وجود ۲۲ هزار قرآن خطی در کتابخانه آستان قدس رضوی

هنگامی‌که افراد از اقصی نقاط کشور به حرم مطهر رضوی مشرف می‌شوند، نقطه کانونی‌شان رسیدن به ضریح و زیارت آن بوده و شاید بسیاری از افراد تمرکزشان بر نمازخواندن، دعاکردن و... است. اما حرم مطهر امام رضا(ع) جاذبه‌های دیدنی بسیاری دارد که میراث فرهنگی و دینی ماست که ارزشمند هستند و باید آنها را بشناسیم.

نخستین بارق پیدایش کتابخانه آستان قدس رضوی، 6 قرن پیش از این، در اثر خیرخواهی و ایمان راستین واقفان و اهداکنندگان با اخلاص و بی‌نام و نشان زده‌ شد.

تاریخچه کتابخانه آستان قدس رضوی با فراز و فرودهای گوناگون تاریخی در خراسان و مشهد مقدس، پیوند خورده است. نخستین بارقه پیدایش این جلوه قدسی، 6 قرن پیش از این، در اثر خیرخواهی و ایمان راستین واقفان و اهداکنندگان با اخلاص و بی‌نام و نشان زده‌ شد، سپس عواملی نظیر روی آوردن طلاب علوم دینی مقیم شهر مشهد مقدس، زائران فاضل و دور اندیش و بذل عنایت خادمان و شیفتگان بارگاه امام رضا(ع)، موجبات رونق آن را فراهم آورد.

از حدود سال 1150 هجری قمری،‌ مکان ویژه‌ای برای کتابخانه در نظر گرفته شد،‌ اما توجه جدی به جایگاه کتابخانه به اوایل قرن 14 شمسی بازمی‌گردد. همین امر، مهم‌ترین سبب شتاب در روند توسعه کتابخانه و اقبال روزافزون پژوهشگران و کتاب‌خوانان به این مکان به شمار می‌رود. گرچه محل کتابخانه، در طول سالیان، بارها تغییر کرده، همواره در جوار مرقد مطهر و داخل حوزه اماکن متبرکه قرار داشته است.

نخستین بنای جامع و مستقل کتابخانه در سال 1330 ش. در ضلع شمال غربی رواق امام خمینی(ره) کنونی (صحن امام خمینی(ره) سابق) ساخته و سپس در سال 1356 ش. به ساختمان جدید و وسیعی واقع در طبقه فوقانی موزه آستان قدس رضوی، واقع در ضلع شرقی همان رواق، منتقل شد.

ساخت بنای باشکوه ساختمان کنونی نیز که از سال 1360 شمسی آغاز شده بود، در سال 1372 شمسی با مساحت 800.28 مترمربع زیربنا، به پایان رسید و از نیمه دوم سال 1373 شمسی بهره برداری شد. این ساختمان عظیم در سالروز میلاد فرخنده حضرت ثامن الجج(ع)، مطابق با 22 فروردین سال 1374 شمسی، طی مراسم باشکوهی با حضور رئیس جمهور وقت، حضرت آیت‌الله هاشمی رفسنجانی، مقام منیع تولیت عظمای آستان قدس رضوی، جمع کثیری از شخصیت‌های فرهنگی، پژوهشگران و شماری از کتابداران به طور رسمی گشایش یافت.

کتاب‌های چاپی در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، به زبان‌های مختلف فارسی، عربی و لاتین برای استفاده مراجعان و اعضای کتابخانه فراهم شده است. کتاب‌های چاپی فارسی و عربی برای امانت‌، از طریق تالارهای گردش کتاب آقایان و بانوان و برای مطالعه‌، از طریق تالارهای مطالعه قفسه باز آقایان و بانوان، در دسترس است.

سازمان کتابخانه‌های آستان قدس رضوی برای پیشبرد اهداف و توسعه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی، طبق سند چشم‌انداز بیست ساله خود، کتابخانه‌های تخصصی را در موضوعات مختلفی چون علوم قرآن و حدیث، اهل بیت، ادبیات، تاریخ، جغرافیا و... ایجاد نموده است. بنابراین، مراجعان و اعضایی که نیاز به کتاب‌های چاپی تخصصی در این موضوعات دارند، می‌توانند با مراجعه به کتابخانه تخصصی مربوط، کتاب‌های چاپی مورد نظر خود را مطالعه کنند.

