انتظار در اندیشه شیعی آموزهای پویا و کنشمحور است
استادیار گروه قرآن و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی گفت: انتظار در اندیشه شیعی، صرفاً مفهومی آیینی و فردی نیست، بلکه آموزهای پویا و کنشمحور است که میتواند جهتدهنده مسئولیتهای فردی و اجتماعی مؤمنان باشد.
انتظار در اندیشه شیعی از جمله مفاهیم بنیادینی است که نقشی تعیینکننده در ترسیم افق آینده فرد و جامعه مؤمنان ایفا میکند. این آموزه، برخلاف برداشتهای سطحی و تقلیلگرایانه، صرفاً به مجموعهای از اعمال فردی یا مناسک آیینی محدود نمیشود، بلکه ظرفیتی گسترده برای جهتدهی به مسئولیتهای اخلاقی، اجتماعی و تمدنی شیعه در دوران غیبت دارد. در طول تاریخ، تفسیرهای متفاوتی از انتظار شکل گرفته است؛ برخی آن را به صبر منفعلانه و چشمانتظاری صرف فروکاستهاند و برخی دیگر، با نگاهی پویا، انتظار را بهمنزله آمادگی آگاهانه و تلاش مستمر برای اصلاح فرد و جامعه فهم کردهاند.
در این میان، قرائت کنشگرایانه از انتظار، بهویژه در اندیشه امام خمینی(ره)، جایگاهی محوری دارد؛ قرائتی که انتظار را نه حالت انزوا و کنارهگیری، بلکه مسئولیتی اجتماعی و تاریخی برای زمینهسازی تحقق عدالت الهی میداند. از این منظر، منتظر واقعی کسی است که در برابر نابرابری، ظلم و بحرانهای اجتماعی بیتفاوت نباشد و در حد توان خود برای بهبود شرایط فردی و جمعی تلاش کند.
در همین راستا، خبرنگار ایکنای خراسانرضوی با سیدمحسن میرسندسی، عضو شورای علمی گروه علوم اجتماعی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و استادیار گروه قرآن و مطالعات اجتماعی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، گفتوگویی انجام داده است که در ادامه میخوانیم؛
ایکنا_ معنای انتظار در آموزههای دینی و اسلامی، بهویژه در سنت شیعی، چیست؟
مفهوم انتظار، بهطور خلاصه، حالتی از آمادگی عمیق برای تحقق عدالت الهی و زمینهسازی برای ظهور موعود است. شهید مطهری(ره) با جمعبندی آیات و روایات، انتظار را مفهومی سرشار از ویژگیهای متعالی معرفی میکند.
امید به آینده بشریت، پیروزی ارزشهای معنوی، شکلگیری حکومت جهانی واحد، توسعه همهجانبه زمین و بلوغ عقلانی انسانها، همگی با آمادگی ذهنی، اعتقادی و عملی برای ساخت جامعه آرمانی مهدوی پیوندی ناگسستنی دارند.
متفکرانی مانند شهید مطهری، انتظار را با بلوغ عقلانی بشر و توسعه همهجانبه زمین گره زدهاند و آن را مفهومی ایستا و منفعل نمیدانند.
ایکنا_ آیا انتظار به معنای انفعال و دست کشیدن از تلاش است یا تکلیفی برای اصلاح فردی و اجتماعی بهشمار میرود؟
یک برداشت، انتظار را به دعا و سکون در حد رفتارهای فردی تقلیل میدهد؛ در حالیکه نگرش اصلاحگرایانه، انتظار را معادل کنش اجتماعی، مسئولیتپذیری و مشارکت فعال در اصلاح جامعه میداند.
در نگاه دوم، دعا برای فرج با آمادگی عملی و مشارکت در اصلاح امور فردی، خانوادگی و اجتماعی معنا پیدا میکند و همین ترکیب، جوهره واقعی انتظار را میسازد.
امام(ره) صراحتاً برداشتهای منفعلانه از انتظار را نقد میکنند و انتظار را صرف نشستن و دعا کردن نمیدانند، بلکه بر فراهمکردن اسباب کار و تلاش مؤمنانه برای ایجاد زمینههای عینی و ذهنی ظهور تأکید دارند. در این نگاه، انتظار نه وضعیت بیتفاوتی، بلکه رویکردی فعال و مسئولانه است.
در بخش دیگری از این گفتوگو، نسبت بحرانهای جهانی همچون فقر، ظلم نظاممند و اختلالات محیطزیستی با مسئله مهدویت مورد بحث قرار گرفت.
در تحلیل شیعی، این بحرانها صرفاً زمینه مشروعیتبخش ظهور نیستند، بلکه عرصههایی برای بروز کنش مسئولانه منتظران و تقویت امید به تحقق عدالت جهانی بهشمار میآیند. شهید مطهری رویکردهای عوامانهای را که گسترش فساد را مقدمه قطعی ظهور میدانند، بهشدت نقد کرده و بر نقش انتظار فعال در عبور جوامع از این بحرانها تأکید دارد.
در منابع روایی آمده است که جهان آکنده از ظلم و جور میشود، اما این وضعیت، آزمونی برای کنشگری و ایستادگی اهل ایمان است تا با اصلاح فردی و اجتماعی، جامعه را از نظر ارزشی و ساختاری برای تحقق حکومت جهانی مهدوی مهیا کنند.
ایکنا_ چگونه میتوان فرهنگ مهدویت را در میان نسل جوان امروز نهادینه کرد؟
نهادینهسازی فرهنگ مهدویت باید فراتر از انتقال باورهای صرفاً فردگرایانه باشد و به سطح کنش اجتماعی ارتقا یابد.
راهکارهایی از جمله تعمیق معرفت نسبت به ابعاد اجتماعی انتظار و آموزش نقش جوانان بهعنوان کنشگران فعال، تلفیق آموزههای انتظار با مسئولیتهای اجتماعی معاصر مانند عدالت، صلح و حفاظت از محیطزیست، و پرهیز از خرافهگرایی با تقویت قرائت عقلانی از مهدویت بر پایه منابع اصیل دینی حائز اهمیت است.
برای توسعه فرهنگ انتظار، باید ارادهای جمعی در نهادهای سیاستگذار، رسانهها و نظام آموزش رسمی شکل بگیرد. تجربههایی مانند گسترش آیینهای عزاداری حسینی یا جریانهای اجتماعی مرتبط با اربعین نشان داده است که پیوند سازنده میان سطوح خرد و کلان، توان تثبیت فرهنگ الهی در لایههای مختلف جامعه، بهویژه نسل جوان، را دارد.
انتظار در آموزههای شیعی، مفهومی ناظر به امید، نشاط، مسئولیتپذیری و تلاش فعال برای بهبود شرایط فردی و اجتماعی است و تحقق عملی فرهنگ مهدویت، نیازمند تلفیق باور، آگاهی، عمل و کوشش همهجانبه است.
انتهای پیام
