واقعه غدیر در شکل‌گیری نظام امامت نقش مؤثری داشت

واقعه غدیر خم یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ اسلام است که در آن پیامبر اکرم(ص) در مسیر بازگشت از حجة‌الوداع، امام علی(ع) را به‌عنوان جانشین خود معرفی کرد. این واقعه در ۱۸ ذی‌الحجه سال دهم هجری قمری رخ داد و مسلمانان حاضر با امام علی(ع) بیعت کردند. این رویداد در منابع اسلامی، به‌ تفصیل شرح داده‌ شده است. اینک در آستانه فرارسیدن عید غدیر خبرنگار ایکنای خراسان‌رضوی در راستای «بررسی اهمیت واقعه غدیر» با حجت‌الاسلام سیدرضا عمادی، پژوهشگر دینی گفت‌وگویی انجام داده است که در ادامه می‌خوانیم؛

 

 

باید در خصوص بیان اهمیت واقعه غدیر خم به فلسفه بعثت پیامبر(ص) رجوع کنیم. ایشان مبعوث شدند و طی 23 سال قبایل و طوایف را جمع کرده، آیاتی از قرآن را به آنها عرضه کرده و امت اسلامی تشکیل داده و دستورات الهی را ارائه و همراهی با مردم ایجاد کردند، اما مسئله این است که وقتی پیامبر(ص) از دنیا رفت، وظیفه پیغمبر(ص) بنا به آیه 44 سوره نحل «بِالْبَيِّنَاتِ وَالزُّبُرِ وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ» به معنای «و به وسیله دلایل روشن و کتاب‌های پیشین (و کتاب‌های دیگر) و ما بر تو این ذکر (قرآن) را نازل کردیم تا برای مردم آنچه را بر آنها نازل‌ شده است، بیان کنی و شاید اندیشه کنند» بوده، بنابراین این مورد مطرح‌ شده است که وقتی قرآن و مردم هستند، باید کسی باشد که آیات قرآن را تفسیر کند و بنابراین موضوع جانشینی پیامبر(ص) اهمیت پیدا می‌کند و باید کسی که قرآن را مانند پیامبر(ص) می‌فهمد و توضیح می‌دهد، وجود داشته باشد.

 

بنابراین تاریخ نشان می‌دهد پیامبر(ص) بهترین فرد را معرفی کردند که جای ایشان بنشیند و کارهایشان را انجام دهد و بنابراین در غدیر خم موضوع جانشینی امیرالمؤمنین(ع) اتفاق افتاد و در آن روز واکنش تمام مسلمانان به این واقعه مثبت بود، همه آنها موضوع را قبول کرده و بیعت کردند، اما مخالفت‌ها پس از رحلت پیامبر(ص) آغاز شد و سرانجام جسته‌ و گریخته هر زمان جریان تشیع توانسته نفسی بکشد درباره غدیر صحبت شده است. در زمان حکومت بنی‌امیه و بی عباس شیعیان نمی‌توانستند سخن بگویند و عده‌ای کشته می‌شدند و فرار می‌کردند و از غدیر گفتن شدنی نبود، اما در طول تاریخ شیعیان و علما هر وقت توانسته‌اند حرفی بزنند و مطلبی بیان کنند، کتاب نوشته‌اند و مسئله غدیر را تبیین کرده‌اند.

 

 

وظیفه سنگینی که پیامبر(ص) و قرآن کریم بر دوش امیرالمؤمنین(ع) می‌گذارد این است که برای اولین‌بار بعد از واقعه غدیر بلافاصله مناظره‌ای برگزار می‌کند و به‌عنوان مخالفت با بیعت با خلیفه اول در مسجد مدینه و به‌صورت مفصل غدیر را به‌عنوان حجت تام و تمام مطرح می‌کند. دومین بار بعد از آن، تقریباً هفت روز پس از رحلت پیامبر(ص)، امیرالمؤمنین(ع) به میان مردم رفت، خطبه خواند و با مدح رسول خدا گفتن و طریقه نجات مردم را بیان کردن، در آن خطبه هم درباره غدیر با مردم سخن گفت و اکتفا به واقعه غدیر و حضور مردم در آن روز نکرد.

 

در سومین بار پس از واقعه سقیفه باز هم امیرالمؤمنین(ع) شروع به روشنگری کرد، فرصتی یافت و با یادآوری واقعه غدیر و بیان آنچه اتفاق افتاد، مناظره‌ای با خلیفه اول انجام داد و با روبه‌رو شدن با خلیفه اول درباره غدیر به بیان برخی مسائل پرداخت. چهارمین بار بعد از خلیفه دوم و قبل از رسمی شدن خلیفه سوم، امیرالمؤمنین(ع) وارد شورا می‌شود و وقتی می‌خواهند خلیفه سوم را انتخاب کنند ایشان دوباره صحبت می‌کنند و سخنان پیامبر(ص) را تکرار و یادآوری می‌کنند. امام یک سخنرانی بعد از جنگ جمل در کوفه در اعتراض به معاویه داشته و دوباره مسئله غدیر را بیان می‌کنند و زمانی که معاویه دو پیک را در مقابله با امیرالمؤمنین(ع) و در خونخواهی می‌فرستد، ایشان در حضور مردم صحبت‌هایی با این دو نفر داشته و دوباره مسئله غدیر را مطرح می‌کنند.

