سهم ۳۸ درصدی گردشگران مذهبی از کل گردشگران جهان

حدود ۳۸ درصد گردشگران دنیا را گردشگران مذهبی تشکیل می‌دهند و این آمار درخوری است که اهمیت گردشگری مذهبی را می‌رساند. به‌طور قطع در دنیای کنونی که اضطراب و افسردگی روح بشر را فراگرفته و آرامش را از وی سلب کرده است، زیارت و گردشگری زیارت اهمیت فراوانی پیدا می‌کند، چراکه گردشگری زیارت ابعاد گسترده‌تری نیز نسبت به قبل پیدا کرده که این اهمیت از منظر‌های مختلف فرهنگی، اقتصادی و سیاسی قابل بررسی است و هرکدام به‌طور جداگانه لازم است مورد بررسی قرار گیرد.

 

در این میان، بررسی چالش‌های گردشگری زیارت خود امری جداست که باید اهمیت آن را ادراک کنیم، چراکه تنها با مدیریت صحیح می‌توان ابعاد این موضوع را جهانی کرد و البته نقش فناوری‌های نوین از جمله هوش مصنوعی در بحث گردشگری زیارت بسیار اهمیت دارد و باید از این ظرفیت عظیم در این حوزه به خوبی استفاده کرد. البته استفاده از تجربیات موفق دیگر کشورها در بحث گردشگری زیارت نیز یکی دیگر از راه‌هایی است که می‌توان با الگوبرداری از تجربیات ارزشمند کشورهای مسلمان، جنبه‌های بی‌نظیر و کم‌نظیر گردشگری زیارت را معرفی کرد. با توجه به اهمیت بحث گردشگری زیارت، خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی گفت‌و‌گویی با حجت‌الاسلام والمسلمین احسان کفشدار طوسی، پژوهشگر دینی در همین خصوص انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

 

گردشگری زیارت در دنیای معاصر، ابعاد بسیار گسترده‌تر و عمیق‌تری نسبت به گذشته یافته است. در زمانه‌ای که پیچیدگی‌های سیاسی و اجتماعی رو به فزونی است و جوامع با بحران‌های هویتی و معنوی دست و پنجه نرم می‌کنند، زیارت به‌عنوان یک پدیده چندوجهی، نقشی حیاتی ایفا می‌کند.

 

اولاً، از منظر فرهنگی و اجتماعی، زیارت به‌عنوان یک ابزار قدرتمند برای تعاملات فرهنگی و آشنایی با تمدن‌ها عمل می‌کند. این سفرها، به‌ویژه در میان مسلمانان و به ویژه شیعیان، فرصتی مغتنم برای ترویج فرهنگ اسلامی و ارتقای سطح فرهنگی جوامع مسلمان است. زیارت، بستری برای تقویت حافظه جمعی و حفظ میراث معنوی جامعه فراهم می‌آورد. در دنیایی که فردگرایی در حال گسترش است، آیین‌های جمعی مانند پیاده‌روی اربعین، نمادی از همبستگی و هویت مشترک دینی و انسانی است که افراد را با مذاهب و فرهنگ‌های متفاوت به یکدیگر پیوند می‌دهد.

 

دوماً از بعد اقتصادی، گردشگری زیارت یکی از بزرگترین و پررونق‌ترین شاخه‌های صنعت گردشگری به‌شمار می‌رود. طبق آمارها، حدود ۳۸ درصد از گردشگران دنیا را گردشگران مذهبی تشکیل می‌دهند که این امر نقش قابل توجهی در اقتصاد محلی و منطقه‌ای ایفا می‌کند و باعث ایجاد اشتغال، توسعه زیرساخت‌های خدماتی و رونق صنایع مرتبط می‌شود. این پدیده که از آن به‌عنوان «صادرات نامرئی» نیز یاد می‌شود، اثرات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی مشهودی در مناطق مختلف دارد.

