عضو پيوسته انجمن نجوم ايران پاسخ داد:
معیار تعیین اوقات شرعی در روزه‌داری چیست؟
گروه دانشگاه: پیرو شبهه‌ای که اخیراً مطرح شده و طبق آن قانون روزه‌داری صبح تا مغرب مربوط به صدر اسلام دانسته شده، امیدیانی می‌گوید: مبنا برای روزه طلوع فجر و غروب آفتاب است که در نقاط مختلف کره زمین متفاوت بوده و در نتیجه الله‌اکبر هیچ وقت از کره زمین قطع نمی‌شود و در هر لحظه مردم در حال عبادت خدا هستند.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، روزه‌داری در روزهای طولانی‌مدت بهار و تابستان، سختی‌های خاص خودش را دارد به‌ویژه اینکه مشغول تحصیل و کار هم باشی. اما موضوعی که دست‌مایه نگارش این گزارش شده نه سختی ماه رمضان است و نه روزهای تابستانی آن، بلکه مطلبی یا به عبارتی شبهه‌ای است که تلاش می‌کند تا این مطلب را القاء کند که روزه‌داری در روزهای بلند مشقت ایجاد می‌کند و مسلمانان در صورتی که طول روز در کشورشان زیاد باشد می‌توانند به تعداد ساعت مکه روزه بگیرند و اگر طول روز در کشورشان کم باشد بر اساس کشور خودشان روزه بگیرند و با ایجاد تردید ذکر کرده که طول زمان روزه‌داری صبح تا مغرب مربوط به حجاز است و این قانون مربوط به صدر اسلام است و برای سایر کشورها هر کشوری خودش می‌تواند تصمیم بگیرد.
روزه واجب باید در ماه رمضان به جا آورده شود که یکی از دوازده ماه در تقویم هجری قمری است؛ لذا عمل روزه‌داری در ماه رمضان منوط به استفاده از تقویم هجری قمری است، اساس این تقویم بر مبنای 12 بار گردش هلالی ماه به دور زمین است و طول یک سال آن حدود 354 روز است که با طول یک سال شمسی که در حدود 365 روز است حدود 11 روز اختلاف دارد؛ لذا رمضان گاهی در بهار است و گاهی در سایر فصول سال.روزه‌دار نیز مکلف به مراعات اوقات شرعی است که تابع موقعیت خورشید در آسمان محل سکونت هر مسلمان است. اوقات شرعی مناطق مختلف کره زمین با هم تفاوت دارد، در مناطق نزدیک به استوا چون طول روز و شب در طول یک سال شمسی چندان نوسان ندارد، اوقات شرعی هم اختلاف کمی دارد. اما هر چه به طرف قطبین زمین حرکت کنیم طول روز و شب هم اختلاف بیشتری پیدا می‌کند و از این رو اوقات شرعی نیز دچار اختلاف بیشتری می‌شود. به طوری که اگر از مدارهای 67.5 درجه شمال و جنوبی عبور کنیم دیگر شرایط عادی نیست و با پدیده روز یا شب قطبی مواجه می‌شویم. در این شرایط تعریف اوقات شرعی نیز به مسئله‌ای پیچیده تبدیل می‌شود.
جایگاه علم نجوم و اخترشناسی در اسلام
بحث تعیین اوقات شرعی در اسلام به موقعیت درخشان‌ترین جرم آسمان یعنی خورشید برمی‌گردد که در همه جای کره زمین به راحتی در معرض دید همه افراد است. از همین رو علم نجوم و اخترشناسی از صدر اسلام مورد توجه بوده است. بر همین اساس پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) برای تشخیص اوقات نمازهای پنج‌گانه طریقی کاملاً عرفی، عمومی و برگرفته از طبیعت را معرفی کرده‌اند.
