بازدید بیش از یک میلیون نفر در سال از مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی
مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی با بیش از یک میلیون بازدیدکننده در سال یکی از بزرگترین و غنی‌ترین مجموعه‌های موزه‌ای در ایران است.
هنگامی که افراد از اقصی نقاط کشور به حرم مطهر رضوی مشرف می‌شوند، نقطه کانونی‌شان رسیدن به ضریح و زیارت آن بوده و شاید بسیاری از افراد تمرکزشان بر نماز خواندن، دعاکردن و... است، اما حرم مطهر امام رضا(ع) جاذبه‌های دیدنی بسیاری دارد که میراث فرهنگی و دینی ماست که ارزشمند هستند و باید آن‌ها را بشناسیم و یکی از این جاذبه‌ها مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی است.
مجموعه موزه‌های آستان قدس رضوی با بیش از یک میلیون بازدیدکننده در سال یکی از بزرگترین و غنی‌ترین مجموعه‌های موزه‌ای در ایران است که بناهای تاریخی آن جلوه‌گر شش قرن تزئینات و معماری دوره اسلامی و اشیای تاریخی آن نشان‌دهنده انواع هنرها و صنایع دستی ساخته شده طی 10 قرن گذشته است.
گنجینه تاریخ حرم رضوی قدیمیترین بخش و به عبارتی اولین موزه‌ای است که برای نمایش آثار مربوط به حرم رضوی اختصاص یافته و مجموعه منتخبی از آثار و نفایس تاریخی و هنری حرم رضوی مربوط به دوره اسلامی را در معرض نمایش دارد. این موزه در سال 1355-1356 شمسی با ساخت و راه‌اندازی ساختمان موزه مرکزی، از محل ساختمان قبلی به این قسمت انتقال یافت و برای بازدید عموم گشوده شد و به‌عنوان تنها موزه آستان قدس مجموعه متنوعی از آثار را شامل اشیای کاربردی در حرم مطهر مانند سنگاب تاریخی، درهای چوبی، طلا و نقره، محراب‌های زرین فام و سایر اشیای مرتبط مانند مجموعه اشیای روشنایی، ظروف تطهیر و شست‌وشو، پنجره‌ها، کتیبه‌های طلا، فرش و منسوجات، سکه، تمبر را در برداشت.
اما پس از انقلاب اسلامی با توسعه موزه‌های آستان قدس و گشایش گنجینه‌های تخصصی مانند قرآن، تمبر، فرش و دستبافت‌ها، و بالاخره در سال 1378 پس از انتقال کتابخانه مرکزی به محل جدید خود در بست شیخ طوسی توسعه یافت و چهار طبقه ساختمان موزه مرکزی برای نمایش آثار متنوع و با تفکیک موضوعی اختصاص یافت، که طبقه همکف برای نمایش آثار نفیس تاریخی و هنری حرم مطهر امام رضا(ع) در نظر گرفته شد.
در حال حاضر در این گنجینه نفایش ارزشمندی در معرض نمایش قرار دارد. از جمله این اشیا می‌توان به سنگاب خوارزمشاهی، مجموعه‌ای از درهای چوبی مانند درِ دارالسیاده متعلق به دوره ایلخانی، ضریح دوم و چهارم و پنجرههای حرم مطهر، پنجره فولاد (دوره تیموری)، کتیبه مشبک طلا با مضمون سوره انسان متعلق به اولین ضریح امام رضا(ع) که به دستور شاه طهماسب ساخته و بر روی مضجع مبارک نصب شده است، کتیبه‌های طلا به خط علیرضا عباسی خوشنویس مشهور دوره شاه عباس صفوی با مضمون شعری در مدح امام رضا(ع)، آیه الکرسی و صلوات خاصه، وسایل شستشو شامل گلابدان‌ها و ابریقها که در کشیکخانه و توسط خدام استفاده میشدهاند، وسایل روشنایی شامل قندیلها و پیه‌سوزها و مجموعه قفلها اشاره نمود. این آثار مربوط به سده ششم هجری تا دوره معاصر است. این مجموعه شامل گنجینه هنرهای تجسمی، آبزیان، نجوم، ساعت، سلاح، تمبر، اسکناس، سکه و... می‌شود.
