کد خبر: 4263955
تاریخ انتشار : ۱۶ بهمن ۱۴۰۳ - ۱۲:۱۴
یادداشت

راهبردهای مقاومت فرهنگی امام سجاد(ع) در عصر اموی

دعا و نیایش، راهبرد فرهنگی امام سجاد(ع) برای مبارزه با دستگاه جور بود و در شرایط خفقان اموی و مروانی بهره‌گیری از شیوه دعا طرحی نو در تبیین عقاید و معارف ناب اسلام و مبارزه‌ای نامرئی بر ضد دستگاه حاکم بود که ایشان با استفاده از زبان دعا و نیایش از طریق مناجات‌ها و ادعیه‌های عمیق صحیفه سجادیه، به تبیین مبانی اعتقادی و اخلاقی شیعه پرداختند.

امام سجاد(ع)حضرت امام علی بن الحسین، مشهور به امام سجاد(ع) (بسیار سجده‌کننده)، زین‌العابدین (زینت عبادت‌کنندگان) و سیدالساجدین (سرور سجده‌کنندگان)، چهارمین امام شیعیان، در پنجم شعبان سال 38 هجری قمری دیده به جهان گشود. میلاد امام سجاد(ع)، روزی مبارک و فرخنده است که یادآور شخصیتی بزرگ، برجسته و تأثیرگذار در تاریخ اسلام است.

در دوران پر تلاطم پس از واقعه کربلا و پیامدهای آن که جامعه اسلامی را دچار آسیب‌های عمیقی کرده بود، ایشان مسئولیت خطیر امامت را به صورت مخفی و با تقیه و در زمانی دشوار عهده‌دار شدند. در دوران امامت آن حضرت، حاکمیت بنی‌امیه به اوج ظلم و فساد خود رسیده بود و با ظلم و ستم گسترده، سعی در محو آثار اسلام و اهل بیت(ع) داشت. امام(ع) در آن دوران بسیار دشوار و پر از اختناق سیاسی و اجتماعی و شرایط دشوار و بحرانی با درایت، تدبیر و حکمت و با تحمل رنج و سختی‌های فراوان، ضمن پرهیز از درگیری مستقیم با حاکمیت جائر، بر تربیت نیروهای مؤمن و آگاه، ترویج معارف اهل‌بیت(ع) و تبیین مظلومیت خاندان پیامبر(ص) متمرکز شدند و اینگونه با شناخت دقیق شرایط زمانه، نقش بی‌نظیر و بی‌‌بدیلی در حفظ و تداوم تشیع پس از واقعه کربلا ایفا کردند و بهترین راه را برای حفظ، بازسازی هویت شیعی و گسترش آن پس از واقعه کربلا برگزیدند.

امام سجاد(ع) در واقعه جانسوز کربلا حضور داشتند، اما به دلیل بیماری، نتوانستند در جنگ شرکت کنند، آن حضرت پس از شهادت پدر بزرگوارشان و یاران باوفایش، به اسارت گرفته شدند و در سفرهای کوفه و شام، با سخنرانی و خطبه‌های آتشین خود، دستگاه ظلم و جور یزید را رسوا کردند و به تبیین جایگاه اهل بیت علیهم السلام و مظلومیت آنان پرداختند. از آنجا که شهادت سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) و یاران باوفایش از منظر عمومی، آثار ویرانگری برای حکومت بنی‌امیه داشت و مشروعیت آن را زیر سؤال برده بود و نیز برای اینکه این فاجعه غم‌بار به دست فراموشی سپرده نشود، بزرگ مبلغ قیام عاشورا، حضرت امام سجاد(ع) با گریه و زاری بر مصائب کربلا، همواره این فاجعه را در اذهان زنده نگه می‌داشتند و از این طریق، به تقویت روحیه مبارزه و مقاومت در میان شیعیان کمک می‌کردند و توانستند نهضت حق‌طلبانه سالار شهیدان را از هجوم تحریف نجات بخشند و اینک بعد از گذشت پانزده قرن همچنان این قیام، پرشکوه و جاودانه است.

با توجه به فضای سیاسی آن زمان که رعب و اختناق شدیدی در جامعه حکم فرما شده بود و با کنترل و تسلط شدیدی که حکومت جبار اموی برقرار ساخته بود، مسلماً هرگونه جنبش و حرکت مسلحانه، محکوم به شکست بود، بنابراین امام سجاد(ع) با تدبیری سنجیده کوشیدند احساسات سطحی مردم را مهار کرده و سعی داشتند تا ابتدا مقدمات لازم را فراهم آورند، عناصری صالح را برای شروع کاری بزرگ (تجدید حیات اسلام و بازآفرینی جامعه اسلامی) تأمین کنند، جان خود و تعداد بسیار معدود یاران قابل اتکای خود را حراست کنند و میدان را در برابر حریف رها نکنند. ایشان با یک سلسله برنامه‌های ارشادی و فرهنگی و تربیتی، مبارزات غیرمستقیم خود را آغاز کردند و امامت را به صورت مخفی و با تقیه و در زمانی دشوار عهده‌دار شدند.

