جایگاه نمادها در مناسک محرم

رضا مشرف، مدرس دانشگاه و پژوهشگر دینی در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان‌رضوی در خصوص نمادهای محرم در مراسم و مناسک عاشورایی، اظهار کرد: نمادهای محرم در موضوعاتی شامل دسته‌های عزاداری، شبیه‌خوانی یا همان تعزیه‌خوانی و دیگری در نمای شهری ایام محرم و صفر جلوه کرده است.

وی ادامه داد: این نمادها در نمای شهری به‌صورت تندیس‌ها و در میادین شهر با نورپردازی در فواره‌ها بروز و ظهور دارد که در ایام محرم به‌ویژه در عاشورا، فواره‌ها سرخ رنگ‌شده که نماد جوشش خون امام حسین(ع) و یاران شهیدش است. این نمادها در شبیه‌خوانی و تعزیه‌خوانی حرف دیگری دارد و معنا و مفهوم دیگری را می‌رساند که در ابتدا به تعریفی از این آیین می‌پردازم.

این پژوهشگر حوزه دین بیان کرد: شبیه‌خوانی یک تئاتر مذهبی است و با دیگر نمایش‌ها تفاوت‌های بسیاری دارد. نخستین تفاوت این است که برخلاف تئاتر رسمی که صحنه و اجرا در فضای سر بسته است شبیه‌خوانی در میادین روستاها، شهر و در فضای باز اجرا می‌شود.

مشرف به نمادهای این رسم پرداخت و افزود: در این نوع تئاتر، سکویی تعبیه می‌شود که نماد قصر ابن زیاد است. یک تشت آب به‌عنوان نماد رود فرات و همچنین سایر اشیا که در مقام نمادهای دیگر هستند برای این آیین انتخاب می‌شوند که مورد قبول تماشاگر است. این برخلاف تئاتر رسمی است که دکور و زینت‌آلات مورد استفاده قرار می‌گیرد، تئاتر مذهبی فاقد هرگونه دکور است. از آنجا که در تئاتر مذهبی گریم معنا ندارد، بنابراین میر تعزیه که در واقع نقش کارگردان را دارد، براساس چهره و تن صدا و حرکات یک فرد به او نقش می‌دهد، بر این اساس یک عده نقش اشقیا را دارند یک عده نقش یاران را بازی می‌کنند.

وی تصریح کرد: لباس اشقیا سرخ‌گون است و کلاه خود آنان با پر کرکس تزیین شده و در انتخاب لباس و پوشش همه چیز نشان شقاوت است، برخلاف آنها نیز افرادی که نقش یاران امام(ع) را دارند، دارای لباس سبز رنگ هستند. رنگ سرخ در تعزیه‌خوانی برخلاف رنگ سرخ میادین که نشان از جوشش خون شهداست، نشان از شقاوت و ظلم ظالمان است بنابراین رنگ سرخ دارای دو اعتبار است که یک جا رنگ شهادت و رنگ ظلم دارد.

این پژوهشگر حوزه دین بیان کرد: علاوه بر این موارد میر تعزیه نیز نقش منفی را براساس نوع راه رفتن و صحبت کردن به افراد می‌سپارد. بر این اساس افراد با نقش منفی سریع و خشن صحبت می‌کنند، حرکاتشان خشم‌آلود است، از طرفی یک لحن ناخوشایندی دارند.

مشرف ادامه داد: در تعزیه‌خوانی معمولاً افرادی که دارای حرکات آرام و تن صدای خوش آهنگ هستند، برای نقش مثبت به بازی گرفته می‌شوند و آنان که رفتار نفرت‌انگیز دارند، نقش اشقیا را بازی می‌کنند، بنابراین معصومیت و پاکی در نقش‌های مثبت پیداست.

این مدرس دانشگاه گفت: آهنگ و موسیقی که همراه با کلمات است، شقاوت و مظلومیت نقش‌ها را نشان می‌دهد، بنابراین در هنگام ورود شمر آهنگ خشن نواخته می‌شود و آهنگ آرام برای نقش‌های مظلوم است. بر این اساس تن صدا، لباس و راه رفتن نشان از خباثت و معصومیت در نقش‌ها است.

خبرنگار: زهرا اسماعیلی