گنجینه «هنرهای تجسمی» موزه رضوی در هشتم تیر سال 1378 خورشیدی تأسیس شد و اکنون یکی از موزه‌های هنر در شمال شرق ایران است که مجموعه‌ای از آثار هنرمندان نامدار ایران و جهان را در معرض دید علاقه مندان قرار داده است. «آب گیر سَن مارکو، ونیز – ایتالیا» اثر ویلیام جیمز (فعالیت هنری از 1761تا1771؛ انگلستان)، «منظره‌ای در ساری، انگلستان» اثر بنجامین ویلیامز لیدر (1831 تا 1923؛ انگلستان)، شش تابلو «منظره» اثر فرانچِسکو دِ نیکولا (1882 تا 1958؛ ایتالیا)، فیلیبرتو کورللی (1886 تا 1969؛ ایتالیا)، آاوگُستو رادیچه (متولد 1913؛ ایتالیا)، تونی بُردینیون (متولد 1921، ایتالیا) و اومبِرتو لیوای (متولد 1930؛ ایتالیا)، «طبیعت بی جان» اثر آِلساندرو کاتالانی (1897 تا 1942؛ ایتالیا)، «منظره دریا» اثر گوئیدو اودیِرنا (1913 تا 1991؛ ایتالیا) و «خیابان» اثر آاوگُستو رادیچه (متولد 1913؛ ایتالیا) از جمله آثار هنرمندان اروپایی مربوط به نیمه قرن 18 تا نیمه قرن 20 میلادی موجود در این گنجینه است که در فاصله سال‌های 1969 تا 1976 از گالری هُنر «ایسِدرا» در رُم-ایتالیا، گالری «ویلیامز» و گالری «الکساندر» در لندن ـ انگلستان خریداری شده‌اند.
از میان آثار هنرمندان ایرانی می‌توان به تابلوی «معراج» اثر محمد زمان سوم (فعالیت هنری: از دهه 1750 تا 1790م.)، آثار محمد غفاری یا «کمال الملک» (۱۲۲۶ تا ۱۳۱۹) با نام‌های «پول، روستایی از توابع بخش کُجور، استان مازندران»، «رودخانه شیلات فرح آباد مازندران»، «جلگه صفی آباد اشرف (بهشهر) مازندران»، «پل رودخانه تجن- ساری، مازندران»، نقاشی قهوه خانه‌ای با موضوع «وقایع کربلا در دهم محرم سال 61 ق» اثر درویش کاتبی و آثاری از محسن سهیلی، میرعبدالرضا دریابیگی، رضا بدرالسماء، زهره مهانی‌منش، رسول شفقتی، عبدالحسین محسنی کرمانشاهی، یگانه قدیریان و مهدی فرخی اشاره کرد.
علاوه بر تابلوهای نقاشی، آثار منبت‌کاری چوب استاد حیدر نیکنام (1295 تا 1374) و محمدرضا توسلی گلپایگانی (متولد 1310) و مجموعه آثار قلمزنی و برجسته‌كاری روی مس اثر استاد محمد اعتزازی نیز در این گنجینه به نمایش گذاشته شده‌اند.
گنجينه «آبزيان» در تاریخ هشتم تیرماه 1378 مصادف با میلاد مسعود پیامبر عظیم‌الشأن اسلام حضرت محمد(ص) و ولادت باسعادت امام جعفر صادق(ع) در طبقه اول ساختمان مرکزی موزه رضوی با 457 مترمربع زيربنا افتتاح گرديد. این گنجینه شامل دو بخش نرم‌تنان و موجودات دریایی تاکسیدرمی است در بخش نرم‌تنان تعدادی از گونه‌های مختلف صدف، حلزون و نمونه‌های دیگری به نمایش درآمده است. در بخش موجودات دریایی تاکسیدرمی نیز نمونه‌های باارزشی از موجودات دریایی به‌خصوص خلیج‌فارس به نمایش گذاشته‌شده است که شامل: گیتار ماهی موميائی شده، ماهی فوگل، سفره‌ماهی، مارماهی، انواع کوسه‌ماهی، بچه تمساح، لاک‌پشت، اسبک دریایی، ستاره دریایی، مرجان دریایی، توتیای دریایی و... وجود دارد؛ که از نظر علمی و زیست‌شناسی بسیار مورد توجه است.