بیشترین تعداد کتاب‌های چاپی فارسی، بیش از یک میلیون و 224 هزار و 120 نسخه، در بخش مخزن چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی حفظ و نگهداری می‌شود. بدین ترتیب، چنانچه مراجعان و اعضای کتابخانه، کتاب مورد نظر خود را در بخش‌های گردش کتاب، قفسه باز و کتابخانه‌های تخصصی پیدا نکنند، می‌توانند با در دست داشتن معرفی‌نامه و کارت عضویت و یا کارت شناسایی معتبر، به پژوهشکده تالار محققان مراجعه نمایند. کتاب‌های درخواستی مراجعان و اعضا، صرفا برای مطالعه در محل، توسط کتابدار از مخزن چاپی درخواست می‌شود و ایشان می‌توانند کتاب‌های مورد نظر را در تالارهای قفسه باز آقایان و بانوان مطالعه و تا پایان وقت اداری بازگردانند

همچنین اعضایی که در مقطع دکتری، کارشناسی ارشد و یا اعضای مقطع کارشناسی که دارای تألیف کتاب و یا مخترع هستند، برای استفاده از کتب چاپی مخزن چاپی، باید به پژوهشکده تالار محققان مراجعه کنند. این افراد می‌توانند از دیگر خدمات و امکانات این بخش نیز استفاده نمایند.

همچنین کتاب‌های چاپی لاتین موجود در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، در تالار جداگانه‌ای با عنوان تالار کتاب‌های خارجی نگهداری می‌شود و اعضای کتابخانه، اعم از آقایان و بانوان، می‌توانند برای مطالعه و امانت کتاب‌های لاتین به این تالار مراجعه کنند. مراجعان و اعضا می‌توانند با استفاده از نرم افزار کتابخانخ آستان قدس رضوی، به جست‌وجوی اطلاعات کتاب‌شناختی کتاب‌های مورد نظر خود پرداخته، شماره رده‌بندی کتاب‌ها را بازیابی و از محل نگهداری آن‌ها مطلع شوند. 

وجود بیش از 6000  عنوان پایان‌نامه در کتابخانه آستان قدس

عمده پایان‌نامه‌های موجود در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، با 6495 عنوان در پژوهشکده تالار محققان، واقع در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، صرفاً برای استفاده و مطالعه محققان و پژوهشگران عضو این تالار نگهداری می‌شود.

با توجه به ایجاد کتابخانه‌های تخصصی متعدد در سازمان، پایان‌نامه‌های مرتبط با موضوع هر کتابخانه تخصصی، به آن کتابخانه منتقل می‌شود و اعضا و مراجعان می‌توانند برای مطالعه پایان‌نامه‌های مورد نظر، به کتابخانه‌های تخصصی مربوط مراجعه کنند.

دسترسی به عنوان، محل نگهداری و صفحاتی از پایان‌نامه‌ها از طریق جست‌وجو در نرم‌افزار کتابخانه آستان قدس رضوی و همچنین سایت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، با مراجعه به قسمت پایگاه پایان‌نامه‌ها، امکان‌پذیر است. افزون بر این، در کتابخانه جامع الکترونیکی با رعایت قانون حق مؤلف، امکان اسکن و کپی از صفحه عنوان، فهرست مندرجات، چکیده، فهرست منابع و مأخذ و تصاویر (حداکثر 5 تصویر) وجود دارد.

پایان‌نامه‌های موجود در سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی در طول سالیان متوالی، به سه روش اهدای این منابع از سوی زائران و مجاوران به کتابخانه، به دلیل ارادت ویژه آنان به امام علی بن موسی‌الرضا(ع)، اهدای پایان‌نامه از سوی پژوهشگران عضو تالار محققان که از منابع غنی این کتابخانه برای انجام پایان‌نامه خود استفاده کرده‌اند و گردآوری پایان‌نامه براساس ارتباطات و تفاهم‌نامه‌هایی که سازمان کتابخانه‌ها با برخی از دانشگاه‌ها و مراکز علمی داشته و از سوی آن مراکز به کتابخانه آستان قدس رضوی اهدا شده‌است.

