جدیدترین شماره از نشریه «مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی» منتشر شد

به گزارش ایکنا؛ در این شماره از نشریه علمی ـ پژوهشی «مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی» مقالاتی با عناوین «تحلیل شناختی استعاره‌های مفهومی حرکت در قرآن کریم» نوشته سیده شیرین حجازی، پروین بهارزاده و آزیتا افراشی؛ «رویکرد ادبی- معنایی به قرائات خلاف رسم مصحف در متون قرن سوم مطالعه موردی قرائت ابن مسعود در معانی القرآن فراء» تالیف الهه شاه‌پسند؛ «بازتعریف دلالت «ثمانیه ازواج» در آیه ۶ سوره زمر باتکیه بر روابط معنایی شمارواژه «ثمانیه»» تالیف علیرضا فخاری، زهرا بشارتی، کوروش صفوی و عباس اشرفی؛ «خاستگاه اختلاف خوانش «احصن - احصن» در آیه نکاح کنیزان» نوشته روح الله نجفی؛ «جستاری در شمار و تاریخ گذاری آیات برائت» به قلم احمد مهدی‌زاده و جعفر نکونام؛ «تاریخ گذاری مخطوطات قرآنی در پرتو روش‌های نوین علمی (آزمایش کربن ۱۴)» نوشته آلا وحیدنیا منتشر شده است.

تحلیل شناختی استعاره‌های مفهومی حرکت در قرآن کریم

در چکیده مقاله «تحلیل شناختی استعاره‌های مفهومی حرکت در قرآن کریم» آمده است «قرآن کریم شامل ظهور گسترده استعاره‌ها می‌باشد که در تعریف استعاره سنتی، جنبه زیبایی شناسی دارند. اما امروزه استعاره به عنوان یکی از الگو‌های شناختی زبان می‌تواند عاملی برای مباحث میان رشته‌ای گردد و نقش بسزایی در تبیین جهان بینی حاکم بر قرآن داشته باشد. قرآن، زندگی انسان را به صورت حرکت به سوی خداوند در قالب استعاره بیان می‌کند. بر همین اساس برای درک ارتباط مفاهیم حرکتی در قالب استعاره با مفهوم زندگی، استعاره‌های مفهومی با حوزه مبدا حرکت در قرآن کریم، با رویکرد شناختی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفت و مشخص شد که افعال حرکتی، چون جاء، اتی، تاب، ارسل، انزل، هدی و ضلل، به عنوان حوزه‌های مبدا در درک استعاری حوزه‌های مقصد مانند: وحی، نبوت، سعادتمندی، گمراهی، قیامت، عذاب، مرگ، تغییر، پذیرش، اعمال و... نقش آفرینی کرده‌اند. همچنین مشخص شد کاربرد هر یک از افعال حرکتی برای مفاهیم حوزه مقصد، علاوه بر انتقال ویژگی حرکت، ماهیت حرکت را نیز در هر یک از حوزه‌های مقصد تبیین می‌کنند. در نهایت استعاره‌های مفهومی حرکت استخراج شده در این مقاله، تحت پوشش استعاره بنیادی زندگی سفر است انسجام می‌یابند و به عنوان جنبه‌هایی از مفهوم زندگی از دیدگاه قرآن کریم در خدمت تحقق بخشیدن به هدف قرب الهی قرار می‌گیرند».