از جمله اهداکنندگان شاخص می‌توان به آقایان «محمدسعید فؤاد وهبه» یکی از شیعیان کشور سوریه، دکتر محمدفرهاد رحیمی، عبدالله میرشکاری، مرتضی کوشک باغی، بهروز اسلامی، علیرضا رضایی، محمدابراهیم کریم‌زاده تربتی، ناصر درمحمدی، محسن پیل‌پای، رضا مؤمنی فرد، سید محمد حسنی‌نیا، ابوالفضل عیدیان و... اشاره کرد.
با ظهور اسلام و ضرورت مسیریابی، تعیین قبله و اوقات شرعی، مسلمانان در حوزه علم نجوم و ریاضی به تحصیل پرداختند. دانشمندان برجسته‌ای همچون عبدالرحمن صوفی، خیام، ابوریحان بیرونی و خواجه نصیرالدین طوسی در این زمینه شهرت جهانی دارند. تکمیل و استفاده گسترده از اسطرلاب که یک وسیله پیچیده مهندسی و نجومی است محصول تلاش‌ها و تحقیقات فراوان این دانشمندان است.
گنجینه «نجوم» موزه مرکزی آستان قدس رضوی واقع در صحن کوثر حرم مطهرامام رضا(ع)، عنوان اولین موزه علوم ایران را دارا است که در سال 1378 شمسی افتتاح شده است. بسیاری از آثار این گنجینه توسط مرحوم دکتر سيدجلالالدين تهرانی(1278-1366 خورشيدی) به آستان قدس رضوی وقف شده است. از اشيای شاخص این مجموعه، دو اسطرلاب مسطح و يک اسطرلاب كروی مربوط به دوره صفوی است که توسط استادان مشهور این دوره ساخته شده است. همچنین یک حلقه کریمه یا اسطرلاب چوبی و حلقوی ساخت استاد محمدباقر و یک اسطرلاب شبیه‌سازی شده براساس اسطرلاب استاد محمد مقيم اليزدی از دیگر ابزار نجومی شاخص این موزه است.
برخی دیگر از اشیای نفیس این گنجینه عبارت‌اند از: انواع تلسکوپ؛ شکستی و انعکاسی، کره؛ سماوی، نجومی و جغرافیایی، دوربین؛ چشمی، اپرا، تئودلیت (سمت‌یاب)، سکستانت و اکتانت، کادران؛ وسیله اندازه‌گیری زاویه‌های عمودی، انواع مدل حرکت زمین، وسایل نجوم دریایی، چندین نمونه گونیا، خط‌کش و پرگار؛ مورد استفاده در ساخت وسایل نجومی، دستگاه مورس و زلزله نگار.
گنجینه «ساعت» مشتمل است بر ساعت‌های آفتابی و مکانیکی، شامل: ساعت آفتابی و تقویم، ساعت آفتابی استوایی و قطبنما، ساعت آفتابی افقی و عمودی، شاخص مثلثی و قطب نما، آفتابی حلقوی کوچک، آفتابی استوایی شاخص مثلثی و قطب نما، آفتابی شاخص مثلثی و قبله نمای قابل حمل و نقل عبدالائمه، آفتابی شاخص مثلثی سنگی و... است. یکی از ساعت‌های شاخص این گنجینه ساعت آفتابی با توپ خورشيدی است، این ساعت اعلام‌کننده ظهر محلی است، شاخص مثلثی روی يک پايه فلزی نصب شده است که در هنگام ظهر شرعی با جمع شدن نور خورشيد در يک نقطه و انعكاس آن به‌وسيله عدسی بر روی توپ ساعت، محلی كه باروت‌ها در آن جمع شده انفجار صورت می‌گيرد كه صدای آن ظهر شرعی را اعلام میكند.
گنجینه «سلاح و زره» در موزه رضوی در هشتم تیرماه سال 1378 خورشیدی تأسیس شد و اکنون با نمایش انواع جنگ افزار و زره یکی از موزه‌های مطرح سلاح در ایران است. جنگ افزارهای به نمایش درآمده در این گنجینه، حدود چهار قرن از تاریخ و هنر جنگ افزارسازی در ایران را به تصویر کشیده و همچون سایر موزه‌های جهان به دو بخش سلاح‌های سرد و سلاح‌های گرم تقسیم می‌شود.