امروزه با پیشرفت فناوری، منابع دیجیتال نیز به کمک پژوهشگران آمده و کار را برای آنان آسان‌تر کرده است؛ به‌طوری که منابع الکترونیک از منابع مهم در پژوهش‌های امروزی شناخته می‌شود؛ این منابع، مزایایی دارد که هرگز در کتاب‌ها و مجله‌های کاغذی دیده نمی‌شود.

ویژگی دیگر منابع الکترونیکی، سهولت تهیه  آنهاست. مشکلاتی که پژوهشگران برای تهیه و تکثیر کتاب و مجله کاغذی دارند، از قبیل هزینه و زمان، در نسخه الکترونیکی بسیار کمتر است. حتی پژوهشگر می‌تواند حاصل پژوهش خود را با کمترین هزینه و در کوتاه‌ترین زمان، بر روی شبکه اینترنت عرضه کرده، در دسترس عموم قرار دهد. همین عامل، باعث شده که امروزه نسخه الکترونیک بسیاری از منابع قدیمی، بیشتر از نسخه‌های کاغذی آنها در دسترس باشد.

سهولت جابجایی و دسترسی به آثار مورد نیاز نیز از دیگر مزایای منابع الکترونیکی است. بدین صورت که پژوهشگر می‌تواند از طریق اینترنت در هر زمان و مکان، وارد کتابخانه الکترونیک شود و از منابع موجود بهره‌برداری نماید؛ برای نمونه، کاربران کتابخانه الکترونیک آستان قدس رضوی (digital.aqr.ir)  از طریق اینترنت به بیش از دو میلیون منبع علمی، اعم از نسخه خطی، چاپ سنگی، پایان نامه، کتاب چاپی، مقاله و...  دسترسی دارند.

منابع دیجیتال کتابخانه آستان قدس رضوی

منابعی که از ابتدا به صورت نسخه‌های الکترونیک عرضه شده‌است و یا به عبارتی، الکترونیک متولد شده‌اند و نسخه کاغذی ندارند. امروزه، کتاب‌ها و مجله‌های الکترونیک بسیاری از این دست یافت می‌شود که بر روی لوح فشرده و یا شبکه اینترنت عرضه شده‌است.

منابعی که قبلاً به صورت کاغذی، چاپ یا استنساخ شده و سپس با استفاده از اسکنرها و دوربین‌های دیجیتال، به صورت الکترونیک، درآمده‌ و یا نسخه الکترونیکی آن از طریق  OCR، تایپ و... تهیه شده‌است.

سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، بیش از 140 میلیون منبع دیجیتال دارد که به شکل‌های مختلف در دسترس کاربران قرار گرفته‌ است. منابع مذکور از طریق سامانه کتابخانه الکترونیک آستان قدس رضوی و یا ایستگاه‌های مطالعه الکترونیک آستان قدس رضوی در مناطق مختلف کشور، در دسترس پژوهشگران قرار دارد. در سامانه کتابخانه الکترونیک آستان قدس رضوی، منابع مختلف الکترونیک، از قبیل نسخه‌های خطی، کتاب‌های چاپ سنگی، کتاب‌های چاپی، اسناد، عکس‌ها، پایان‌نامه‌ها، مجلات و روزنامه‌ها، کتاب‌های الکترونیکی، مقالات الکترونیکی، پایان‌نامه‌های الکترونیکی، پوسترها، فیلم‌ها، بریده جراید و... به زبان‌های مختلف موجود است که در قالب پایگاه‌های مرتبط، سازماندهی شده و در دسترس پژوهشگران قرار گرفته‌است.

پژوهشگران برای دسترسی به منابع الکترونیکی آستان قدس رضوی می‌توانند به نشانی digital.aqr.ir و یا به ایستگاه‌های مطالعه الکترونیک آستان قدس رضوی در مناطق مختلف کشور مراجعه نمایند.

