تفاوت مشیت خداوند با اراده او چیست؟

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن، در نشست مجازی که امروز ۸ آذرماه، با موضوع «اراده و مشیت الهی» برگزار شد، اظهار کرد: زندگی انسان بنا به اسباب مادی و فرامادی در جریان است. تلاش برای درآمد اقتصادی، مراجعه به طبیب و استفاده از دارو برای بهبود بیماری و تلاش‌های دیگر، سلسله اسباب و عللی است كه انسان در زندگی با آن مواجه و بدان‌ نیازمند است. اما توحید افعالی نگاهی فراتر از این اسباب ظاهری به انسان می‌بخشد و او را به این باور می‌رساند كه زنجیره تمام علت‌ها و سبب‌ها در دست اراده خداوند است. 

وی ادامه داد: حضرت حق خود اسباب و علل است و اثرگذاری را نیز او به علت‌ها بخشیده است. هیچ پدیده‌ای از خود اثربخشی ندارد و به تدبیر و اراده خداوند صاحب تأثیر می‌شود. این مرتبه از توحید افعالی در شكل دادن نگاه و شخصیت انسان بسیار مؤثر است. زیرا سوگمندانه در بسیاری مواقع انسان‌ها اسباب را می‌بینند، اما از مسبّب‌‌الاسباب غافل می‌شوند. آن‌ها می‌دانند كه برای رسیدن به فلان هدف چه مسیری را باید دنبال كنند و به كدام سبب‌ها دست بیاویزند، اما در بند اسباب و علل ظاهری می‌مانند و از علت‌آفرین و وضع‌كننده اسباب و اثرگذار حقیقی غافل می‌شوند.

انصاری گفت: در این مرحله، به تعبیر اهل دل، اسباب حجاب انسان‌اند و توحید افعالی زداینده حجاب‌هاست. این نگاه توحیدی به انسان‌ها می‌گوید: اگر پدیده‌ای در وجود اثرگذار است، خواسته شما را برمی‌آورد و كارتان را سامان می‌بخشد، سرمنشأ تمام این علل و اسباب، اراده و قدرت خداوند است و اثربخشی همه علت‌ها به دست اوست. 

این مفسر قرآن کریم بیان کرد: به لحاظ تفسیری، میان دو مفهوم مشیت و اراده الهی تفاوت‌هایی وجود دارد. به‌طورمعمول، اراده در قرآن کریم بیشتر در امور تکوینی و تشریعی به‌کار برده می‌شود و به‌نوعی عمومیت استعمال دارد، اما مشیت، صرفاً در مسائل مربوط به امور تکوینی است. هرگاه خداوند خواسته‌ای دارد که محقق می‌شود و تخلفی در خواست او نیست، با مفهوم مشیت بیان می‌گردد و همان می‌شود که «مَا شَاءَ اللهُ كَانَ وَ مَا لَمْ یَشَأْ لَمْ یَكُنْ» (آنچه خداوند بخواهد، محقق می‌شود و آنچه خداوند نخواهد، نمی‌شود). 

وی افزود: اما اراده این‌چنین نیست، زیرا گاه مسائلی است که خداوند آن‌ها را اراده می‌کند، اما محقق نمی‌شود كه نوعاً در حوزه تشریعیات قرار می‌گیرد، بدین معنا که هرچند اراده الهی به پاره‌ای از امور تعلق می‌گیرد، اما این خواست با قهر و غلبه حضرت حق قرین نیست، زیرا خداوند اجرای آن را به اختیار انسان‌ها محول كرده است. برای مثال خداوند می‌فرماید: «یُریدُ اللهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُریدُ بِكُمُ الْعُسْرَ» (خدا براى شما آسانى مى‌خواهد و براى شما دشوارى نمى‌خواهد). لذا براساس این آیه شریفه، اراده الهی چنین تعلق گرفته است که انسان‌ها به‌گونه‌ای زندگی کنند که همراه سهولت و یسر باشد، نه صعوبت و عسر. حضرت حق نخواسته است که آدمیان دچار دشواری‌ها و سختی‌ها شوند، اما گاه انسان‌ها با خروج از آموزه‌های الهی خود را به دشواری و سختی مبتلا می‌کنند.