شمشیر ساخت میرعلی در 1008ق همزمان با دوران سلطنت شاه عباس اول صفوی (1038-996ق)، شمشیر ساخت محمد در 1208ق و مُنتَسب به فتحعلی شاه قاجار (سلطنت: 1260-1211ق)، تبرزین ساخت لطفعلی در 1152ق همزمان با دوران سلطنت نادرشاه افشار (1160-1148ق)، قمه ساخت محمد در 1279ق همزمان با دوران سلطنت دوره ناصرالدین شاه قاجار (1313-1264ق)، کمان های ترکیبی پارسی ساخته شده در اواخر دوره صفوی و اوایل دوره قاجار، سپرهای چرمی از پوست کرگدن و گاومیش مربوط به دوره های صفوی، افشار و قاجار، کلاهخود ساخت سیّد اسماعیل مُنتَسب به نادر شاه افشار (1148 تا 1160ق)، پیراهن رزم یا طلسمات مربوط به دوران زند و... از جمله آثار تاریخی ارزشمند به نمایش گذاشته شده در بخش سلاح‌های سرد این گنجینه هستند.
در بخش سلاح‌های گرم این گنجینه، ضمن بازدید از انواع تفنگ‌ها، تپانچه‌ها و باروت‌دان‌های قدیمی، با تاریخچه استفاده از این نوع جنگ افزارها آشنا می‌شوید.
گنجینه «ظروف» شامل تعدادی ظروف سفالی، چینی، بارفتن و فلزی است که مربوط به عصر آهن، 1200 سال ق.م.، و دوره تاریخی (مربوط به دوره پیدایش خط) است که منابع با ارزشی برای دستیابی به شیوه زندگی و حتی عقاید مردمان آن روزگار دارد. همچنین ادامه این سیر تاریخی از ظهور اسلام و سلسله‌های مختلف مانند غزنوی، سلجوقی، صفوی و قاجار در این گنجینه به نمایش در آمده است. نمونه‌هایی از ظروف چینی مختلف از قبیل آبی سفید، پنج رنگ و هفت رنگ، ظروف بارفتن و ظروف بلوری دوره قاجار در معرض دید قرار داده شده است.
این گنجینه در اوایل پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی با مدال‌های اهدایی مرحوم غلامرضا تختی در طبقه همکف موزه مرکزی شکل گرفت، اما با اهدای مدال‌های دیگر توسط ورزشکاران و نخبگان علمی، توسعه این گنجینه بیشتر ضرورت پیدا کرد که در 8 تیر سال 1378 این گنجینه نیز تخصصی‌تر شد و چیدمان آن تغییر کرد. با استقبال فراوان هموطنان و بازدیدکنندگان خارجی از این گنجینه، مسئولان را برآن داشت که گنجینه‌ای مستقل تشکیل دهد. در سال 1392 گنجینه تخصصی «مدال» در طبقه دوم موزه مرکزی با نمایش تعداد قابل توجه‌ای مدال، بازوبند، کاپ، تندیس و نشان افتتاح شد.
از شاخص‌ترین مدال‌های اهدایی می‌توان به مدال‌های اهدائی مرحوم جهان پهلوان تختی، پهلوان سوخته سرائی، مدال‌های جانبازان سرفراز و قهرمان و حماسه‌سازان میهن اسلامی در ورزش های پارالمپیکی و جهانی، جام قهرمانی بیستمین دوره مسابقات قهرمانی تکواندوی جهان در سال 2011 م، تندیس گروه دوچرخه سواران خلیج فارس تا حریم رضوی، شهریور 1385، توپ طلای بهترین بازیکن فوتبال آسیا 1996م، 28 مدال اهدایی علیرضا نصرآزادانی در رشته تکواندو، مدال‌های امیرتوکلیان و مجید خدایی در رشته کشتی اشاره نمود.
مدال‌آوران در عرصه‌های بین‌المللی
ورزشکاران جانباز و معلول کشور عزیزمان با عزمی ستودنی و تلاشی مضاعف همواره در عرصه‌های بین المللی درخشیده اند و پرچم مقدس و سه رنگ جمهوری اسلامی ایران را در میادین جهانی به اهتزاز در آورده‌اند و بسیاری از این قهرمانان بنا به ارادت قلبی به مضجع شریف امام رضا(ع) مدال‌ها و کاپ‌های قهرمانی خود را به موزه آستان قدس رضوی اهداء نموده‌اند، جانبازانی همچون: عبدالرضا جوکار، مختار نور افشان، یوسف شه ستا و ...