امکان دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی به منظور دریافت کتاب‌های الکترونیکی، مقالات و پایان‌نامه‌ها از طریق کتابخانه جامع الکترونیکی، واقع در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی برای پژوهشگران و دانشجویان فراهم شده است.

در حال حاضر در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، بیش از 57 هزار نسخه کتاب خطی، 22 هزار قرآن خطی، نزدیک به 2000 نسخه دست‌نویس و 3000 نسخه عکسی موجود است. برخی از این نسخ خطی و مصاحف شریف، به غایت، نفیس و منحصر است.

این کتابخانه همچنین با داشتن 52 هزار کتاب چاپ سنگی، به عنوان بزرگترین گنجینه کتاب‌های چاپ سنگی کشور شناخته می‌شود. گفتنی است، کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی دارای نسخه‌های خطی نفیس و ارزشمند است. این کتابخانه از سال 1351 شمسی اقدام به تهیه میکروفیلم از نسخه‌های خطی نمود و از سال 1387 با تجهیز بخش فیلمتک به دستگاه‌های پیشرفته متعدد، از قبیل دوربین‌های دیجیتال و آرشیو رایتر، روند دیجیتال‌سازی منابع را به صورت جدی آغاز و چرخه کاملی از منابع پشتیبان، شامل میکروفیلم، فایل دیجیتال و tape نوری را ایجاد کرد و امکان خدمت‌رسانی و عرضه این منابع را به پژوهشگران داخلی و خارجی، با ایجاد کتابخانه دیجیتال در گستره وسیع و بین‌المللی، فراهم نمود.

خدمات در مرکز نسخ خطی، به صورت حضوری و غیرحضوری ارائه می‌شود. فهرست‌نگاران، کتابشناسان، استادان، دانش‌پژوهان، نویسندگان و دانشجویان می‌توانند به صورت حضوری از کتابخانه تخصصی مخطوطات استفاده کرده و به مطالعه فایل دیجیتال کتب خطی، سنگی، عکسی و میکروفیلم بپردازند.

مراجعان، با استفاده از نرم‌افزار کتابخانه آستان قدس رضوی، امکان جستجوی اطلاعات کتاب‌شناختی منابع خطی و کتاب‌های چاپ سنگی را دارند. پژوهشگران می‌توانند با راهنمایی و معرفی کتابدار کتابخانه تخصصی مخطوطات، برای کسب مشاوره و رسیدن به پاسخ سؤال‌هایشان در زمینه کتب خطی(نسخه شناسی و کتابشناسی)، به کارشناس و ارزیاب کتب خطی مراجعه و فایل دیجیتال نسخه خطی را دریافت کنند.

کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، علاوه بر حضوری، به صورت غیرحضوری نیز خدمات خود را ارائه می‌کند؛ به این ترتیب که کاربر، ثبت نام اولیه را در سامانه مذکور انجام داده و از طریق پایگاه نسخ خطی، موضوع مورد نظر خود را جستجو کرده و با مشاهده صفحاتی از نسخۀ مذکور، در صورت تمایل به تهیه آن، درخواست خود را ثبت می‌کند و در طی حداکثر 10 روز، نسخه خطی به پروفایل شخصی او در کتابخانۀ دیجیتال ارسال می‌شود.

سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی از زمان صفویه تاکنون، وارث منابع نفیس و نادری است که در ایران و جهان اسلام کم‌نظیر و بی‌نظیر است.

کتاب‌های نفیس سربی که به کتاب‌های انتشار یافته قبل از سال 1320 اطلاق می‌‌شود، در مخزن چاپی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود. پژوهشگران و استادان حوزه و دانشگاه می‌توانند با شرایط خاص، از این منابع به منظور نقد و بررسی استفاده کنند. پژوهشگران باید کارت شناسایی معتبر یا معرفی‌نامه معتبر خود را که مرتبط با موضوع تحقیق باشد، به همراه فرم درخواست تکمیل شده، به رئیس اداره کتابخانه عمومی تقدیم کنند. گفتنی است، کتاب‌های نفیس سربی به امانت داده نمی‌شود و فتوکپی از آنها نیز ممنوع است. پژوهشگران در صورت نیاز، می‌توانند با پرکردن فرم اسکن منبع و کسب موافقت رئیس اداره کتابخانه عمومی و اداره مخطوطات، اسکن صفحات محدودی از منبع را دریافت کنند.

