قلمم جایی غیر وطن نمی‏‌رود + فیلم

روز قلم در ایران باستان، چهاردهم تیرماه، همان جشن‌ تیرگان بوده است، از آن جهت که در این روز هوشنگ، پادشاه پیشدادی، نویسندگان را گرد آورد و آنها را گرامی‌داشت؛ این روز در سال ۱۳۸۱ پس از پیشنهاد انجمن قلم ایران و تصویب شورای عالی انقلاب فرهنگی در تاریخ تقویم رسمی ایران به‌عنوان روز قلم ثبت شده است.

به همین مناسبت خبرگزاری ایکنای خراسان رضوی به سراغ یکی از اهالی قلم و از پیشکسوتان حوزه خوشنویسی، علی‌‎اکبر اسماعیلی تبار معروف به اسماعیلی قوچانی رفته و گفت‌وگویی با وی داشته است. وی نشان درجه یک استادی از انجمن خوشنویسان ایران دارد و بیش از 30 کتاب در حوزه خوشنویسی و آموزش آن تألیف کرده است. کتابت بزرگترین قرآن جهان، ابداع آموزش به سبک تک حروف و اتصالات (قبل از به وجود آمدن نرم‌افزارهای تایپ خوشنویسی در کتاب خودآموز خوشنویسی/ چاپ اول 1362 که تا 50 نوبت به چاپ رسیده است)، کتیبه‌های باب‌القبله حرم مطهر امام حسین(ع)، کتیبه مسجد امام علی(ع) و کتیبه صحن قدس حرم مطهر امام رضا(ع) از جمله آثار این هنرمند است.

اسماعیلی تبار در گفت‌وگو با ایکنا اظهار کرد: در قوچان به دنیا آمدم و تاریخ تولد من در شناسنامه ۱۳۲۳ شمسی است، اما این تاریخ دقیق نیست و تا سال ششم ابتدایی شناسنامه نداشتم و پس از آن اقدام به گرفتن شناسنامه کردم، زیرا در آن سال‌ها، این موضوعات مهم نبود.  

وی که مسلط به نگارش انواع خط کوفی، محقق (ریحان)، ثلث، توقیع، رقاع، نسخ، تعلیق، طغری، دیوانی، رقعه، نستعلیق و شکسته است، ادامه داد: از دوران ابتدایی خط خوبی داشتم و حتی گاهی معلم‌ها برای کج نوشتن در املا برایم غلط می‌گرفتند، سپس در دوران دبیرستان نزد استاد عبدالحسین توفیقی در زادگاهم، یادگیری هنر خوشنویسی را آغاز کردم، پس از آن مدتی به مشهد رفتم و سپس عازم تهران شدم و در محضر استادان بزرگی همچون سیدحسن میرخانی، نجفی زنجانی و ابراهیم بوذر خطوط نستعلیق، ثلث و نسخ را فرا گرفتم.

این هنرمند خراسانی ضمن بیان خاطراتی از موزه آب انبار در تهران که به محل تجمع نقاشان و هنرمندان تبدیل شده بود، گفت: در آن زمان برای اولین‌بار پس از صحبت‌هایی که با عباس بلوک‌فر یکی از نقاشان قهوه‌خانه‌ای آن روزگار داشتم، پیشنهاد نوشتن قرآنی در سایز بزرگ را دادم که مورد استقبال قرار گرفت، البته آن زمان هنوز تجربه کافی را نداشتم، اما انواع خط را به خوبی می‌دانستم، بدین‌ترتیب در سال 1347 در آنجا شروع به نوشتن قرآنی کردم که ورق‌های آن را بلوک‌فر آماده می‌کرد و در مجله سپید و سیاه آن زمان چاپ می‌شد.

 اسماعیلی تبار افزود: در تهران به واسطه خط خوش به چندین اداره رفتم، اما نتوانستم ادامه کار را دهم و به مشهد بازگشتم و به کمک انجمن خوش‌نویسان، اولین شعبه این انجمن میان شهرستان‌های کشور را در قوچان تأسیس کردم، سپس در سال 1356 به مشهد آمده و به استخدام اداره فرهنگ و هنر درآمدم.   

وی با مرور خاطراتی از تلاش‌های بی‌نتیجه در سال‌های بعد از آن برای نوشتن قرآن بیان کرد: هنگامی‌که بازنشسته شدم، دوباره برای جلب حمایت‌هایی برای شروع این کار به سازمان‌های مختلف رفتم، اما محقق نشد تا اینکه قسمتی از حیاط منزل را به‌عنوان کارگاه آماده و کتابت قرآن را در همان‌جا شروع کردم. در سال 1394 نیز افرادی از کشورهای امارات و قطر پیشنهاد خرید این قرآن را به قیمتی بسیار بالا دادند، اما تمایلی نداشتم که هفت سال زحمات شبانه‌روزی خود و شاگردانم در این کارگاه در جایی غیر از ایران باشد، بنابراین پیشنهاد آنها را نپذیرفتم، همچنین بسیار علاقه داشتم این قرآن را به دروازده قوچان ببرم تا در آنجا دروازه قرآن داشته باشیم، اما این موضوع هم مورد استقبال قرار نگرفت. 

تجمیع اوراق قرآن توسط سازمانی حمایت نشده است

اسماعیلی تبار اظهار کرد: بسیاری از افراد وعده کمک برای تجمیع اوراق قرآن و جانمایی مناسبی برای آن داده‌اند، اما خبری از آنها نشده است، همچنین بسیاری نیز بزرگ بودن قطع قرآن را بی‌اهمیت تلقی کرده‌اند، حال آنکه این قرآن از کشورهای بسیاری بازدیدکننده داشته است.