 

 

واقعه غدیر در شکل‌گیری نظام امامت تأثیر و امیرالمؤمنین(ع) تفکر و عملکردی داشته که در غدیر به خاطر آن‌ها نام او مطرح می‌شود، چه در زمان حاکمیت که چهار سال و شش ماه حکومت می‌کند و مردم می‌بینند کسی که پیامبر(ص) او را انتخاب کرده چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد. در غیر حکومت هم همین‌طور، نظام امامت در اسلام همان نظام عملکرد امیرالمؤمنین(ع) است و باید دید خروجی این عملکرد چیست؟ یکی از خروجی‌هایی که ایشان در نهج‌البلاغه اشاره دارند؛ «مَا أَصْبَحَ بِالْكُوفَةِ أَحَدٌ إِلاَّ نَاعِماً إِنَّ أَدْنَاهُمْ مَنْزِلَةً لَيَأْكُلُ اَلْبُرَّ وَ يَجْلِسُ فِي اَلظِّلِّ وَ يَشْرَبُ مِنْ مَاءِ اَلْفُرَاتِ؛ امروز هر کسی در کوفه بیدار می‌شود از گندم برخوردار است و آب فرات بهره‌مند‌ است و...» به‌طوری‌که ایشان مشکلات اقتصادی جامعه را حل کرده و این نقش‌آفرینی را داشته و مردم آن را می‌بینند و در واقع امیرالمؤمنین(ع) جامعه را به بهترین نحو اداره کرده است.

 

 

منابع تاریخی بسیاری درباره غدیر وجود دارد؛ از صحیح مسلم که مهم‌ترین کتب اهل سنت است تا صحاح سته، 6 کتاب روایی معروف میان اهل سنت، سنن ابن ماجعه، مستدرک حاکم نیشابوری و مسند احمد ابن حنبل که در همه این‌ها واقعه غدیر ذکر شده است و حتی در کتاب بخاری و نوشته‌های خطیب بغدادی و بسیاری کتب اهل سنت و در کتب شیعه هم همین‌طور و از بهترین کتابی که می‌شود نام برد کتاب الغدیر علامه امینی است که تمام مدارک درباره واقعه غدیر را جمع‌آوری کرده است.

 

در اصل واقعه غدیر هیچ‌کس، هیچ بحثی ندارد. این موضوع که واقعه غدیر رخ‌داده، پیامبر(ص) خطبه خوانده و دست علی(ع) را بالا برده و در مورد این موضوع همه اشتراک دارند، اما آنچه مورد اختلاف است در معنای مسئله است. پیامبر(ص) فرمودند: «هر کسی من مولای او هستم، علی نیز مولای اوست»، اما مولا و ولایت را اهل سنت عموماً به معنای دوستی و محبت گرفته‌اند، ولی علمای اهل تشیع حرفشان این است که پیامبر(ص) در آخرین حجشان جمعیت را جمع می‌کنند و در حالی‌که بسیاری رفته‌اند، پیامبر پیک می‌فرستد و می‌گوید برگردند و منتظر کسانی که نیامده‌اند می‌مانند تا از راه برسند، زیرا صحبت مهمی قرار است بیان شود وگرنه همه می‌دانستند که پیامبر(ص) امیرالمؤمنین(ع) را چقدر دوست داشته و اهمیت موضوع آن‌طور نیست که در آن گرما و در بیابان در سفر حج مردم جمع شوند و سخن از دوستی گفته شود. این مولا و ولی به معنی ولایت است و دلایل متعددی اقامه می‌شود که معنای ولایت، فقط دوست داشتن نیست، بلکه سرپرستی و جانشینی است، بنابراین اختلاف در این موضوع است وگرنه در اصل واقعه غدیر هیچ اختلافی وجود ندارد.

 

 

مهم‌ترین تأثیر این است که پیامبر ملاکی را با واقعه غدیر دست مسلمانان داد که کسی را به‌عنوان ولی و سرپرست و رهبر و حاکم خود قرار دهید که بیشترین فضائل را نسبت به بقیه داشته باشد، زیرا امیرالمؤمنین علی(ع) این‌گونه بود و تاریخ این مسئله را بیان کرده و معارضی ندارد و شیعه و سنی براین امر واقف‌اند که امیرالمؤمنین انسان جامع، تام و تمام و صاحب فضائل الهی است و آن‌هایی که قائل به این مسئله هستند می‌دانند برای ما میزان ارزشی ملاک است و نه اسم‌ و رسم و این مهم‌ترین مسئله است.