امام سجاد(ع) نقش محوری در حفظ و انتقال میراث علمی اهل‌بیت علیهم‌السلام به نسل‌های بعد داشتند. صحیفه سجادیه به‌عنوان میراثی علمی و فرهنگی که به «انجیل اهل بیت» نیز شهرت دارد، میراثی گران‌بها و گنجینه‌ای از دعاها و مناجات‌های آن حضرت است که علاوه بر ارزش ادبی و بلاغی، حاوی آموزه‌های عمیق اسلامی در زمینه‌های مختلف است. دعا و نیایش، راهبرد فرهنگی امام سجاد(ع) برای مبارزه با دستگاه جور بود. در شرایط خفقان اموی و مروانی بهره‌گیری از شیوه دعا طرحی نو در تبیین عقاید و معارف ناب اسلام و مبارزه‌ای نامرئی بر ضد دستگاه حاکم بود که ایشان با استفاده از زبان دعا و نیایش از طریق مناجات‌ها و ادعیه‌های عمیق صحیفه سجادیه، به تبیین مبانی اعتقادی و اخلاقی شیعه پرداختند، نسلی از شیعیان آگاه و متعهد برای کارهای آینده را تربیت کردند و به ترسیم یک نظام ارزشی پویا و فعال پرداختند که با این عمل و برنامه نشان داده شد که راه مبارزه در شمشیر منحصر نمی‌شود، زیرا در بعضی شرایط، شمشیر کارایی خود را به کلی از دست می‌دهد و حتی شاید نتیجه عکس دهد.

علاوه بر صحیفه سجادیه، رساله حقوق از دیگر آثار ارزشمند امام سجاد(ع) است که به بیان حقوق انسان در ابعاد مختلف زندگی می‌پردازد و اهمیت رعایت حقوق دیگران را در جامعه اسلامی تبیین می‌کند. از دیدگاه آن حضرت رعایت حقوق دیگران، از جمله حقوق همسایگان، دوستان، خویشاوندان و سایر افراد جامعه، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. ایشان در رساله حقوق، به تفصیل به حقوق مختلف افراد بر یکدیگر اشاره می‌کنند و انسان را به رعایت این حقوق و ادای آنها دعوت می‌کنند. امام(ع) همچنین با تأکید بر اهمیت عدل و انصاف در روابط اجتماعی، انسان را به پرهیز از هرگونه ظلم و ستم به دیگران دعوت می‌کنند، رعایت حقوق دیگران، از دیدگاه امام(ع)، نه تنها یک وظیفه اخلاقی، بلکه ضامن سلامت و پایداری جامعه است.

حضرت امام سجاد(ع) را می‌توان احیاگر فقه و علوم آل محمد صلی الله علیه و آله و زمینه‌ساز و در واقع بنیان‌گذار مراکز علمی و مکاتب فرهنگی و فکری شیعه دانست، مکاتب و مراکزی که توسط شاگرد و فرزندش، امام باقر(ع) گسترش یافته، علوم اهل بیت علیهم السلام را در جهان آن عصر، منتشر کردند. امام سجاد(ع)، با فقهای مذاهب مختلف اموی، عثمانی، زبیری و... جلسه مذاکره، مباحثه و مناظره علمی برقرار کرده و تعالیم حیات‌بخش اسلامی را برای آنها بیان می‌کردند.

آن حضرت با ستایش علم و تکریم عالمان و تربیت آنها زمینه‌های نهضت علمی – فرهنگی، معرفتی امام باقر و امام صادق علیهما السلام را مهیا کردند. نشر صحیح احکام و حلال و حرام‌های الهی، بیان معارف الهی، تربیت شاگردان و نیروهای عالم و شایسته، درس صبر، تحمل و مدارا، بی‌اعتنایی به دنیا، توجه به خدا و راز و نیاز با خدا، بخشی از معارف معرفتی و فرهنگی امام سجاد(ع) بوده است. امام سجاد(ع) با بیان حلال‌ها و حرام‌های الهی، احیای مبانی دینی، اخلاق، دعا، تفسیر و تبیین قرآن و روایات پیامبر(ص)، وظیفه فرهنگی و علمی و معرفتی خود را انجام دادند.

سیدحسن موسوی، پژوهشگر دینی

انتهای پیام
captcha