ضرورت ایستادگی در برابر ظلم در قرائت تمدنی انقلاب اسلامی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام والمسلمین علی خیاط، مدیر حوزه علمیه خراسان‌، امروز ۲۶ آذرماه در افتتاحیه اولین همایش بین‌المللی «الهیات مقاومت» که در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: مفهوم مقاومت در نگاه نخست واژه‌ای سیاسی یا امنیتی به نظر می‌رسد، اما با نگاهی ژرف‌تر روشن می‌شود که مقاومت، پیش از آن‌که یک راهبرد سیاسی باشد، یک موضع الهیاتی است؛ موضعی که نسبت انسان با خدا، قدرت و تاریخ را معنا می‌کند. از این منظر، سخن گفتن از الهیات مقاومت به معنای سخن گفتن از دستگاه فکری‌ای است که به انسان مؤمن می‌آموزد چگونه در جهانی آکنده از سلطه، بی‌عدالتی و تحقیر، ایمان خود را به کنش اجتماعی آگاهانه تبدیل کند.

وی با بیان این‌که الهیات مقاومت ایمانی را که در ساحت ذهن و فردیت محصور مانده، به عرصه تاریخ، جامعه و مناسبات قدرت وارد می‌کند، افزود: این الهیات در تقابل آشکار با قرائت‌هایی از دین قرار دارد که یا به تقدیرگرایی فلج‌کننده منجر می‌شود، یا به سازش‌طلبی مصلحت‌نما و یا به خشونتی بی‌ضابطه و غیراخلاقی ختم می‌گردد. در مقابل، الهیات مقاومت می‌کوشد نسبتی متوازن میان ایمان، عقلانیت، اخلاق و کنش اجتماعی برقرار سازد.

توحید؛ بنیان الهیاتی مقاومت

مدیر حوزه علمیه خراسان‌ با اشاره به اینکه نقطه عزیمت الهیات مقاومت، توحید است، بیان کرد: توحید نه به‌عنوان گزاره‌ای صرفاً کلامی بلکه به منظور اثبات خدا و به‌مثابه نفی هرگونه ربوبیت غیرالهی در عرصه زندگی فردی و اجتماعی است. عبارت «لا اله الا الله» در این معنا، نفی سلطه است؛ نفی آنکه قدرت سیاسی، اقتصادی یا فرهنگی بتواند جایگاه خداوند را در تعیین سرنوشت انسان اشغال کند. از همین رو، مقاومت نه امری افزوده بر ایمان، بلکه ثمره طبیعی ایمان توحیدی است.

خیاط با اشاره به اینکه در منطق قرآن، تقابل ایمان و طغیان تقابلی دائمی است، تصریح کرد: طغیان صرفاً انحرافی فردی نیست، بلکه ساختاری مبتنی بر استکبار، استضعاف و تحقیر انسان است. قرآن ایستادگی در برابر ظلم را جزئی از تکلیف الهی می‌داند و حتی میل درونی به ظلم را با ایمان ناسازگار معرفی می‌کند. از این منظر، مقاومت پیش از آن‌که کنشی بیرونی باشد، موضعی وجودی است.

مقاومت در تاریخ انبیاء و نقد الهیاتی قدرت همراه است

وی با اشاره به بازخوانی تاریخ انبیاء، افزود: نبوت انبیا الهی همواره با مقاومت در برابر زر و زور و تزویر همراه بوده است؛ از حضرت ابراهیم و شکستن بت‌ها، تا حضرت موسی و ایستادگی در برابر فرعون، و پیامبر اکرم(ص) که با مقاومتی طولانی و پرهزینه، نظام قبیله‌ای و طبقاتی را بر شرک و استثمار استوار می‌کرد، این مقاومت را به چالش می‌کشید. از مهم‌ترین دستاوردهای الهیات مقاومت، نقد الهیاتی قدرت است. قدرت نه مقدس است و نه مشروع بالذات؛ بلکه مشروعیت آن تابع عدالت، حق و کرامت انسانی است. حتی ورود اهل‌بیت به ساختار قدرت، مانند ولایت‌عهدی امام رضا(ع)، نه پذیرش مشروعیت نظام حاکم، بلکه تلاشی برای مهار، افشا و تهدید قدرت فاسد بوده است.

خیاط بیان کرد: یکی از پرسش‌های بنیادین در باب مقاومت، نسبت آن با رنج، هزینه و ابتلاست. الهیات مقاومت، برخلاف قرائت‌های رمانتیک، رنج را نه مطلوب بالذات می‌داند و نه نشانه قرب الهی تلقی می‌کند، اما آن را از وضعیت پوچ و بی‌معنا خارج می‌سازد. در این نگاه، رنج زمانی معنا می‌یابد که حاصل انتخاب آگاهانه انسان مؤمن در برابر ظلم باشد.