کتاب‌های نفیس چاپی فارسی و عربی، با دو توصیفگر «نفیس» و «نفیس سربی» در کاربرگ منابع، در نرم‌افزار کتابخانه، قابل شناسایی است. افزون بر این، در مرکز نسخ خطی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، نفایس منحصر به فردی از نسخه‌ها و جزوات خطی، حفظ و نگهداری می‌شود که تاریخ وقف آنها، قدمت این کتابخانه کهن را نمایان می‌سازد.

دسترسی به نفایس مخطوطات به صورت حضوری و غیرحضوری انجام می‌شود. مطالعه فایل دیجیتال، به صورت حضوری، از طریق کتابخانه تخصصی مخطوطات امکان‌پذیر است. پژوهشگران محترم می‌توانند با مراجعه به تالار محققان مخطوطات یا از طریق کتابخانه دیجیتال، تصاویر دیجیتال نسخه‌های نفیس را ملاحظه نمایند. درخواست‌کنندگان می‌توانند پس از ثبت درخواست فایل دیجیتال نفایس مخطوطات، از طریق سایت کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی، تصاویر دیجیتال آن را دریافت کنند.

پایگاه خاصی برای نفایس در نرم‌افزار کتابخانه وجود ندارد، اما اطلاعات کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی نسخه‌های خطی نفیس کتابخانه آستان قدس رضوی، در نرم‌افزار کتابخانه موجود است و از طریق فیلدهای مختلف از جمله نام پدیدآور، عنوان، موضوع، تاریخ تألیف و... قابل بازیابی است. ضمن اینکه در قسمت مربوط به اطلاعات نسخه، به درجه نفاست و این که نسخه مورد نظر نفیس یا معمولی است، اشاره شده است. افزون بر این، کتاب‌های لاتین نفیس در تالار کتاب‌های خارجی کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود و استفاده از آنها در محل تالار برای پژوهشگران بلامانع است.

اسناد تاريخی و مطبوعات قديمی يكي از گنجينه‌های ارزشمند سازمان كتابخانه‌‌ها، موزه‌ها و مركز اسناد آستان قدس رضوی است كه سال‌ها در اين مركز مورد بهره‌برداری اهل علم قرار گرفته است.

سابقه تأسيس مديريت اسناد و مطبوعات به سال 1376 باز می‌گردد. تا قبل از آن اسناد و مطبوعات در اداره مخطوطات كتابخانه مركزی نگهداری می‌شد. آرشيو مطبوعات اين كتابخانه در سال 1359 به صورت مستقل با تكيه بر دريافت نشريات وقفی، اهدايی و خريداری تاسيس و به ارائه خدمات پرداخت.

از سال 1369 با پيدا شدن اسناد آستان قدس در يكی از اماكن متبركه كه پيشينه تاريخی اين بقعه مقدس را در برداشت، فصل جديدی در منابع كتابخانه آستان قدس و هم‌چنين در تاريخ ايران گشوده شد. اين اسناد در زير مجموعه مطبوعات تحت عنوان آرشيو مطبوعات و اسناد قرار گرفت.

با اضافه شدن برگ‌هايی ديگر از اسناد به اين مجموعه گران‌بها زمينه برای تاسيس اداره‌های مستقل فراهم گرديد و مديريت اسناد و مطبوعات در مرداد ماه 1376 تحت عنوان اداره اسناد و مطبوعات فعاليت خود را با موجودی 283 هزار برگ اسناد قديمی آستان قدس رضوی و 180 هزار برگ مجموعه اسناد خانواده علم آغاز نمود به‌طوری كه بعد از 6 سال تلاش و كوشش مستمر توانسته است از راه گردآوری (خريداری، اهداء و وقف) اسناد مكتوب شامل اسناد اداری، احكام و فرامين و... و اسناد غيرمكتوب شامل نوارهای ويدئويی، كاست، كارتريج، مهر، عكس و... موجودی خود را به هفت ميليون افزايش دهد. اداره اسناد از سال 1382 به مديريت امور اسناد و مطبوعات تغيير نام يافت.

