حجت‌الاسلام حاج ابوالقاسم دولابی عنوان کرد:
کرسی‌های نظریه‌پردازی؛ پویایی مباحث فقه نظام و ايجاد نگرش‌های جديد در این حوزه
گروه دانشگاه: رئیس پژوهشگاه فقه نظام عنوان کرد: کرسی‌های نظریه‌پردازی، هم بر پویایی مباحث فقه نظام می‌افزاید و هم به ايجاد نگرش‌های جديد در اين شاخه منجر می‌شود.
به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا)، پژوهشگاه فقه نظام از جمله مراکز علمی است که در حوزه برگزاری کرسی‌های علمی ترویجی و نقد و مناظره فعالیت‌ها و اقدامات مختلفی را انجام داده است. بر همین اساس، روابط عمومی دبیرخانه هیات حمایت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی، گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام والمسلمین محمد حاج ابوالقاسم دولابی، رئیس پژوهشگاه فقه نظام و نماینده مردم استان زنجان در مجلس خبرگان رهبری انجام داده که متن آن را در ادامه می‌خوانید.
موضوع فقه نظام و اهميت نظریه‌پردازی در اين حوزه
دولابی در آغاز با اشاره به موضوع فقه نظام و اهمیت نظریه‌پردازی، عنوان کرد: قبل از ورود به بحث نظریه‌پردازی لازم است ابتدا اهميت موضوع فقه و چيستی آن روشن شود تا پس از آن در باب اهميت نظریه‌پردازی در اين حوزه توضيح دهم. علم فقه، علمی است که به وظايف مکلفين می‌پردازد و برای آن تقسيمات مختلفی وجود دارد که از ناحيه موضوع به فقه فردی و فقه نظام تقسيم می‌شود. فقه فردی به احکام و وظايف فردی مکلفين می‌پردازد درحالی که فقه نظام، ناظر به احکام و وظايف اجتماعی مکلفين است. شيعه در طول هزار و اندي سال دائما در موضع اقليت نسبت به حاکميت قرار داشته و در کمتر زمانی حاکميت به دست شيعه بوده تا با سوالاتی درباره نظامات اجتماعی مواجه شود، اما امروز و بعد از پيروزی شکوهمند انقلاب اسلامی موضع نظامات اجتماعی به شکل بسيار عميقی مورد توجه و سوال حوزه‌های علميه قرارگرفته و وظیفه عالمان دينی است که به آن پاسخ دهند و اگر ما به اين سوالات پاسخ ندهيم و نتوانيم خواسته‌های مطلوب نظام و کشور را در جهت دينی کردن جامعه به مردم ارائه کنيم، با يک خلا بزرگ مواجه خواهيم شد. جامعه دينی، جامعه‌ای است که نه‌تنها در آن افراد به‌صورت فردی تدين دارند بلکه با رفتارهای برخاسته از دين شکل گرفته و در عرصه اجتماعی هم شاهد حاکميت نظامات اجتماعی دينی است.
وی ادامه داد: بر همین اساس در شرايطی که ما تشکيل حکومت داده‌ایم تلاش برای فراهم آوردن نظامات اجتماعی مختلف ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به شمار می‌رود. پژوهشگاه فقه نظام به‌عنوان يکی از مراکز حوزوی که با هدف تعميق و گسترش فقه نظام در فضاهای مختلف شکل گرفته و رسالت خود را گفتمان‌سازی و ترويج فقه نظام در حوزه‌های علميه و همچنين در فضاهای دانشگاهی می‌داند، تلاش می‌کند تا خلاهای علمی موجود در اين حوزه را از طريق برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و نوآوری و مناظره و همچنين کرسی‌های ترويجی رفع نمايد. از اين منظر کرسی‌های نظریه‌پردازی، هم بر پویایی مباحث فقه نظام می‌افزاید، هم جذابيت آن را دوچندان می‌کند و هم به ايجاد نگرش‌های جديد در اين شاخه منجر می‌شود. لذا براي دستيابی به اين هدف از فضلای حوزوی که در اين زمينه دارای تحصيلات عالی هستند و تلاش‌های خوبی از خودشان به ثبت رسانده‌اند استفاده می‌کنیم.
