مسیر رشد و سعادت را از قصههای قرآن دریابیم
محسن رجبی قدسی بنا بر دیدگاه امام خمینی(ره) باید به قصص قرآن نگاه تربیتی داشته باشیم و مسیر رشد، تعالی و سعادت را از قصههای قرآن که قصه همه بندگان خداست، دریابیم.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محسن رجبی قدسی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، در نشست علمی تحت عنوان «قصه آدم ابوالبشر در قرآن کریم» که شامگاه 12 آذرماه، به همت انجمن علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد در این دانشکده برگزار شد، اظهار کرد: بنا بر دیدگاه امام خمینی(ره) باید به قصص قرآن نگاه تربیتی داشته باشیم و مسیر رشد و تعالی و سعادت را از قصههای قرآن که قصه همه بندگان خداست، دریابیم.
وی ادامه داد: واژه «آدم» ۲۵ بار در قرآن بیان شده است که ۹ بار آن به صورت «بنی آدم» آمده است. قصه آدم ابوالبشر را از سوره «انسان» آغاز می‌کنیم که خداوند در آیه اول این سوره می‌فرماید: «هَلْ أَتَى عَلَى الْإِنسَانِ حِينٌ مِّنَ الدَّهْرِ لَمْ يَكُن شَيْئًا مَّذْكُورًا؛ به نام خدا که رحمتش بی‌اندازه است و مهربانی‌اش همیشگی است. آیا بر انسان زمانی از روزگار گذشت که چیزی در خور ذکر نبود؟» دوره‌ای طولانی از دهر بر انسان (آدم ابوالبشر) گذشت که در آن دوره انسان مذکور، ملموس و قابل بیان و اشاره نبود. گرچه در برنامه خداوند قرار داشت و تمام خلقت عالم برای انسان آفریده شده است.
رجبی قدسی تصریح کرد: خداوند در آیه 38 سوره «ق» می‌فرماید: وَلَقَدْ خَلَقْنَا السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ وَمَا مَسَّنَا مِنْ لُغُوبٍ؛ و همانا ما آسمانها و زمین و آنچه بین آنهاست همه را در شش روز آفریدیم و هیچ رنج و خستگی به ما نرسید.» در واقع نقدی است بر مطلبی نادرست در عهد عتیق که خدا پس از آفرینش عالم در 6 دوره، روز هفتم آرام گرفت و یهودیان از همین مورد پدیده غلط و بدعت تعطیلی یک روز در هفته که الان به دو روز رسیده را باب کردند.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم بیان کرد: در آیه دوم سوره «انسان» خداوند می‌فرماید: «إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا؛ ما انسان را از نطفه آمیخته و مختلطی [از مواد و عناصر] آفریدیم و او را از حالتی به حالتی و شکلی به شکلی [از نطفه به علقه، از علقه به مضغه، از مضغه به استخوان تا طفلی کامل] درآوردیم، پس او را شنوا و بینا قرار دادیم. »برخی مفسرین انسان در این آیه را اسم جنس می‌گیرند و برخی خود آدم را مطرح می‌کنند که در واقع هر دو صحیح است. برای «نطفه» دو معنا مطرح شده که شامل جنسی عالی که برای زیورآلات استفاده می‌شود و مرطوب بودن، است. نطفه امشاج یعنی ترکیب اسپرم و تخمک که برای تولید مثل در انسان به کار می‌رود.
وی افزود: یک قاعده تفسیری که باید مدنظر داشته باشیم، این است که معنای آیات با توجه به سیاق تبیین می‌شود که در آیه پنجم همین سوره که خداوند می‌فرماید: «إِنَّ الْأَبْرَارَ يَشْرَبُونَ مِنْ كَأْسٍ كَانَ مِزَاجُهَا كَافُورًا؛همانا نیکان همواره از جامی می‌نوشند که نوشیدنی‌اش آمیخته به کافور [آن ماده سرد، سپید و معطر] است و تعبیر «مزاجها» به کار رفته و امشاج را می‌توان ممزوج بیان کرد.
