واژه «شَيْخ» به چه معناست

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری صاحب تفسیر مشکاة و مفسر قرآن کریم، در نشست مجازی که امروز ۲۸ فروردین‌ماه، برگزار شد، اظهار کرد: «شَيْخ» به معنای فردی است که در امور خاصی به نهايت و غايت می‌رسد. برای نمونه کسی که به مراتب بالايی از سن و سال می‌رسد و کهنسال می‌گردد «شَيْخ» است. در ماجرای حضرت ابراهيم(ع)، هنگامی که فرشتگان الهی بشارت آمدن اسحاق(ع) را به او و همسرش دادند، همسر جناب ابراهيم(ع) به کهنسالی خود و همسرش اشاره کرد و فرزنددار شدن در چنين سن و سالی را امری شگفت‌آور خواند: «قَالَتْ يَا وَيْلَتَا أَ أَلِدُ وَ أَنَا عَجُوزٌ وَ هذَا بَعْلِي شَيْخاً إِنَّ هَذَا لَشَيْءٌ عَجِيبٌ؛ گفت: ای وای من، آيا فرزندی خواهم آورد و حال آنكه پيرزنی هستم و اين شوهرم نيز پيرمردی است؟ به‌راستی اين چيز بسيار شگفتی است.»

وی ادامه داد: در احکام روزه‌داری نيز آمده است که «اَلشَّيْخ» و «الشَّيْخَة» از گرفتن روزه معاف هستند؛ يعنی پيرمرد و پيرزن در صورتی که توان روزه گرفتن نداشته باشند، لازم نيست روزه بگيرند. پس، در يک معنا کسی که به مراحل بالای عمر پا می‌گذارد «شَيْخ» ناميده می‌شود. علاوه بر اين، کسی هم که مراحل علمی را يکی پس از ديگری طی می‌کند و به مراتب بالای علمی می‌رسد، «شَيْخ» است. برای نمونه شيخ طوسی که به «شَيْخُ الطّائِفَة» مشهور است در علم فقه و «شَيْخ الرَّئيس» بوعلی سينا در رشته فلسفه سرآمد هستند.  

انصاری گفت: در معنای سوم، به کسی که به مکنت و جايگاه والايی دست می‌يابد، «شَيْخ» می‌گويند. کسی که در قبيله، شهر و دياری به جايگاه والای اجتماعی می‌رسد و محبوبيت و مقبوليت پيدا می‌کند، به او «شَيْخُ الْقَوْم» گفته می‌شود. بنابراين، شيخ به کسی می‌گويند که سن بالايی دارد يا در علم سرآمد روزگار است يا بزرگ قوم و قبيله خود است.

این مفسر قرآن کریم افزود: آبرو و اعتبار انسان‏ها در این شریعت آنچنان اهمیت دارد که هیچ انسانی نمی‏‌تواند حرمت و شخصیت دیگری را زیر پای گذارد و به او توهین کند. البته با توجه به بزرگی و بلندای شخصیت انسان این حق عظیم‌تر و بلندتر می‏‌شود به گونه‌ه‏ای که وقتی بحث احترام مؤمن به صحنه می‏‌آید، بلافاصله آن حدیث نبوی در ذهن تداعی می‏‌شود که پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌‌آله مقابل کعبه ایستاد و فرمود: «مَرْحَباً بِالْبَیْتِ مَا أَعْظَمَکَ وَ أَعْظَمَ حُرْمَتَکَ عَلَی اللهِ وَ وَ اللهِ لَلْمُؤْمِنُ أَعْظَمُ‏ حُرْمَۀً مِنْکَ؛ آفرین به بیت الهی، چه عظیم است قدر و منزلت تو و حرمتی که نزد خدای داری! به خدا قسم مومن احترامی عظیم‌تر از تو دارد.»

وی بیان کرد: همین یک جمله، برای نشان دادن اهمیت و اعتبار این موضوع کافی است. البته باید توجه داشت که احترام افراد کهنسال و به تعبیری که می‌توان انها را شیخ نامید، از ارزش و جایگاه والایی برخورد دار است و اکنون کلام شگفت‏‌انگیز امام صادق(ع) شایسته یادآوری است که فرمود: «لِلّهِ عَزَّ وَ جَلَّ فِی بِلَادِهِ خَمْسُ حُرَمٍ‏ حُرْمَۀ رَسُولِ الله(ص)ِ وَ حُرْمَۀ آلِ رَسُولِ الله(ع)ِ وَ حُرْمَۀ کِتَابِ اللهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ حُرْمَۀ کَعْبَۀ اللهِ وَ حُرْمَۀ الْمُؤْمِنِ؛ خدای عزّوجل در زمین برای پنج چیز حرمت و احترام قرار داده است؛ پیامبر، آل پیامبر، کتاب خدا، کعبه و مؤمن.»