اهداف پژوهشگاه در راستای برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی و ترويجی و آزاداندیشی
رئیس پژوهشگاه فقه نظام با اشاره به اهداف پژوهشگاه در راستای برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی اظهار کرد: يکی از اهداف مهم پژوهشگاه فقه نظام ترويج فقه نظام در شاخه‌های مختلف حوزه‌های علميه و ايجاد درک عمومی و گفتمان فقه نظام در حوزه‌ها و مشارکت در توليد فقه نظام از طريق برگزاری کرسی‌های ترويجی و نقد است. البته در محيط حوزه، مراکز پژوهشی مختلفی به اين رسالت اشتغال دارند، پژوهشگاه فقه نظام هم به عنوان يکی از پژوهشگاه‌ها در زمینه توليد فقه نظام تلاش می‌کند. اما نکته‌ای که سبب می‌شود اين مرکز از مراکز ديگر متمايز باشد، گفتمان سازی و فعالیت‌های تبليغی ترويجی در اين عرصه است. پژوهشگاه فقه نظام مصمم است تا فضلای حوزه را با ماهيت فقه نظام و شاخه‌های آن از طريق برگزاری نشست‌های علمی و کرسی‌های مناظره و دعوت از آنان برای حضور در اين نشست‌ها و حتی به عنوان ناقد کرسی‌ها آشنا کند. از طرف ديگر يکی از رسالت‌هایی که برای خودمان تعريف کرده‌ایم تثبيت مرجعيت حوزه است، چراکه حوزه علميه به عنوان مرجع اصلی پاسخگويی به سوالات مردم تا زمانی که به اصلی‌ترین نیازهای جامعه پاسخ ندهد مرجعيت علمی تامی برای جامعه نخواهد داشت. امروز اگرچه حوزه‌های علميه در عرصه سوالات فردی بهترين پاسخ‌ها را دارند و به همين خاطر مرجعيت علمی حوزه‌ها در عرصه فقه فردی انکارناپذیر است، اما در عرصه مسائل اجتماعی ورود فعالی نداشته‌اند و به همين خاطر مرجعيت فعالیت‌های اجتماعی در حوزه علميه شکل نگرفته است.
وی گفت: علمای حوزه علميه می‌توانند با توجه به منابع قرآنی و روايی غنی‌ای که دارند با مسلح شدن به ادبيات امروز و آگاهی به مسائل مختلفی که در عرصه اجتماع مطرح می‌شود پاسخ‌های درخور شانی ارائه کنند و در نتیجه مرجعيت علمی حوزه در عرصه فقه اجتماع هم پديد آيد و اگر حوزه در اين عرصه فعاليت مناسبی نداشته باشد شاهد تسخير فضاهای اجتماعی توسط نظریه‌های وارداتی و الگوهای غربی خواهيم بود. براي جلوگيری از اتفاق، کرسی‌های ترويجی را يکی از مهم‌ترین ابزارها دانستيم. به همين منظور با دبيرخانه هيات حمايت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی تفاهم‌نامه همکاری امضا کرديم تا اين مباحث در چارچوب نظام‌مندی به‌پیش رود.
برگزاری شش کرسی ترویجی
حجت‌الاسلام دولابی با اشاره به کرسی‌های ترویجی که تا کنون در پژوهشگاه برگزار شده یادآور شد: از آنجایی که پژوهشگاه اخیرا با دبيرخانه کرسی‌های نظریه‌پردازی تفاهم‌نامه امضا کرده است، تعداد کرسی‌های ما چشم‌گیر نيست. اما تلاش می‌کنیم با فعال کردن ظرفیت‌های موجود نيازهای فقهی نظام را در مباحث مختلف پوشش دهيم. همان‌طور که اشاره کردم از یک‌سو ظرفیت‌های بسيار زيادی در حوزه وجود دارد و از سوی ديگر نظام به فعالیت‌های فقهی برای پاسخگويی به مسائل در عرصه‌های مختلف نيازمند است، از این‌رو به هر اندازه که لازم باشد، از ظرفیت‌های حوزه استفاده خواهيم کرد. شناسايی ظرفیت‌های حوزه بسيار مهم است. به همين منظور نشريه ترويجی رصد فقه نظام تدارک دیده شده تا ظرفیت‌های حوزه علميه شناسايی شود و از اين ظرفیت‌ها برای برگزاری کرسی‌های ترويجی استفاده شود. اما به‌طور کلی تا کنون شش کرسی ترويجی با عناوين «طراحی نظام بازار اسلام»، «مفهوم شناسی فقه سياسی و فقه حکومتی»، «مهاجرت نخبگان از منظر فقه سياسی»، «تعامل عالمان دينی با نظام اسلامی»، «بررسی فقهی روش عدم مغايرت در تصويب قوانين کشور»، و «فقه نظامات اجتماعی مستلزم صورت‌بندی اصل» برگزار کرده است که با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته سال آتی ما، تعداد اين کرسی‌ها بيشتر هم خواهد شد.
