امام جواد(ع) با به‌کارگیری سیره نبوی مخالفان خود را تکریم می‌کرد

وحدت جامعه اسلامی از مهم‌ترین دغدغه رهبران جامعه اسلامی، به‌ویژه شیعیان است؛ امامان معصوم همواره بر اجرای آن تأکید داشته و راهکارهایی نیز ارائه کرده‌اند. دوران امامت امام جواد(ع) از ویژگی خاصی برخوردار بوده است. وجود فرقه‌ها و نحله‌های مختلف، زمینه شکاف را در جامعه بیشتر می‌کرد. امام جواد(ع) با درک واقعیت موجود و با تکیه بر اصول اسلامی، راهکارهای مناسبی برای نیل به این مقصود به‌کار بردند. 

احترام به مخاطب

یکی از راهکارهای تحقق وحدت اسلامی و زدودن اختلاف، احترام به مخاطبان، به‌ویژه مخالفان در گفت‌وگوهای علمی و مذهبی است که نقش مهمی در همراه کردن مخالفان دارد. احترامی برخواسته از مکارم اخلاق نبوی که زمینه جذب حداکثری مخالفان را نیز فراهم می‌آورد؛ شاید برخی از این احترام‌ها متوقع نبوده‌اند، به این معنا که اگر هم بیان نشود، حمل بر بی‌احترامی نمی‌گردد. مانند اینکه در مناظره معروف امام با یحیی‌بن اکثم و پس از پاسخ امام به پرسش فقهی او، وقتی مأمون درخواست می‌کند که امام جواد(ع) نیز از یحیی سؤالی بپرسد، باز حضرت از یحیی سؤال می‌کند: آیا سؤال کنم؟» این شاید به خاطر رعایت او با توجه به شکستش در جواب دادن سؤالات قبلی است. البته جواب احترام یحیی نیز است که او نیز بعد از اجازه از مأمون باز از حضرت اجازه می‌گیرد. زمانی که یحیی جواب را نمی‌داند، بدون اشاره به ضعف او، بلافاصله جواب را بیان می‌دارد. این احترام به قدری بر ایشان که از علمای اهل سنت بودند تأثیرگذار است که حتی به مرور، تعابیر احترام آمیزش نسبت به امام افزایش می‌یابد. بنابراین احترام به مخاطب برای ایجاد وحدت اسلامی جایگاهی ویژه دارد، به‌گونه‌ای که شاید بتوان گفت بدون این احترام، هیچ راهی برای ایجاد وحدت بر پایه اسلام اصیل باقی نخواهد ماند.

احترام به عقاید مخالفان

یکی از مهم‌ترین نکاتی که در جهت احترام به مخالفان، زمینه‌ساز وحدت جامعه به‌ویژه در میان مسلمانان می‌شود، توجه و احترام به عقاید مخالفان و پرهیز از تحریک احساسات مذهبی آنان است. امام جواد(ع) با به‌کارگیری سیره نبوی، مخالفان خود را تکریم کرده و از بی‌احترامی به آنان پرهیز می‌کرد. این احترام را زمینه‌ساز تبیین صحیح و تعالیم اصیل اسلامی و تحقق وحدت اسلامی می‌دانست. نمونه واضح آن جریانی است که در مناظره با یحیی‌بن اکثم آمده است. در این مناظره از امام درباره روایت فضل خلیفه اول سؤال شد. روایتی که طبق آن خداوند با نزول جبرئیل، رضایت خود را از ابوبکر اعلام کرد و خواهان سؤال پیامبر(ص) از ابوبکر درباره رضایت از خداوند می‌شود؛ جبرئیل از رسول خدا(ص) می‌خواهد تا از ابوبکر درباره رضایت از خداوند، از او سؤال کند. حضرت علی‌رقم آن که این روایت را قبول نداشتند اما در پاسخ یحیی بدون هیچ‌گونه بی‌احترامی ابتدا فرمودند: «من منکر فضل ابوبکر نیستم» و با این کلمه او را با خود همراه و برای شنیدن پاسخ صحیح آماده کردند و سپس به صورت استدلالی پاسخ دادند. ایشان با استناد به ایات قرآن و سخن پیامبر(ص) و سپس با دلایل عقلی سخن یحیی را رد کردند.