رجبی قدسی افزود: درباره خود آدم ابوالبشر نطفه امشاج همان آب و خاک است که این آب و خاک باهم مخلوط می‌شوند و به «طین لازب» که همان لازم است، تبدیل می‌شود. در جای دیگری خداوند در بخشی از آیه 26 سوره «حجر» تعبیر «صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» را به‌کار می‌برد. «حمأ» یعنی گلی که به لحاظ رنگ، فعل و انفعالاتی که در آن رخ میدهد، در حال تغییر است. «مسنون» را نیز «مصبوب» معنا کرده‌اند که به نوعی رطوبت همیشگی آن پدیده را حکایت می‌کند. «صلصال» را می‌توان مرحله پس از «سلاله» دانست. سلاله و صلصال به معنای عصاره و چکیده بسیار خالص برگرفته از همان طین لازب و حمأ مسنون است که نطفه اولیه انسان را بوجود آورد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم ادامه داد: استاد محمد باقر بهبودی متوفی ۱۳۹۳ با استناد به آیه 24 سوره ملک که خداوند می‌فرماید: «قُلْ هُوَ الَّذِي ذَرَأَكُمْ فِي الْأَرْضِ وَإِلَيْهِ تُحْشَرُونَ؛ بگو: اوست خدایی که شما را در زمین (از خاک) برانگیخت و (پس از مرگ) باز به سوی او محشور می‌شوید.» به این مطلب اشاره می‌کند که خداوند زمانی که نطفه اولیه خلقت آدم و حوا را خلق کرد، آن را در زمین کاشت. حال می‌توان آیات ذیل را بهتر فهمید که خداوند در آیه 20 سوره مرسلات می‌فرماید: «أَلَمْ نَخْلُقْكُمْ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ؛ آیا ما شما آدمیان را از آب نطفه بی قدر (بدین زیبایی) نیافریدیم؟» برای آدم و حوا قرار مکین زمین است و برای فرزندان آدم رحم مادرمان است. پیامبر(ص) نیز در حدیثی فرموده است که زمین را حفظ کنید، زیرا زمین مادر ماست.»
این استاد قرآنی بیان کرد: می‌توان گفت که این آیات به این موضوع اشاره دارد که شما را از یک نفس واحده آفریدیم که بعد تکثیر شد و زوج نیز آفریدیم. در آیه یکم سوره نساء آمده است: «بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ يَا أَيُّهَا النَّاسُ اتَّقُوا رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِدَةٍ وَخَلَقَ مِنْهَا زَوْجَهَا وَبَثَّ مِنْهُمَا رِجَالًا كَثِيرًا وَنِسَاءً ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيبًا؛ ای مردم، بترسید از پروردگار خود، آن خدایی که همه شما را از یک تن بیافرید و هم از آن، جفت او را خلق کرد و از آن دو تن خلقی بسیار در اطراف عالم از مرد و زن پراکند، و بترسید از آن خدایی که به نام او از یکدیگر مسئلت و درخواست می‌کنید و درباره ارحام کوتاهی نکنید، که خدا مراقب اعمال شماست.» که اولین مرد و زن، آدم و حوا هستند که از ترکیب و تکثیر «نفس واحده و زوجش» خلق شدند.
وی گفت: بنابراین فرزندان آدم و حوا با یکدیگر ازدواج نکردند، بلکه همان خدایی که قادر است برای آدم زوجی بیافریند برای فرزندان آدم نیز می‌تواند زوج بیافریند و هرگز ازدواج خواهران و برادران اتفاق نیفتاده است. در ابتدای عهد عتیق که اکثرا تحریف شده، بیان شده است که زمین جانوران را موافق اجناس آنها بیرون آورد که به نوعی همگام با «وَهُوَ ٱلَّذِي ذَرَأَكُمۡ فِي ٱلۡأَرۡضِ وَإِلَيۡهِ تُحۡشَرُونَ» که خداوند در آیه 79 سوره «مومنون» می‌فرماید: «او كسى است كه شما را در زمين پراكنده نمود و [دوباره] به سوى او گردآورى مى‌شويد.» همچنین خلقت حوا از دنده چپ نیز دروغی است که در عهد عتیق مطرح شده است.