 

سوماً در مواجهه با پیچیدگی‌های سیاسی، زیارت می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای دیپلماسی فرهنگی و ایجاد تفاهم میان ملت‌ها عمل کند. در دورانی که تنش‌های سیاسی در حال افزایش است، گردهمایی‌های میلیونی زائران از ملیت‌های مختلف، پیام صلح و برادری را به جهان مخابره می‌کند و می‌تواند بستری برای تعاملات گسترده فرهنگی، دینی و اجتماعی فراملی باشد. بنابراین، در دنیای امروز، اهمیت گردشگری زیارت تنها در ابعاد فردی و معنوی خلاصه نمی‌شود، بلکه به‌عنوان یک پدیده تأثیرگذار فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و حتی سیاسی، جایگاهی ویژه دارد که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی دقیق است.

 

 

با وجود اهمیت فراوان گردشگری زیارت، این پدیده با چالش‌های متعددی نیز روبه‌رو است که مدیریت صحیح آن‌ها برای پایداری و بهره‌برداری بهینه از این ظرفیت عظیم، ضروری است. نخست، چالش‌های زیرساختی و حمل‌ونقل یکی از بزرگترین موانع است. با افزایش روزافزون تعداد زائران، فشار زیادی بر زیرساخت‌های موجود از جمله فرودگاه‌ها، جاده‌ها و پایانه‌های مرزی وارد می‌شود.

 

دوم، کمبود واحدهای اقامتی مناسب چالش دیگری است که به‌ویژه در شهرهای زیارتی پرتردد به چشم می‌خورد. عدم تناسب میان زیرساخت‌های اقامتی و تقاضای زائران، به خصوص در فصول اوج سفر، مشکلات فراوانی را برای زائران و جامعه میزبان ایجاد می‌کند.

 

سوم، مسائل فرهنگی و اجتماعی نوظهور با افزایش گستردگی و تنوع زائران که مدیریت تفاوت‌های فرهنگی و جلوگیری از بروز ناهنجاری‌های اجتماعی نیازمند برنامه‌ریزی و همدلی است.

 

 

فناوری‌های نوین و به‌ویژه هوش‌مصنوعی، پتانسیل فوق‌العاده‌ای برای دگرگون‌سازی و بهبود تجربه گردشگری زیارت دارند. در عصری که فضای مجازی به تعبیر مقام معظم رهبری، اهمیتی به اندازه انقلاب اسلامی دارد و به یکی از بزرگترین نمادهای تحول جهانی بدل شده است، نمی‌توان از ظرفیت‌های آن در مدیریت و ارتقای گردشگری زیارت غافل شد.

 

نقش هوش‌مصنوعی در این عرصه چند وجهی است: اول تحلیل داده‌ها و پیش‌بینی که در این زمینه هوش مصنوعی به ما امکان می‌دهد تا داده‌های عظیم (Big Data) مربوط به رفتار زائران، الگوهای سفر، تقاضا برای خدمات و... را تحلیل کرده و براساس آن، پیش‌بینی‌های دقیق‌تری برای مدیریت بهتر منابع و ارائه خدمات داشته باشیم. این تحلیل‌ها به بهینه‌سازی قیمت‌ها، مدیریت ترافیک و حمل‌ونقل و کاهش هزینه‌ها کمک شایانی می‌کند.

 

دوم، شخصی‌سازی خدمات که با استفاده از هوش‌مصنوعی می‌توان پیشنهادهای شخصی‌سازی شده‌ای را به زائران ارائه داد. برای نمونه، براساس علایق و نیازهای هر زائر، بهترین مسیرهای زیارتی، اماکن اقامتی، رستوران‌ها و برنامه‌های فرهنگی به او پیشنهاد می‌شود و این امر تجربه زائر را منحصر به فرد و رضایت‌بخش‌تر می‌کند.

 

سوم، مدیریت هوشمند و بهینه که در این زمینه هوش‌مصنوعی می‌تواند در مدیریت ترافیک و حمل‌ونقل در مقاصد گردشگری بسیار مؤثر باشد. با تحلیل داده‌های ترافیکی و پیش‌بینی حجم تردد در زمان‌های مختلف، سیستم‌های هوشمند می‌توانند بهترین مسیرها و زمان‌های سفر را به زائران پیشنهاد دهند و از ازدحام جمعیت جلوگیری کنند.