وی با اشاره به برگزاری نمایشگاه‌های بسیاری از آثارش در شهرهای مشهد، تهران، رامسر، ساری، گرگان، گناباد، طبس، کلات نادر، بیرجند و... و کشورهایی همچون بلغارستان، پاکستان و انگلستان تصریح کرد: به یاد دارم در نمایشگاه بلغارستان، رهبر مسیحیان به من گفت اینجا کشوری اسلامی نیست که آمده‌ای، باید در کشورهای اسلامی قرآن را به نمایش بگذاری و من در پاسخ گفتم به اینجا آمده‌ام تا قرآن را به غیرمسلمانان نشان دهم و این شعر را برایش خواندم که «نام احمد، نام جمله انبیاست  چون که صد  آمد، نود هم پیش ماست» و پس از پاسخ به پرسش‌های شاگردانش، یکی از آنها رو به رهبر خویش گفت چرا ما برای انجیل چنین کاری عرضه نمی‌کنیم.

این خوشنویس برجسته با اشاره به اینکه هر یک از جنبه‌های اعجاز قرآن، این کتاب آسمانی نیازمند توجه است، گفت: همان‌گونه که فهم معنای آیات ضرورت دارد، مفسر خوب هم نیاز است، صوت زیبا و خط خوش نیز به‌نوعی در ایجاد جذابیت برای قرآن سهیم هستند، حتی امروزه طراحی جلد و نوع تذهیب در این حوزه تأثیرگذار است و جنبه‌های هنری و بصری قرآن را نباید نادیده گرفت.

وی با اشاره به برگزاری مراسم رونمایی بزرگ‌ترین قرآن جهان در نمایشگاهی در کوهسنگی مشهد و دریافت تقدیرنامه از یونسکو بیان کرد: تلاش‌های من به همراه بیش از 100 نفر از شاگردانم در این کارگاه نیازمند حمایت است تا بتوان اوراق این قرآن را تجمیع و در محل مناسب نگهداری کرد که تا الان این مورد توسط هیچ سازمانی حمایت نشده است.

اسماعیلی تبار در خصوص اهمیت قلم افزود: از قول سعدی پاسخ می‌دهم که «قلم گفتا که من شاه جهانم/ قلمزن را به دولت می‌رسانم». خط در تمام دنیا وجود دارد و خوشنویسی، برداشت هنری از خط است. تمام افراد خطاط هستند، اما همه خوشنویس نیستند. «قلم، بنات فکر را به حجله کتاب می‌برد» و آنچه ما داریم از قلم است. قلم مهم است، زیرا خداوند در قرآن به آن قسم می‌خورد.

وی که در اداره فرهنگ و هنر مشغول آموزش خوشنویسی به هنرجویان بوده است، در پاسخ به این سؤال که آیا فرزندانتان هم به این هنر علاقه‌مند هستند و آن را دنبال می‌کنند؟ اظهار کرد: آنها هم می‌نویسند و به کار تابلوسازی و خوشنویسی مشغولند، اما به مرحله استادی نرسیده‌اند.

صفحه اول قرآن کتابت شده را بیش از آثار دیگر دوست دارم

اسماعیلی تبار با اشاره به اینکه در نمایشگاه‌های بسیاری شرکت کرده است، گفت: فروش آثار در مشهد معمول نیست، در تهران تا حدودی این وضعیت بهتر است، بنابراین تابلوهای فروخته نشده بسیاری دارم و کارهای خوشنویسی بسیاری انجام داده‌ام، اما به ثمر رساندن این قرآن تمام این کارها را تحت‌الشعاع قرار داده است. به نگارش شاهنامه نیز علاقه‌مندم که البته تمایل دارم با کمک شاگردانم انجام دهم، اما متأسفانه سرمایه و بودجه کافی را ندارم و با توجه به شرایط به تنهایی نمی‌توانم این کار را انجام دهم.

این خوشنویس خراسانی ادامه داد: اگر مردم خوشنویسی را بشناسند، به‌دنبال آن خواهند رفت، در این هنر علاوه بر یادگیری یک هنر، سر و کار داشتن با مطالبی لذت‌بخش را داریم، در این هنر با چکیده افکار مردم سر و کار داریم، در حقیقت هر لحظه آموزش می‌بینیم و تنها آموزش خط نیست. در نگارش کتاب حافظ، مطالب بسیاری یاد می‌گیریم و با درک روایت «إِنَّ اللّه تَعالى جَميلٌ يُحِبُّ الجَمالَ» افراد را به یادگیری خوشنویسی توصیه می‌کنم.

اسماعیلی تبار افزود: تمام آثارم برایم ارزشمند هستند، اما صفحه‌ آغازین از قرآنی که کتابت کرده‌ام را بیشتر دوست دارم، زیرا در آن نمونه‌هایی از خطوط ثلث، دیوانی جلی، نستعلیق، دیوانی، شکسته، کوفی، محقق و نسخ در کنار هم آمده‌اند. برای خوشنویسی نیز بیشتر مضامین مذهبی را دوست دارم و انتخاب می‌کنم. «دانی چرا در سیر خود بر خویش می‌لغزد قلم/ ترسد که ظلمی را کند در حق مظلومی رقم».

این استاد خوشنویسی در پایان با خواندن شعر «آنکه شیران را کند روبه مزاج، احتیاج است، احتیاج است، احتیاج» خاطره‌ای دور از دوران کودکی خود بیان کرد و گفت: خوشبختانه توانستم علی‌رغم مشکلات فراوان در زندگی بر خودم مسلط باشم و توصیه این شعر را سر لوحه زندگی‌ام قرار داده‌ام.