قرائات خلاف رسم مصحف در متون قرن سوم

نویسنده مقاله «رویکرد ادبی- معنایی به قرائات خلاف رسم مصحف در متون قرن سوم مطالعه موردی قرائت ابن مسعود در معانی القرآن فراء» در طلیعه نوشتار خود آورده است «درباره ماهیت قرائات خلاف رسم مصحف، دیدگاه‌های متفاوتی وجود دارد؛ یکی از آن‌ها دیدگاه ابوعبید قاسم بن سلام است؛ چنانکه او می‌گوید، مشایخ او قرائات خلاف رسم را برای بیان وجه قرائت موافق رسم، و تفسیر آن مورد استفاده قرار می‌داده‌اند. صبغه ادبی-معنایی‌ای که این دیدگاه به ماهیت قرائات داده، آن را قابل تامل کرده است. به خصوص اینکه قرائات یک سده بعد، در زمان ابن مجاهد، وجهه حدیثی یافت. این تغییر رویکرد، موجب شکل‌گیری گفتمانی جدیدی شد که در نتیجه آن، ابهاماتی درباره ماهیت قرائات مخالف رسم مصحف ایجاد شد؛ تا آنجا که حدود دو قرن بعد، ابن حزم اندلسی این قرائات را ناشی از وهم قاریان شمرد و تفاوت مصحف ابن مسعود با مصحف رایج را انکار کرد. این مقاله به منظور اثبات دیدگاه ابوعبید، قرائت ابن مسعود را در معانی القرآن فراء، به عنوان یکی از استادان ابوعبید، مورد بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که فراء قرائت ابن مسعود را به عنوان ابزاری ادبی-معنایی به کار برده است. استفاده از قرائت ابن مسعود در مقام ارائه دیگر وجوه ادبی ممکن برای بیان الفاظ آیه، حجت دانستن آن برای دیگر قرائات، ذکر آن به عنوان «معنی» الفاظ آیه و نیز تایید یا رد دیگر برداشت‌های تفسیری به واسطه آن، شاهدی بر این ادعاست.

بازتعریف دلالت «ثمانیه ازواج»

در طلیعه نوشتار «بازتعریف دلالت «ثمانیه ازواج» در آیه ۶ سوره زمر باتکیه بر روابط معنایی شمارواژه «ثمانیه»» می‌خوانیم «در آیه ۶ سوره مبارکه زمر ضمن اشاره به آفرینش انسان از نفس واحده، بر نزول «ازواج ثمانیه» از چهارپایان در آیه «.. و انزل لکم من الانعام ثمانیه ازواج...» اشاره شده است. انتساب فعل «انزل» به «ثمانیه ازواج» منجر به ارایه دیدگاه‌هایی از سوی مفسران کلام الهی مانند یکسان انگاری «خلق» و «نزول»، «قراردادن برروی زمین» و «تقدیر کردن» این حیوانات شده است. در حالی که به مفهوم ترکیب «ثمانیه ازواج» از منظر استعمال عدد «ثمانیه» و روابط معنایی آن با معدود، فعل همنشین و دیگر اجزای آیه توجه نشده است. این امر بررسی دیگر دلالت‌های محتمل «ثمانیه ازواج» را ضروری می‌نماید. بر این اساس عدد «ثمانیه» و معدود آن «ازواج»، از منظر ریشه شناسی و نمادشناسی در ادیان و فرهنگ‌های مختلف مورد تحلیل قرار گرفت. سپس این معانی با تکیه بر کاربرد‌های قرآنی تبیین شد و روابط معنایی این ترکیب با فعل همنشین «انزل» و سیاق آیه مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد «ثمانیه ازواج» بر معانی دیگری افزون بر معنای متبادر «هشت زوج از چهارپایان» نیزدلالت می‌کند».

خاستگاه اختلاف خوانش «احصن - احصن»

در چکیده مقاله «خاستگاه اختلاف خوانش «احصن - احصن» در آیه نکاح کنیزان» آمده است «در آیه ۲۵ سوره نساء، در قرائت فعل «احصن» به صیغه مجهول یا معلوم اختلاف شده است. از منظر تفسیری، قرائت «احصن» به صیغه مجهول با معنا شدن «إحصان» به ازدواج و قرائت «احصن» به صیغه معلوم با معنا شدن آن به اسلام، ملازمت داشته است. تحقیق حاضر نشان می‌دهد که قرائت معلوم «احصن» و معنا گردیدن «احصان» به اسلام، با سیاق آیه، سازگاری ندارد و خاستگاه پیدایش این قرائت و معنای خلاف سیاق، به انگاره‌ای فقهی باز می‌گردد که شاخص‌ترین مدافع آن، «عبدالله بن مسعود»، صحابی پیامبر اسلام و معلم قرآن کوفیان بوده است. به عقیده ابن مسعود، حد زنا برای کنیز زناکار فاقد شوهر و شوهردار، یکسان بود، اما مفهوم مخالف شرط «إذا احصن» در آیه ۲۵ نساء، در فرض معنا شدن «إحصان» به ازدواج، چنین انگاره‌ای را بر نمی‌تافت. از این رو، قرائت معلوم «احصن» و معنای «احصان» برای اسلام، پیشنهاد گردید. خوانش قاریان بعدی کوفه نیز بر خلاف قاریان دیگر شهرها، از رای ابن مسعود، تاثری مشهود یافته است به گونه‌ای که عملکرد قاریان هفتگانه یا دهگانه، معلوم می‌دارد که قرائت به صیغه معلوم، هویتی کوفی پیدا کرده است».

