. در وجه دوم در داستان پسر حضرت ابراهیم(ع)، که حضرت به علت ایمان قبول می‌کند تا پسرش را ذبح کند و در وجه سوم داستان بت‌پرستی بیان می‌شود. در نتیجه حضرت ابراهیم(ع) که قرآن معرفی می‌کند، در دو وجه نشانگر تعقل و تفکر است و در یک وجه تعبد و ایمان را بروز می‌دهد.

وی در مورد چهارمین شاهد، گفت: این مجموعه از شواهد در مورد نسبت پیامبران با انسان‌ها و ویژگی‌های محترم شمرده، از سمت خداوند است. در تمامی این موارد هیچ تعبیری از مسلمان بودن، شیعه بودن و رنگ پوست نیست، انسان از همین جهت که انسان است، مخلوق شریف خداوند است و هنگامی که انسان قدمی بردارد، در سیر تکامل است و کریم‌تر می‌شود و این ویژگی‌های منفی که قرآن از آن یاد می‌کند، مانند جاهل، ظالم، متصرف و... ویژگی‌های ذاتی نیست و همه اینها اکتسابی است.

این پژوهشگر قرآنی افزود: اگر این ویژگی‌ها، ذاتی بودند، دیگر نمونه‌های خوب معنی نداشتند و می‌توان گفت هشدارهایی در باب اوصافی که ممکن است از انسان سر بزند، هستند، زیرا همه انسان‌ها لغزش‌هایی دارند و خداوند می‌خواهد که به ما هشدار دهد.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی در پایان اظهار کرد: از نظر من این کرامت انسان خیلی عمیق‌تر از چیزی است که در حقوق بشر بیان می‌شود. کرامت انسان ویژگی است که از حقوق هم برتر است. کرامت انسان راه میانه‌ای است که پرسشگری و حقوق انسان را در نظر می‌گیرد و مسئول بودن و تعهد انسان را هم در خود جای می‌دهد. اولین محصول کرامت آزادی است که بیانگر ویژگی‌های آزادانه انسان است که شامل فهم آزادانه، تصمیم‌گیری اختیارانه و... می‌شود.