در این مجال برای رسیدن به پاسخ سؤالاتی نظیر اینکه معیار تعیین اوقات شرعی چیست؟ روزه‌داری صدر اسلام چگونه بوده؟ و آیا پیش از این در مذاهب اسلامی سابقه چنین رویکردی وجود داشته یا اینکه کاملاً بدعت است، با سیدحسین امیدیانی، عضو پيوسته انجمن فيزيک ايران، عضو پيوسته انجمن نجوم ايران و پژوهشگر نجوم و كيهان‌شناسی به گفت‌وگو نشستیم.
سیدحسین امیدیانی، عضو پيوسته انجمن فيزيک ايران، عضو پيوسته انجمن نجوم ايران و پژوهشگر نجوم و كيهان‌شناسی در قرآن در گفت‌وگو با ایکنا در رابطه با اختلاف اوقات شرعی در شهر و کشورهای مختلف و اینکه این یک روند طبیعی است، اظهار کرد: به طور مثال هم‌اکنون در سن‌پترزبورگ روسیه روزها 21 ساعت طول می‌کشد و 21 ساعت هم روزه می‌گیرند و بسیار هم از این طولانی بودن روزه و اجر معنوی که برایشان در پیش دارد، خوشحال هستند.
وی افزود: چنین چیزهایی که می‌گویند شبهه است، معنی ندارد. در نقاط مختلف زمین با توجه به موقعیتی که کره زمین دارد طبیعی است که ساعت‌ها متفاوت شود، ملاک تعیین ساعات شرعی هر منطقه‌ای طلوع و غروب خورشید است. طول روز در نقاط مختلف کره زمین متفاوت است و چون مبنا برای روزه طلوع فجر و غروب آفتاب است، آن مبنا در نقاط مختلف کره زمین متفاوت است در نتیجه تعداد ساعات روزه‌داران نیز متفاوت می‌شود.
اوضاع روزه‌داری در صدر اسلام
امیدیانی درباره اوضاع روزه‌داری در صدر اسلام بیان کرد: آن زمان نیز مانند هم‌اکنون فصل به فصل متفاوت بوده، چون مبنای عبادات ما ماه‌های قمری است، در نتیجه ماه مبارک رمضان متغیر بوده؛ گاهی زمستان و گاهی هم تابستان بوده است. صدر اسلام هم که مسلمانان در منطقه عربستان بودند و آنجا تقریباً همیشه گرم بوده، روزه‌داری با سختی‌هایی همراه بوده است.
وی در پاسخ به این سؤال که آیا چنین رویکردی پیش از این در مذاهب شیعه و سنی بوده است؟ بیان کرد: این بدعت است، هر جایی افق مخصوص به خود را دارد، مثل این که در مورد نماز صبح هر وقت در عربستان نماز صبح خواندند ما هم بخوانیم، آیا این گونه می‌شود؟ جایی که صبح نشده بلند شویم و نماز صبح بخوانیم؟ نمی‌شود روزه هم همین طور است، اگر می‌شود نماز را بر مبنای عربستان خواند، می‌شود روزه را هم بر مبنای عربستان گرفت. به طور مثال در اندونزی چند ساعت قبل صبح شده، آیا اندونزی خودش را با عربستان تطبیق دهد؟ اصلاً معقول است؟ عرب‌ها خوابیده‌اند، او بلند شود و نماز صبح بخواند، چون برای نماز نمی‌شود چنین کاری کرد، یعنی در عبادات دیگر هم نمی‌شود پس برای روزه نیز نمی‌شود، آن‌هایی که چنین شبهاتی را مطرح می‌کنند باید به آن‌ها گفت آیا در مورد نماز می‌توانیم این کار را کنیم؟ می‌گویند نه، می‌گوییم پس چرا روزه را می‌توانیم؟ مثلاً فرض کنید اندونزی که کشوری اسلامی است چند ساعت با عربستان تفاوت دارند، آن‌ها بگذارند نماز صبح را با عربستان بخوانند یعنی 8 صبح با عربستان در اندونزی نماز صبح بخوانند؟ سه ساعت بعد در عربستان صبح می‌شود، بگویند مثل صدر اسلام بخوانیم!، در اندونزی ساعت 8 صبح که آفتاب زده تازه نماز صبح بخوانند، قطعاً آن کسی که شبهه را ایجاد کرده می‌گوید که نمی‌شود 8 و 9 صبح نماز صبح خواند، می‌گوییم روزه هم همین است.