جستاری در شمار و تاریخ گذاری آیات برائت

در چکیده مقاله «جستاری در شمار و تاریخ گذاری آیات برائت» آمده است «آیات برائت عبارت از آیات آغازین سوره توبه است که از سوی امام علی (ع) در ذی حجه سال نهم هجرت بر حاجیان قرائت شد. سوالاتی که در این تحقیق بدان پرداخته می‌شود، این است که این آیات دربرگیرنده چند آیه و بر چند واحد نزول مشتمل است و هر واحد نزول از آن، در چه تاریخی نازل شده است. راجع به شمار این آیات اختلاف نظر است؛ اما بررسی‌های این تحقیق بیست و هشت آیه بودن آن را محتمل‌تر نشان می‌دهد. در خصوص تاریخ نزول آیات برائت، نظر مشهور بر این است که در سال نهم، پس از جنگ تبوک نازل شده‌اند؛ ولی با این فرض، جای گذاری آیات سوره توبه بر خلاف ترتیب طبیعی نزول قرآن دانسته می‌شود؛ زیرا بخش دوم سوره، قبل از آن و پیرامون حوادث جنگ تبوک نازل شده است. در این نوشتار، علاوه بر نظر مشهور، احتمالاتی که نزول آیات برائت را قبل از جنگ تبوک می‌دانند، بررسی می‌شوند و نشان داده می‌شود که نزول این آیات، طی دو واحد نزول قبل از جنگ تبوک، یعنی مقارن با فتح مکه در ماه رمضان سال هشتم و پس از جنگ حنین در شوال همان سال، بسیار محتمل است؛ در این صورت، آیات سوره توبه به ترتیب طبیعی نزول در کنار هم قرار گرفته‌اند».

تاریخ گذاری مخطوطات قرآنی با روش‌های نوین

در طلیعه نوشتار «تاریخ گذاری مخطوطات قرآنی در پرتو روش‌های نوین علمی (آزمایش کربن ۱۴)» می‌خوانیم «با توجه به اهمیت مساله مخطوطات قرآنی به عنوان اسناد و مدارک عینی در مطالعات تاریخ قرآن؛ ثابت شدن تاریخ و قدمت قرآن‌های کهن در قرون نخست پس از هجرت می‌تواند شاهد و مدرکی قوی در دست قرآن‌پژوهان قرار داده و نظریه‌پردازی در حوزه تاریخ قرآن را تحت تاثیر خود قرار دهد. در سال‌های اخیر، انجام آزمایش کربن ۱۴ بر روی نسخه‌های خطی کهن قرآن و اعلام نتایج این آزمایش در رسانه‌ها تحولی نو در پژوهش‌های مربوط به نسخه‌های خطی قرآن ایجاد کرده است. این مقاله می‌کوشد به شرح اصول کار و روش تعیین قدمت یک شی باستانی با استفاده از کربن ۱۴ و بیان محدودیت‌ها و نقاط ضعف و قوت این روش و همچنین تحلیل نتایج انجام گرفته بر روی مخطوطات بحر المیت و مخطوطات کهن قرآنی همچون نسخه‌های صنعاء، بیرمنگام و ... بپردازد و نشان دهد تاریخ‌گذاری به روش رادیو کربن، شیوه‌ای قدرتمند در تعیین عمر اشیاء باستانی و به ویژه نسخه‌های خطی کهن است؛ آنچنانکه می‌توان به وسیله آن، نسبت به اصیل و کهن بودن یک شیء و تا حدودی انتساب آن به قرن معینی اطمینان حاصل کرد؛ اما تکیه بدون قید وشرط و غیر محتاطانه به این نتایج نیز صحیح نیست چراکه وجود خطا و حاشیه‌ای از عدم قطعیت در نتایج این روش موجب می‌شود که نتایج بدست آمده نتوانند در خصوص سال دقیق کتابت نسخه که در مطالعات تاریخ قرآن در سده نخست هجری حائز اهمیت است، یاری‌رسان باشد».

یادآور می‌شود، علاقه‌مندان برای دریافت اصل مقالات می‌توانند به نشانی اینترنتی http://quranicstudies.ihcs.ac.ir/ مراجعه کنند.

انتهای پیام