وظایف اداره اسناد

گردآوری، طبقه‌بندی، ارزشيابی، نگهداری، نمايه‌سازی، فهرست‌نويسی و ارائه خدمات به محققان، اطلاع‌رسانی و انجام فعاليت‌های پژوهشی با استفاده از اسناد موجود، حفظ تاريخ شفاهی و آداب و رسوم از طريق مصاحبه، ماندگاری اماکن تاريخی با تهيه فيلم و عکس و نگهداری آن، از وظايف اين گروه است.

عضویت در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی برای تمامی افراد از مقطع راهنمایی امکان‌پذیر است. با توجه به مقطع تحصیلی، به افراد کد عضویت خاصی تعلق می‌گیرد و براساس کد مربوط، امکان استفاده از خدمات و منابع تالارهای مختلف در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی برای ایشان فراهم می‌شود. همچنین امکان عضویت اینترنتی در کتابخانه های آستان قدس رضوی فراهم است.

افزون بر این، افرادی که برای چند ساعت و یا چند روز متقاضی استفاده از خدمات کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی هستند، می‌توانند با پرکردن فرم معرفی مهمان و به همراه داشتن کارت شناسایی معتبر، از تمامی بخش‌ها و کتابخانه‌های تخصصی به جز بخش‌های گردش کتاب، استفاده کنند.

یکی از خدمات ویژه کتابخانه‌های وابسته آستان قدس رضوی در زمینه عضویت، امکان عضویت خانوادگی است. در این طرح، اعضای یک خانواده می‌توانند به صورت گروهی، به عضویت کتابخانه درآیند و با ارائه یک کارت عضویت، از خدمات امانت کتابخانه استفاده کنند. با این توضیح که در این طرح، سرپرست خانواده به عنوان سرگروه شناخته و کارت عضویت به نام وی صادر می‌شود و سایر اعضای خانواده به عنوان زیرمجموعه عضو، می‌توانند با مراجعه به کتابخانه از امکانات آن استفاده کنند.

اعضای کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی می‌توانند کتاب‌های چاپی را به امانت بگیرند و یا از محتوای منابع دیجیتال به صورت برخط(آنلاین) استفاده کنند. خدمات تحویل مدرک یکی از خدماتی است که از دیرباز در کتابخانه آستان قدس رضوی ارائه می‌شده است.

سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی با هدف ارتقای سطح خدمات، رضایتمندی پژوهشگران و نیز اطلاع‌رسانی و راهنمایی بهتر به اندیشمندان، استادان و دانشجویانی که امکان استفاده حضوری و مستقیم را از منابع و امکانات کتابخانه‌ای ندارند؛ فرصتی را فراهم کرده است که کاربران، پرسش‌های خود را از طریق کتابخانه دیجیتال آستان قدس رضوی مطرح نمایند.

سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی، برای ارائه خدمات تخصصی به کودکان، کتابخانه تخصصی کودک را در کتابخانه مجتمع فرهنگی و هنری امام خمینی(ره) از کتابخانه‌های وابسته به آستان قدس رضوی در منطقه خواجه ربیع، در فضایی به وسعت 100 مترمربع، افتتاح کرده است.

کتابخانه آستان قدس رضوی برای پیشبرد اهداف خود، به عنوان کتابخانه‌ای برای همۀ آحاد جامعه، ارائه خدمات به گروه‌های خاصی را که امکان و یا فرصت مراجعه به کتابخانه‌های آستان قدس رضوی ندارند، از جمله معلولان، جانبازان، نابینایان، بازنشستگان و اعضای هیئت علمی دانشگاه و حوزه، از طریق کتابخانه سیار و تلفنی و کتابخانه گویا فراهم کرده است.

منبع:library.razavi.ir