 

چهارم، ارائه خدمات نوین به زائران که در حال حاضر اقداماتی برای استفاده از هوش‌مصنوعی در خدمت‌رسانی به زائران در حال انجام است. برای نمونه آزمایش «چت‌بات» (Chatbot) بر پایه هوش‌مصنوعی برای کمک به زائران و ارائه اطلاعات مورد نیازشان، یکی از این اقدامات است، همچنین، استفاده از دستیارهای هوش مصنوعی به‌عنوان همراه زائران در سفرهایی مانند اربعین، در حال بررسی و توسعه است.

 

با توجه به پتانسیل فوق‌العاده هوش‌مصنوعی، ضروری است که با الگوبرداری از دستاوردهای دیگر کشورها و بومی‌سازی آن، از این فناوری برای ارائه خدماتی سریع‌تر، دقیق‌تر و با بازدهی بالاتر در آستان‌های مقدس و بقاع متبرکه بهره‌مند شویم.

 

عراق، به‌ویژه در ایام اربعین، میزبان یکی از بزرگترین گردهمایی‌های مذهبی جهان است و تجربیات بسیار ارزشمندی در زمینه گردشگری زیارت دارد که می‌توان از آن‌ها الگوبرداری کرد. یکی از موفق‌ترین و برجسته‌ترین جنبه‌های گردشگری زیارت در عراق، نقش بی‌بدیل مردم و جامعه میزبان است. در سفر زیارتی اربعین، شاهد هستیم که عموم مردم عراق با برپایی موکب‌ها، فضایی برای استراحت، خواب و تغذیه زائران فراهم می‌کنند که این مهمان‌نوازی و خدمت‌رسانی خالصانه، تجربه‌ای منحصر به فرد و به یادماندنی برای زائران خلق می‌کند و ارتباطی عمیق و انسانی بین زائران و مردم عراق شکل می‌دهد. این الگوی مردمی، نشان‌دهنده ظرفیت عظیم جامعه در مدیریت و ارائه خدمات به زائران است که می‌تواند در سایر مقاصد زیارتی نیز با توجه به فرهنگ و شرایط هر منطقه، مورد استفاده قرار گیرد.

 

دوم، سازماندهی مسیرهای پیاده‌روی و ارائه خدمات در طول مسیر یکی دیگر از تجربیات موفق است. در مسیر پیاده‌روی اربعین از نجف به کربلا، شاهد یک نظم خودجوش و در عین حال سازمان‌یافته هستیم. موکب‌ها نه تنها خدمات اولیه را ارائه می‌دهند، بلکه به‌عنوان ایستگاه‌های فرهنگی و معنوی نیز عمل می‌کنند. این تجربه نشان می‌دهد که می‌توان با برنامه‌ریزی و استفاده از ظرفیت‌های مردمی، مسیرهای زیارتی را به فضایی برای تعامل، آموزش و ارتقای معنوی زائران تبدیل کرد.

 

سوم، تسهیل فرآیندهای مرزی و حمل‌ونقل داخلی اگرچه با چالش‌هایی همراه است، اما در سال‌های اخیر بهبود یافته است. هماهنگی بین دو کشور ایران و عراق برای تسهیل عبور زائران و همچنین ساماندهی حمل‌ونقل زائران از مرزها به شهرهای زیارتی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به‌عنوان یک الگوی همکاری منطقه‌ای در گردشگری زیارت مورد توجه قرار گیرد.

 

الگوبرداری از این تجربیات نیازمند توجه به چند نکته است؛ اول تقویت و سازماندهی ظرفیت‌های مردمی که باید با ایجاد بسترهای مناسب، زمینه را برای مشارکت هرچه بیشتر مردم در خدمت‌رسانی به زائران فراهم کرد. دوم، توسعه زیرساخت‌ها با نگاه به آینده که باید با نگاهی بلندمدت و با توجه به رشد روزافزون تعداد زائران، به توسعه زیرساخت‌های حمل‌ونقل، اقامت و خدمات پرداخت. سوم، استفاده از فناوری‌های نوین که در این زمینه می‌توان با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، فرآیندهای خدمت‌رسانی را بهینه‌سازی کرد و تجربه بهتری برای زائران رقم زد. برای نمونه ایجاد یک پلتفرم یکپارچه برای اطلاع‌رسانی در مورد موکب‌ها، خدمات موجود در مسیر و مدیریت حمل‌ونقل می‌تواند بسیار مفید باشد.