موضوع فقه نظام و اهميت نظریه‌پردازی در اين حوزه
دولابی در آغاز با اشاره به موضوع فقه نظام و اهمیت نظریه‌پردازی، عنوان کرد: قبل از ورود به بحث نظریه‌پردازی لازم است ابتدا اهميت موضوع فقه و چيستی آن روشن شود تا پس از آن در باب اهميت نظریه‌پردازی در اين حوزه توضيح دهم. علم فقه، علمی است که به وظايف مکلفين می‌پردازد و برای آن تقسيمات مختلفی وجود دارد که از ناحيه موضوع به فقه فردی و فقه نظام تقسيم می‌شود. فقه فردی به احکام و وظايف فردی مکلفين می‌پردازد درحالی که فقه نظام، ناظر به احکام و وظايف اجتماعی مکلفين است. شيعه در طول هزار و اندي سال دائما در موضع اقليت نسبت به حاکميت قرار داشته و در کمتر زمانی حاکميت به دست شيعه بوده تا با سوالاتی درباره نظامات اجتماعی مواجه شود، اما امروز و بعد از پيروزی شکوهمند انقلاب اسلامی موضع نظامات اجتماعی به شکل بسيار عميقی مورد توجه و سوال حوزه‌های علميه قرارگرفته و وظیفه عالمان دينی است که به آن پاسخ دهند و اگر ما به اين سوالات پاسخ ندهيم و نتوانيم خواسته‌های مطلوب نظام و کشور را در جهت دينی کردن جامعه به مردم ارائه کنيم، با يک خلا بزرگ مواجه خواهيم شد. جامعه دينی، جامعه‌ای است که نه‌تنها در آن افراد به‌صورت فردی تدين دارند بلکه با رفتارهای برخاسته از دين شکل گرفته و در عرصه اجتماعی هم شاهد حاکميت نظامات اجتماعی دينی است.
وی ادامه داد: بر همین اساس در شرايطی که ما تشکيل حکومت داده‌ایم تلاش برای فراهم آوردن نظامات اجتماعی مختلف ضرورتی اجتناب‌ناپذیر به شمار می‌رود. پژوهشگاه فقه نظام به‌عنوان يکی از مراکز حوزوی که با هدف تعميق و گسترش فقه نظام در فضاهای مختلف شکل گرفته و رسالت خود را گفتمان‌سازی و ترويج فقه نظام در حوزه‌های علميه و همچنين در فضاهای دانشگاهی می‌داند، تلاش می‌کند تا خلاهای علمی موجود در اين حوزه را از طريق برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و نوآوری و مناظره و همچنين کرسی‌های ترويجی رفع نمايد. از اين منظر کرسی‌های نظریه‌پردازی، هم بر پویایی مباحث فقه نظام می‌افزاید، هم جذابيت آن را دوچندان می‌کند و هم به ايجاد نگرش‌های جديد در اين شاخه منجر می‌شود. لذا براي دستيابی به اين هدف از فضلای حوزوی که در اين زمينه دارای تحصيلات عالی هستند و تلاش‌های خوبی از خودشان به ثبت رسانده‌اند استفاده می‌کنیم.
