ویژگی‌های رهبری پیامبر(ص) در ایجاد جامعه متحد
یکی از برجسته‌ترین ابعاد رهبری پیامبر(ص) توانایی ایشان در رفع اختلافات قبیله‌ای و ایجاد اتحاد و انسجام اجتماعی بود که این ویژگی در رفع اختلافات اوس و خزرج نقش مهمی داشت.
سیره پیامبر اکرم(ص) در ایجاد امت واحد، می تواند مبین و مفسر اصول و معیارهایی برای وضعیت کنونی جهان اسلام باشد. بدین ترتیب، مسئله وحدت اسلامی نه تنها در مجموعه مباحث سیره نبوی یا سیره سیاسی، بلکه به‌عنوان موضوعی که اکنون مورد ابتلای جوامع اسلامی است، مورد توجه قرار می‌گیرد. در همین خصوص، سعیده‌سادات موسوی‌نیا، عضو هیئت علمی گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه فرهنگیان یادداشتی در اختیار ایکنای خراسان رضوی قرار داده است که در ادامه می‌خوانیم:
پیش از هجرت پیامبر(ص) به مدینه، دو قبیله بزرگ اوس و خزرج، سال‌ها درگیر جنگ و خونریزی بودند که جنگ «بعاث» نمونه مشهور آن است. پیامبر اسلام(ص) پس از هجرت، با حکمت، نرم‌خویی و محور قرار دادن ایمان به خدا توانستند دشمنی‌های دیرینه را برطرف کنند. قرآن کریم به این نعمت وحدت در آیه 103 سوره مبارکه آل عمران اشاره دارد: «وَ اذْکُروا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَیکم إذْ کنْتُم أعْداءً فَألَّف بَینَ قُلوبِکم فأصبَحتُم بِنِعمَتِهِ إخوَاناً»؛ ابتکار ویژه پیامبر گرامی اسلام تأسیس نظام «اخوت» (برادری اسلامی) بود.
پیامبر(ص) با ابتکار خود پیمان برادری بین مهاجران و انصار برقرار کردند. این پیمان نه فقط اختلافات اوس و خزرج را پایان داد، بلکه مهاجران بی‌سرپناه مکه را نیز در دل جامعه مدینه جای داد. در این پیمان، هر مسلمان با فردی از قبیله دیگر «برادر» شد، تا جایی که برخی حتی حاضر بودند دارایی خود را با برادر ایمانی‌شان تقسیم کنند و نمونه روشن آن، سعد بن ربیع و عبدالرحمن بن عوف است.
این اقدام، ساختار اجتماعی تازه‌ای به‌وجود آورد که بر پایه ایمان، عدالت و مساوات و نه براساس نسب و قبیله بود، بنابراین، رهبری پیامبر(ص) براساس ایمان، عدالت، مدارا و همبستگی اجتماعی توانست جامعه‌ای متفرق را به امتی واحد و منسجم تبدیل کند.
یکی از معجزات پیامبر گرامی اسلام(ص)، اعجاز اخلاقی بود که توسط آیات قرآن کریم در بین جامعه اعراب به‌وجود آورد. توشی‌هیکو ایزوتسو، اسلام‌شناس ژاپنی، در کتاب «مفاهیم اخلاقی ـ دینی در قرآن مجید» تأکید می‌کند که معجزه پیامبر(ص) فقط قرآن نبود، بلکه تحول عمیق در ارزش‌های اخلاقی عرب جاهلی نیز بود.
روش اصلاح ارزش‌های اخلاقی عرب جاهلی به این‌گونه بود که برخی ارزش‌های اخلاقی اعراب مثلاً مهمان‌نوازی و بخشش را پذیرفتند و برخی از آن‌ها را اصلاح کردند از جمله شجاعت جاهلی که به‌صورت جنگ‌طلبی بود، تبدیل به شجاعت در راه حق و عدالت شد و برخی را کاملاً دگرگون کردند، به‌طور نمونه افتخار به نسب و قبیله جای خود را به تقوا و ایمان داد: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُمْ...» (حجرات، آیه ۱۳)
نمونه‌هایی از مفاهیم اخلاقی که ایزوتسو توضیح می‌دهد عبارتند از:
کرم (بخشش و سخاوت): در جاهلیت نشانه بزرگی قبیله بود، اما پیامبر(ص) آن را به ارزش الهی تبدیل کردند که برای رضای خدا و خدمت به بندگان است. شجاعت، در جاهلیت به معنای خونریزی و جنگ دائمی بود، اما پیامبر(ص) آن را در راه دفاع از حق، مظلوم و ارزش‌های الهی تعریف کردند.
وفا و صداقت: مفهومی پراکنده در فرهنگ قبیله‌ای بود، اما پیامبر(ص) آن را به یک اصل اخلاقی جهان‌شمول و الهی ارتقا دادند. ایزوتسو نتیجه می‌گیرد که پیامبر اسلام(ص) با این اصلاح و بازسازی، یک نظام اخلاقی کاملاً جدید بنا کرد که توانست جامعه را از جهل و خشونت به سمت رحمت، عدالت و معنویت هدایت کند.
بنابراین پیامبر اسلام(ص) نه فقط یک رهبر سیاسی و اجتماعی توانمند بود که توانست قبایل متفرق مدینه را در قالب امت اسلامی متحد کند، بلکه با اصلاح و ارتقای ارزش‌های اخلاقی، الگویی جهانی و جاودانه برای اخلاق و معنویت معرفی شد.
انتهای پیام