مدیر حوزه علمیه خراسان‌ با اشاره به اینکه سیره امام حسین(ع) در کربلا نقطه اوج مقاومت است، تصریح کرد: کربلا صرفاً صحنه مظلومیت نیست، بلکه صحنه امتناع آگاهانه از بیعت با نظام فاسد قدرت است. امام، زیستن با ذلت را نمی‌پذیرد و مرگ با کرامت را برمی‌گزیند و با فریاد «هیهات منّا الذله»، معنای حیات دینی را بازتعریف می‌کند. الهیات مقاومت پاسخی عمیق به مسئله شر اجتماعی ارائه می‌دهد؛ شری که نه با تسلیم، بلکه با ایستادگی اخلاقی مهار می‌شود، حتی اگر این ایستادگی پرهزینه باشد.

خیاط ادامه داد: از نقاط مغفول در تحلیل پدیده مقاومت، نادیده گرفتن تنوع تاریخی و روشی آن در سیره انبیا، پیامبر اکرم و اهل‌بیت عصمت و طهارت است. فروکاستن مقاومت به کنش نظامی یا قیام مسلحانه، به معنای حذف بخش مهمی از میراث مقاومت است. امام سجاد(ع) در فضای خفقان پساکربلا، دعا را به زبان مقاومت تبدیل می‌کند؛ زبانی که در آن نقد قدرت، دفاع از محرومان و احیای کرامت انسانی جریان دارد. امام باقر و امام صادق(ع) با مقاومت معرفتی و علمی در برابر تحریف دین می‌ایستند و بنیان‌های فکری جامعه را بازسازی می‌کنند.

امام رضا(ع) نیز در زمان خلافت عباسی، الگویی از مقاومت نرم، عمیق و تمدنی ارائه می‌دهد. این تنوع نشان می‌دهد که مقاومت، منطقی ثابت با صورت‌هایی متغیر است، منطقی که متناسب با شرایط تاریخی شکل مناسب خود را می‌یابد، اما هرگز از جوهره خود تهی نمی‌شود.

اخلاق؛ مرز تخطی‌ناپذیر مقاومت

مدیر حوزه علمیه خراسان‌ با بیان اینکه یکی از خطرناک‌ترین آفات مقاومت، گسست آن از اخلاق است، افزود: الهیات مقاومت پیامبر(ص) و اهل‌بیت(ع) به‌روشنی نشان می‌دهد که ایستادگی در برابر ظلم، هرگز مجوز عبور از مرز عدالت و کرامت انسانی نیست. در این چارچوب، نمی‌توان به نام مقاومت، خود مرتکب ظلم شد. هدف مقدس، وسیله نامقدس را توجیه نمی‌کند؛ اصلی ریشه‌دار در سیره اهل‌بیت و عقلانیت دینی.

خیاط تصریح کرد: در اندیشه رهبر معظم انقلاب اسلامی، مقاومت نه یک شعار احساسی، بلکه منطقی عقلانی، تاریخی و تمدنی است. مقاومت نقطه مقابل عقلانیت یا دیپلماسی نیست، بلکه نقطه مقابل سازش منتهی به سلطه است. تجربه تاریخی ملت‌ها نشان می‌دهد که هزینه مقاومت هرچند سنگین است، اما هزینه تسلیم به‌مراتب سنگین‌تر و ماندگارتر خواهد بود. در این نگاه، مقاومت محدود به میدان نظامی نیست، بلکه مقاومت فرهنگی، رسانه‌ای، اقتصادی و معرفتی را نیز دربرمی‌گیرد. این توسعه مفهومی، مقاومت را به سبک زیست مؤمنانه و تمدنی تبدیل می‌کند.

وی با بیان اینکه الهیات مقاومت، الهیات انفعال نیست، بلکه الهیات امید فعال است، توضیح داد: امیدی که برآمده از ایمان به سنت‌های الهی در تاریخ است؛ این الهیات، دین را به متن زندگی اجتماعی بازمی‌گرداند. دینی که نه توجیه‌گر سلطه، بلکه الهام‌بخش آزادی، عدالت و کرامت انسانی است.

خیاط در ادامه گفت: این میراث امروز در قرائت تمدنی انقلاب اسلامی بار دیگر به زبان زمانه ترجمه شده است. اما امروز، نه‌تنها جمهوری اسلامی ایران و ملت‌های مسلمان، بلکه همه آزادی‌خواهان جهان دریافته‌اند که اگر در برابر ظلم ایستادگی نشود، تمام بنیان‌های انسانی و اخلاقی بشر فرو می‌پاشد.

مدیر حوزه علمیه خراسان‌ با اشاره به جنایات رژیم صهیونیستی، بیان کرد: امروز رژیم صهیونیستی با کشتار وحشیانه زنان و کودکان و تخریب خانه‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها و ارتکاب جنایات دیگر، خود را به‌عنوان بارزترین مصداق ظلم به دنیا معرفی کرده و ضرورت مقاومت در برابر ظلم و وحشی‌گری را به تصویر کشیده است؛ مقاومتی که در رفتار مردم غزه به‌روشنی نمایان است. جنایات آشکار رژیم صهیونیستی و مقاومت جانانه ملت‌های فلسطین، لبنان، ایران، سوریه، یمن و دیگر اعضای جبهه مقاومت، نشان می‌دهد مقاومت نه یک انتخاب سیاسی، بلکه ضرورتی انسانی و اخلاقی برای پاسداشت حقیقت است.