سجده ملائکه بر آدم
رجبی قدسی افزود: سجده ملائکه بر آدم نیز نماد خدمت‌گذاری ملائکه برای همه انسان های مؤمن تا قیامت است که ابلیس که از جنیان بود و اختیار داشت، بر آدم سجده نکرد و استکبار ورزید و خود بزرگ‌بینی کرد. هرنوع استکبارورزی موجب کفر انسان می‌شود. سجده نکردن ابلیس و فسق و استکبار او باعث اخراج از جایگاهش شد و با لقب شیطان مورد لعنت خداوند قرار گرفت. آدم و حوا را خدا در باغی بر روی همین زمین که امکانات خاصی داشت قرار داد، نه بهشت موعود. این دیدگاه را ابوالقاسم بلخی، ابومسلم اصفهانی، شیخ صدوق و آیت الله سید محمد باقر حکیم نیز دارند. باغی که آدم و حوا در آن سکونت داشتند، اگر بهشت برین بود، هرگز از آن خارج نمی‌شدند. زیرا بهشتیان در بهشت موعود جاویدان هستند. بهشت جای معصیت و نافرمانی نیست و هیچ صدای لغو و بیهوده‌ای شنیده نمی‌شود. اینکه بهشت را پس از نتیجه اعمال انسان و رحلت به آن می‌دهند، در صورتی که آدم و حوا عمل صالحی هنوز انجام نداده بودند که شایسته ورود به بهشت موعود را داشته باشند.
پوشش آدم و حوا
این استاد دانشکده علوم قرآنی مشهد گفت: بحث بعد، پوشش آدم و حوا هست که کتاب مقدس دروغ دیگری دارد و می‌گوید آدم و حوا برهنه بودند. در حالی که در بیان قرآن هر دو در باغ لباس داشتند. حفظ پوشش آنچنان اهمیتی دارد که خداوند لباس را در دسترس همه فرزندان آدم قرار داد تا هم خود را با آن بپوشانند، هم خود را با آن بیارایند و هم حافظ آنها در گرما و سرما و سختی ها باشد: در آیه 26 سوره اعراف «يَا بَنِي آدَمَ قَدْ أَنزَلْنَا عَلَيْكُمْ لِبَاسًا يُوَارِي سَوْآتِكُمْ وَ رِيشًا؛ ای فرزندان آدم، محققا ما لباسی که ستر عورات شما کند و جامه‌هایی که به آن تن را بیارایید برای شما فرستادیم، و لباس تقوا نیکوترین جامه است. این سخنان همه از آیات خداست (که به بندگان فرستادیم) شاید خدا را یاد آرند و همچنین در آیه 81 سوره نحل: «وَاللَّهُ جَعَلَ لَكُمْ مِمَّا خَلَقَ ظِلَالًا وَجَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْجِبَالِ أَكْنَانًا وَجَعَلَ لَكُمْ سَرَابِيلَ تَقِيكُمُ الْحَرَّ وَسَرَابِيلَ تَقِيكُمْ بَأْسَكُمْ كَذَلِكَ يُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تُسْلِمُونَ؛ و خداوند براى شما از آنچه آفريده است، سايهسارها و از كوه‌ها براى شما غارها پديد آورد، و براى شما تنپوشهايى كه شما را از گرما [و سرما] نگه دارد، و تنپوشهايى كه شما را از آسيب همديگر نگه مىدارد، بدينسان نعمتش را بر شما تمام مىكند باشد كه تسليم پيشه كنيد.»