فرزندان این سرزمین نشان داده‌اند که هرگاه فرصتی برای رشد و تعالی میسر شده، همه قله‌های پیشرفت را فتح میکنند، تک تک دانشمندان و نخبگان سرمایه‌های ایران عزیز هستند و تمام تلاش خود را صرف اعتلای پیشرفت جامعه می‌نمایند و همچون قهرمانان و پهلوانان ورزشی سعی بر درخشش در میادین علمی بین‌المللی دارند. کسب مدال‌های رنگارنگ، کاپ‌ها و تندیس‌های قهرمانی در رشته‌های مختلف علمی دلیلی بر این مدعا است. بخشی از مدال‌ها و تندیس‌های به نمایش در آمده در گنجینه مدال موزه آستان قدس رضوی متعلق به درخشش این قهرمانان در المپیادهای جهانی است، از آن جمله می‌توان به مدال‌های مرحوم دکتر امرالله احمدی، رضا صادقی، امیررضا محسن‌زاده کرمانی، دکتر مسعود منصوری، علیرضا صفدرزاده میبدی، جانباز علی لائی، علی شریفی زارچی، کاپ‌های قهرمانی روبوکاپ دانشگاه آزاد واحد قزوین و ... اشاره کرد.
گنجینه «تمبر و تاریخچه پستی» موزه رضوی، نخستین و غنی‌ترین موزه تخصصی تمبر و تاریخچه پستی در ایران است که از بدو تأسیس در 21 بهمن 1369 تاکنون با همکاری مجموعه‌داران واقف و کارشناسان برجسته تمبر و تاریخچه پستی از ایران و سایر کشورها، کلکسیونی ارزشمند و متنوع از تمبرها، تاریخچه پستی و دیگر اقلام پستی از ایران و جهان را گردآوری، مستندسازی و نگهداری نموده و بخشی از این مجموعه ارزشمند را در معرض دید بازدیدکنندگان علاقه‌مند قرار داده است؛ این گنجینه علاوه بر مجموعه تمبرها و تاریخچه پستی، کتابخانه‌ای غنی از منابع تخصصی مربوط به مطالعات تمبر شناسی را در اختیار داشته و با محققان و دانشجویان رشته‌های هنر، گرافیک، تاریخ و... در مقاطع مختلف تحصیلی همکاری پژوهشی داشته است.
گنجینه تخصصی «سکه» موزه رضوی، یکی از غنی‌ترین موزه‌های سکه در ایران و خاورمیانه است که در طی سال‌های گذشته با همکاری مجموعه‌داران واقف و کارشناسان برجسته سکه از ایران و سایر کشورها، کلکسیونی ارزشمند و متنوع از سکه‌های ایران و جهان را گردآوری، مستندسازی و نگهداری نموده و بخشی از این مجموعه ارزشمند را در معرض دید بازدیدکنندگان علاقه‌مند قرار داده است.
این گنجینه علاوه بر مجموعه سکه‌ها، کتابخانه‌ای غنی از منابع تخصصی مربوط به مطالعات سکه‌شناسی را در اختیار داشته و با محققان و دانشجویان رشته‌های تاریخ، باستان‌شناسی، هنر و... در مقاطع مختلف تحصیلی همکاری پژوهشی داشته است.
گنجینه «اسکناس» موزه رضوی، مجموعه نسبتاً کاملی از اسکناس‌های ایران از دوره قاجار تا دوره معاصر و نیز اسکناس‌های کشورهای مختلف جهان را در اختیار داشته و با نمایش بخشی از این مجموعه غنی، بازدیدکنندگان را با تاریخچه استفاده از اسکناس یا پول کاغذی در ایران، واحدهای پولی مختلف در ایران، تاریخچه بانک‌های مسئول چاپ و انتشار اسکناس در ایران، اسکناس‌های سایر کشورهای جهان و ... آشنا می سازد.
این گنجینه، در 21 بهمن 1369 با همکاری مجموعه‌داران واقف و اهداءکنندگان اسکناس از ایران و سایر کشورها، تأسیس شد. گنجینه اسکناس موزه رضوی علاوه بر مجموعه اسکناس‌ها، کتابخانه‌ای غنی از منابع تخصصی مربوط به اسکناس و پول را در اختیار داشته و با محققان و دانشجویان رشته‌های هنر، گرافیک، تاریخ، اقتصاد و... در مقاطع مختلف تحصیلی همکاری پژوهشی داشته است
منبع: museum.razavi.ir
انتهای پیام
