غدیر خم و وحدت در جهان اسلام

صحبت از وحدت مسلمانان و وحدت اسلامی از یک سو و غدیر از سوی دیگر صحبت از دو امر نامانوس نیست. به نظر می‌رسد صحبت از این دو در حکم صحبت از کلی و مصداق آن است به این معنا که اگر کلی مفهومی در نص کتاب‌الله و جهان‌بینی اسلامی باشد، غدیر خم مصداقی است برای تحقق و تثبیت این وحدت و کلی است.

وحدت و قرآن
«وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ وَاذْکُرُواْ نِعْمَتَ اللّهِ عَلَیْکُمْ إِذْ کُنتُمْ أَعْدَاء فَأَلَّفَ بَیْنَ قُلُوبِکُمْ فَأَصْبَحْتُم بِنِعْمَتِهِ إِخْوَانًا وَکُنتُمْ عَلَىَ شَفَا حُفْرَةٍ مِّنَ النَّارِ فَأَنقَذَکُم مِّنْهَا کَذَلِکَ یُبَیِّنُ اللّهُ لَکُمْ آیَاتِهِ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ: و همگى به ریسمان خدا چنگ زنید و پراکنده نشوید و نعمت‏ خدا را بر خود یاد کنید آنگاه که دشمنان [یکدیگر] بودید، پس میان دل‌هاى شما الفت انداخت تا به لطف او برادران هم شدید و بر کنار پرتگاه آتش بودید که شما را از آن رهانید این گونه خداوند نشانه‏ هاى خود را براى شما روشن مى ‏کند باشد که شما راه یابید». (آل‌عمران، 103) نص صریح قرآن مسلمانان را به وحدت دعوت کرده است از سویی دیگر همه مسلمانان کتاب واحدی دارند که در متن آن و الفاظ قرآن اختلافی با هم ندارند.
در آیه 103 سوره آل‌عمران از وحدت به عنوان نعمت یاد شده است از این‌رو وحدت یکی از اهداف و آرمان‌های قرآنی برای جامعه اسلامی است. نکته مهمی که وجود دارد اختلافاتی است که در خصوص تفسیر قرآن ایجاد شده است. برخی معتقد هستند که اختلافات در تفسیر آیات قرآن به مبانی مذهبی تفسیری باز می‌گردد، اما باید پرسید آیا تنها‌ عامل اختلاف در تفاسیر قرآنی اختلاف مذهبی است و مفسران شیعی و سنی در تفسیر قرآن با یکدیگر توافق دارند. به نظر می‌رسد نرسیدن به وحدت نه به خاطر عوامل آن بلکه در فرایند‌هایی است که این وحدت را از بین برده است.
وحدت در قرآن نمی‌تواند به اختلافی غیرقابل بازگشت منجر شود و به نظر می‌رسد بر اساس قرآن بتوان به وحدت رسید.

وحدت و جهان‌بینی اسلامی
جهان‌بینی اسلامی را به اعتباری می‌توان جهان‌بینی توحیدی خواند. وحدت اولین چیزی است که در خصوص خداوند مطرح می‌شود. همچنین بسیاری تلاش‌ کرده‌اند تا بیان کنند که همه جهان به سوی خداوند باز می‌گردد. از این رو وحدت را به عنوای یکی از اصلی‌ترین اصول جهان‌بینی اسلامی باید در نظر گرفت.
از سویی دیگر جهان‌بینی اسلامی به دنبال وحدت بخشیدن و یافتن معنا در جهان متکثر است. به بیان دیگر متافیزیک بنا به تعریف خود سعی دارد به موجود از آن روی که موجود است و یا به وجود از آن روی که وجود است، بپردازد. اگر این یک روی متافیزیک اسلامی است، روی دیگر آن بررسی مصداق موجود از آن روی که موجود است، می‌باشد، که آن را خدا می‌دانند.
چنین روحیه‌ای در جهان بینی اسلامی باید مبنایی برای دیگر رویکردهای اسلامی باشد. بسیاری از دانشمندان متافیزیک و به اعتباری جهان‌بینی را رکن اصیل هر نظام فکری می‌دانند. اعتقاد ما در خصوص جهان باید پایه ای بر اعتقاد ما در خصوص معرفت، سیاست، اخلاق و ... باشد.
اعتقاد فارابی به عنوان اولین و آخرین فیلسوف سیاسی در جهان اسلام مبنی بر ارتباط خداوند و حاکم خبر از آن می‌دهد که در نحوی از فلسفه اسلامی حکومت باید منتخب خداوند باشد، و این در جهان‌بینی اسلامی توجیه می‌یابد که در آن وحدت یکی از اصول آن است.

وحدت و غدیر
غدیر خم جایگاهی برای اعلام جانشینی پیامبر(ص) بود، در این محل حضرت محمد(ص) پسر عم خود را به جانشینی انتخاب کردند. امام علی‌(ع) پس از سه خلیفه و پس از اعتراضاتی که مردم به خلیفه سوم داشتند، از سوی عموم مردم و صحابه پیامبر به خلافت رسیدند، اما آیا غدیر خم خود برای وحدت صورت نگرفت.
خداوند به امر الهی حضرت علی(ع) را به خلافت خود برگزید، یکی از ادله اثبات ولایت نیز همین مساله است که پیامبر نسبت به مساله حکومت که عامل وحدت است توجه کرده است. از سویی دیگر توجه به مشی امام علی(ع) نشان‌دهنده آن است که هیچگاه ایشان به دنبال از بین بردن وحدت جهان اسلام نبوده‌اند و این رفتار در دیگر امامان معصوم(ع) نیز مشهود است.
ضرورت سازگاری وحدت و غدیر را می‌توان در دو نکته بالا یافت یعنی از سویی کتاب‌الله و نیز جهان‌بینی و علم الهی منبعث   از قرآن وحدت مسلمانان را اقتضاء می‌کند. غدیر گامی به سوی وحدت بود و باید آن را در راستای قرآن و سنت دانست. غدیر خود تعبیری از تلاش پیامبر اسلام(ص) برای وحدت بود.