وی تصریح کرد: پس از عصیان آدم و خوردن از شجره منهیه، آدم و همسرش از باغ اخراج شدند و به بیرون از باغ هبوط کردند: در آیه 36 سوره بقره «فَأَزَلَّهُمَا الشَّيْطَانُ عَنْهَا فَأَخْرَجَهُمَا مِمَّا كَانَا فِيهِ وَقُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُكُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ وَلَكُمْ فِي الْأَرْضِ مُسْتَقَرٌّ و َمَتَاعٌ إِلَىٰ حِينٍ؛ پس شیطان آنها را به لغزش افکند (تا از آن درخت خوردند) و (بدین عصیان) آنان را از آن مقام بیرون آورد، و گفتیم که (از بهشت) فرود آیید که برخی از شما برخی را دشمنید، و شما را در زمین تا روز مرگ قرارگاه و بهره خواهد بود.». در قرآن «هبط» به معنای انتقال و بازگشت به موقعیت قبلی به کار رفته است که در بیشتر کاربردها، موقعیت پیشین نسبت به موقعیت پسین کاستی و نقص دارد، از جمله در قصه حضرت موسی (ع) و بنی اسرائیل آمده است: «وَإِذْ قُلْتُمْ: يَا مُوسَىٰ لَن نَّصْبِرَ عَلَىٰ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَقِثَّائِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا؛ قَالَ: أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَىٰ بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ؟! اهْبِطُوا مِصْرًا فَإِنّ َ لَكُم مَّا سَأَلْتُمْ؛ و (به یاد آرید) وقتی که به موسی اعتراض کردید که ما بر یک نوع طعام صبر نخواهیم کرد، از خدای خود بخواه تا برای ما از زمین نباتاتی برآورد مانند سبزی و خیار و سیر و عدس و پیاز. موسی گفت: آیا می‌خواهید غذای بهتری را که دارید به پست‌تر از آن تبدیل کنید؟ (حال که تقاضای شما این است) به شهر مصر فرود آیید که در آنجا آنچه درخواست کردید مهیّاست. و بر آنها ذلّت و خواری مقدّر گردید، و چون دست از ستمکاری و عصیان برنداشته و به آیات خدا کافر می‌گشتند و انبیا را به ناحق کشتند دیگر بار به خشم و قهر خدا گرفتار شدند.»(بقره/61). «هبط» در فرهنگ‌نامه‌های عربی نیز به معنای «نقص و کاستی» و «انتقال و جابجایی» است که در آن لزوماً «استخفاف و تحقیری» وجود ندارد.
رجبی قدسی اظهارکرد: آدم و همسرش در بیرون از باغ امکانات آماده باغ را نداشتند. به بیان شهید سیدمحمد باقر حکیم: «هبوط آدم و اخراج وى از باغ نیز سرآغاز دوران تحمل مسئولیت و رنج و كوشش براى زندگى و ادامه زندگى بوده است.» بنابراین، آدم از همان آغاز بر روى زمین بوده است، اما در جای گاهى كه رنج و دشوارى در آن نبوده و تمامى وسایل زندگى و آسایش و آرامش براى وى فراهم بوده است. پس از نافرمانى، زندگى جدیدى براى او آغاز گردید كه با زندگى سابق او متفاوت بود و مشخصات و مختصات دیگرى داشت» و به تعبیر آیتالله سیدمحمدباقر صدر، دوران زیست آن دو در باغ با آن امکانات مانند گذران دوره نوزادی و شیرخوارگى هر انسانی است که همه شرایط را پدر و مادر فراهم می‌کنند تا این مرحله حساس به خوبی طی شود. آن باغ به منظور تربیت احساس اخلاقى در وجود انسان و احساس مسئولیت و ریشه‌دار كردن آن در وجود آدمى پدید آمده بود.
انتهای پیام