تحمل و شنیدن نظرات مخالفان

تحمل کردن نظرات مخالفان و شنیدن دیدگاه‌های آنان، از نکات بسیار مهم در جذب افراد برای رهنمون ساختن به سوی وحدت اسلامی است. راهکاری که متأسفانه در جهان امروز از سوی بسیاری از مسلمانان رعایت نمی‌شود و باعث باقی ماندن و تشدید اختلاف بین مسلمانان می‌شود. امام جواد(ع) در مناظرات و برخورد با افرادی که در عقاید با ایشان مخالف بودند، با آرامش برخورد می‌کرد و به آنان اجازه ابراز عقیده نمی‌داد. برای نمونه در جریان مناظره با یحیی، در مورد احادیث مجعول، هفت روایت در فضایل خلیفه اول و دوم بیان شد که در برخی از آنان جایگاه و مقام پیامبر(ص) نادیده گرفته شده بود و از بعضی دیگر بوی کفر به مشام می‌رسید، اما ایشان با حوصله سخن یحیی را شنیدند و با پاسخی مستدل و قانع‌کننده نادرستی سخنان او را ثابت کردند.

در نظر گرفتن توان مخاطب

توجه به فهم مخاطب یکی از اصولی است که بدون آن رسیدن به وحدت اسلامی دشوار خواهد بود. این نکته در اسلام به عنوان یک اصل مهم معرفی شده است، به گونه‌ای که خداوند در ارسال پیامبران نیز بدان اهتمام داشته. امام جواد(ع) نیز با توجه به این نکته اساسی و توجه به ضررهای ناشی از بی‌توجهی به فهم مخاطبان در مقابل افراد و گروه‌های مختلف، ضمن آنکه از روش‌ها و استدلال‌های متفاوتی بهره می‌گرفتند، به فهم مخاطبان نیز توجه داشته و بر اقتضای همان، دلیل و برهان اقامه می‌کردند.

چنان که ایشان، در پاسخ به سؤالات کسانی که درک درستی از امامت نداشتند براساس فهم آنان پاسخ می‌دادند، در حالی که اگر برای رد روایات مجعول در مورد خلفا، احادیثی را بیان می‌داشتند که دال بر نکوهش این افراد بود، نه تنها موجب وحدت اسلامی  نمی‌شد، بلکه به عاملی برای تفرقه میان مسلمانان تبدیل می‌گشت.

استناد به اصول مشترک

یکی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به جامعه آرمانی و تحقق وحدت اسلامی تأکید بر اصول مشترک است. از این رو امامان معصوم برای نسل به این مقصود، در مواجهه با مخالفان، از قرآن و سیره نبوی استفاده کرده و بدان استناد می‌کردند.

امامت در زمان امام جواد(ع) که یکی از ارکان غیرقابل اجتناب اسلام است، به دلیل کم سن بودن امام، به چالش کشیده شده بود، زیرا ایشان اولین امامی بودند که در سنین کودکی به امامت رسید. از طرفی پاسخ مجکم و اساسی، از اصول مهم شیعیان برای پذیرش این تفکر برای جامعه اهل سنت بود. امام با استفاده از آیات قرآن پاسخی غیرقابل انکار، از امکان وقوع امامت در زمان کودکی بیان نمودند. ایشان با بیان شواهدی از انبیا گذشته که در کودکی به مقام نبوت و هدایت امت رسیده بودند، این چالش پیش روی وحدت اسلامی را برای آیندگان روشن کردند.

منبع: ensani.ir