اهداف پژوهشگاه در راستای برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی و ترويجی و آزاداندیشی
رئیس پژوهشگاه فقه نظام با اشاره به اهداف پژوهشگاه در راستای برگزاری کرسی‌های نظریه‌پردازی اظهار کرد: يکی از اهداف مهم پژوهشگاه فقه نظام ترويج فقه نظام در شاخه‌های مختلف حوزه‌های علميه و ايجاد درک عمومی و گفتمان فقه نظام در حوزه‌ها و مشارکت در توليد فقه نظام از طريق برگزاری کرسی‌های ترويجی و نقد است. البته در محيط حوزه، مراکز پژوهشی مختلفی به اين رسالت اشتغال دارند، پژوهشگاه فقه نظام هم به عنوان يکی از پژوهشگاه‌ها در زمینه توليد فقه نظام تلاش می‌کند. اما نکته‌ای که سبب می‌شود اين مرکز از مراکز ديگر متمايز باشد، گفتمان سازی و فعالیت‌های تبليغی ترويجی در اين عرصه است. پژوهشگاه فقه نظام مصمم است تا فضلای حوزه را با ماهيت فقه نظام و شاخه‌های آن از طريق برگزاری نشست‌های علمی و کرسی‌های مناظره و دعوت از آنان برای حضور در اين نشست‌ها و حتی به عنوان ناقد کرسی‌ها آشنا کند. از طرف ديگر يکی از رسالت‌هایی که برای خودمان تعريف کرده‌ایم تثبيت مرجعيت حوزه است، چراکه حوزه علميه به عنوان مرجع اصلی پاسخگويی به سوالات مردم تا زمانی که به اصلی‌ترین نیازهای جامعه پاسخ ندهد مرجعيت علمی تامی برای جامعه نخواهد داشت. امروز اگرچه حوزه‌های علميه در عرصه سوالات فردی بهترين پاسخ‌ها را دارند و به همين خاطر مرجعيت علمی حوزه‌ها در عرصه فقه فردی انکارناپذیر است، اما در عرصه مسائل اجتماعی ورود فعالی نداشته‌اند و به همين خاطر مرجعيت فعالیت‌های اجتماعی در حوزه علميه شکل نگرفته است.
وی گفت: علمای حوزه علميه می‌توانند با توجه به منابع قرآنی و روايی غنی‌ای که دارند با مسلح شدن به ادبيات امروز و آگاهی به مسائل مختلفی که در عرصه اجتماع مطرح می‌شود پاسخ‌های درخور شانی ارائه کنند و در نتیجه مرجعيت علمی حوزه در عرصه فقه اجتماع هم پديد آيد و اگر حوزه در اين عرصه فعاليت مناسبی نداشته باشد شاهد تسخير فضاهای اجتماعی توسط نظریه‌های وارداتی و الگوهای غربی خواهيم بود. براي جلوگيری از اتفاق، کرسی‌های ترويجی را يکی از مهم‌ترین ابزارها دانستيم. به همين منظور با دبيرخانه هيات حمايت از کرسی‌های نظریه‌پردازی، نقد و مناظره شورای عالی انقلاب فرهنگی تفاهم‌نامه همکاری امضا کرديم تا اين مباحث در چارچوب نظام‌مندی به‌پیش رود.
برگزاری شش کرسی ترویجی
حجت‌الاسلام دولابی با اشاره به کرسی‌های ترویجی که تا کنون در پژوهشگاه برگزار شده یادآور شد: از آنجایی که پژوهشگاه اخیرا با دبيرخانه کرسی‌های نظریه‌پردازی تفاهم‌نامه امضا کرده است، تعداد کرسی‌های ما چشم‌گیر نيست. اما تلاش می‌کنیم با فعال کردن ظرفیت‌های موجود نيازهای فقهی نظام را در مباحث مختلف پوشش دهيم. همان‌طور که اشاره کردم از یک‌سو ظرفیت‌های بسيار زيادی در حوزه وجود دارد و از سوی ديگر نظام به فعالیت‌های فقهی برای پاسخگويی به مسائل در عرصه‌های مختلف نيازمند است، از این‌رو به هر اندازه که لازم باشد، از ظرفیت‌های حوزه استفاده خواهيم کرد. شناسايی ظرفیت‌های حوزه بسيار مهم است. به همين منظور نشريه ترويجی رصد فقه نظام تدارک دیده شده تا ظرفیت‌های حوزه علميه شناسايی شود و از اين ظرفیت‌ها برای برگزاری کرسی‌های ترويجی استفاده شود. اما به‌طور کلی تا کنون شش کرسی ترويجی با عناوين «طراحی نظام بازار اسلام»، «مفهوم شناسی فقه سياسی و فقه حکومتی»، «مهاجرت نخبگان از منظر فقه سياسی»، «تعامل عالمان دينی با نظام اسلامی»، «بررسی فقهی روش عدم مغايرت در تصويب قوانين کشور»، و «فقه نظامات اجتماعی مستلزم صورت‌بندی اصل» برگزار کرده است که با برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته سال آتی ما، تعداد اين کرسی‌ها بيشتر هم خواهد شد.