وی ادامه داد: برای روزه نمی‌توانیم تابع عربستان باشیم، عربستان یک نقطه جغرافیایی روی کره زمین است، اسلام که برای یک منطقه نیامده، اسلام جهانی است، در آیه «شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ»، آمده هدی للناس، نه هدی للعرب‌‌ها، نه هدی للمصری‌ها و نه هدی للایرانی، ناس یعنی مردم، مردم هم روی تمام کره زمین پراکنده هستند.
امیدیانی بیان کرد: گاهی در جاهایی تفاوت‌های بسیار ویژه‌ای پیدا می‌شود، به طور مثال در نزدیک‌ترین نقطه‌ها به قطب شمال و قطب جنوب که شب و روزشان چند ماه می‌شود، یک مسئله مستحدثه است، استثناست، افراد ساکن در آنجا می‌توانند سؤال کنند و مراجع پاسخ‌شان را بدهند، ولی در بقیه نقاط کره زمین بدیهی است که هر نقطه کره زمین چند ساعتی با نقطه دیگر تفاوت افق دارد، آن‌ها باید بر مبنای تفاوت افق‌شان نماز و روزه‌شان را انجام بدهند، نمی‌شود افق‌ها را یکسان در نظر گرفت، گفتن این حرف‌ها از روی راحت‌طلبی است. مسیحیت هم در احکام‌شان عقب‌نشینی ندارند، هر دینی به احکام خودش احترام می‌گذارد، آنجایی که تبصره لازم است خود دین تبصره را می‌دهد و می‌گوید اگر مریض هستی اصلاً روزه نگیر، چرا می‌خواهی ساعتش را کم کنی؟ اگر بیماری داری و ضرر دارد اصلاً روزه نگیر، روزها هم که کوتاه شود و 8 ساعت شود، اگر 8 ساعت هم برایت ضرر دارد نگیر، راهش را از آن طرف برای کسانی که نمی‌توانند گذاشته است، هر دینی تبصره خودش را دارد، اما اینکه ما بیاییم در این دوره و زمانه بنا به دلایلی که می‌تواند راحت‌طلبی هم باشد از خودمان فتوا صادر کنیم، زیاد جالب نیست.
استاد دانشکده علوم و فنون قرآن کریم تهران گفت: اینکه اسلام را به عربستان وصل کنند در کل بیهوده است. آیا یک نفر ژاپنی مسیحی می‌گوید به من چه ارتباطی دارد که حضرت عیسی سمت فلسطین ظهور کرده است؟ نمی‌گوید و تبعیت می‌کند، هر چه می‌خواهد باشد، در اسلام هم همین است، ما باید فارغ از نقاط جغرافیایی باشیم، جغرافیا در مورد گردش کره زمین است، اما احکام دین کلی است، نماز صبح، نماز ظهر، نماز مغرب و هر کدام زمان خودشان را دارند، هر کسی باید تابع افق کشور خودش باشد، می‌دانید خاصیت این کار چیست؟ همین الان که صحبت می‌کنیم بعضی جاها موقع اذان صبح و بعضی جاها موقع نماز ظهر است، یعنی اصلاً الله‌اکبر هیچ وقت از کره زمین قطع نمی‌شود، در هر لحظه‌ای یک نقطه کره زمین یکی از این اوقات چند گانه است و چقدر قشنگ است، اسمش متفاوت است، اما تفاوتی است که مردم در هر لحظه روی کره زمین در حال عبادت خدا هستند، هر کسی در افق خودش، یعنی الله‌اکبر قطع نمی‌شود و این موضوع بسیار زیباست.
