امام محمدباقر(ع)؛ پایه‌گذار وحدت و همگرایی در جهان اسلام
گروه معارف ــ عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان گفت: امام محمدباقر(ع) علاوه بر ارائه اسلام ناب و احادیث نبوی، با برگزاری جلسات مناظره و گفتوگو، جامعه متکثر اسلامی را به سمت همگرایی و وحدت سوق دادند.
اصغر فروغی، عضو هیئت‌علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان در گفتوگو با ایکنا از اصفهان، با اشاره به سالروز شهادت امام محمدباقر(ع)، اظهار کرد: امام محمدباقر(ع) همان‌گونه که از لقبشان پیداست، شکافنده علوم بودند و از شخصیت‌های برجسته علمی در زمان خودشان محسوب می‌شدند. ایشان از نظر سیاسی در دوران پایانی حکومت اموی زندگی می‌کردند، یعنی زمانی که امویان دوران شکوه و عظمت و قدرت خود را پشت سر گذاشته بودند و حرکت‌هایی که در گوشه و کنار جهان اسلام از سوی علویان، عباسیان و خوارج انجام می‌شد، خلافت آنها را تهدید می‌کرد.
وی افزود: در اواخر دوران خلافت امویان، افراد ضعیف‌النفس و بی‌مایه متصدی امور شده بودند، به همین دلیل از نظر سیاسی، جهان اسلام دورانی بسیار بحرانی را پشت سر می‌گذاشت و هر یک از گروه‌ها و احزابی که در آن دوران به وجود می‌آمدند، برای دستیابی به قدرت تلاش کرده و بر سر آن با یکدیگر درگیر می‌شدند.
عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان بیان کرد: در آن زمان برخی اتفاقات فرهنگی نیز در جامعه اسلامی شکل گرفت؛ از جمله کتابت حدیث که از زمان خلیفه دوم منع شده بود، در زمان عمر بن عبدالعزیز یعنی پایان قرن اول و آغاز قرن دوم هجری قمری مجدداً از سر گرفته شد، به خصوص در مدینه که با توجه به سابقه اسلامی خود عمدتاً مرکز فقها، علما و دانشمندان جهان اسلام بود و امام محمدباقر(ع) نیز در این شهر زندگی می‌کردند.
امام محمدباقر(ع)؛ کانون علمی جهان اسلام
فروغی ادامه داد: این رویکرد جهان اسلام به حدیث و استخراج احکام و حدود از منابع اسلامی که بخش قابل توجهی از آن تا آن زمان نادیده گرفته شده بود و آن احساس نیازی که جامعه اسلامی به این منبع مهم نشان می‌داد، امام محمدباقر(ع) و امام صادق(ع) را در کانون علمی جهان اسلام قرار داد. زمانی که افراد به دنبال شنیدن حقیقت به ویژه شنیدن احادیث ناب پیامبر(ص) بودند، از امام محمدباقر(ع) کمک می‌گرفتند و ایشان از این فرصت و نیاز جامعه اسلامی به احادیث نبوی، برای تبیین و نشر احادیث استفاده می‌کردند.
وی افزود: این اتفاق هم با برگزاری جلسات علمی به ویژه جلسات مناظره و هم از طریق تربیت شاگردان و افرادی که مستعد فراگیری چنین علومی بودند، علی‌رغم گرایش و عقیده‌ای که داشتند رخ می‌داد و نشان‌دهنده وسعت نظر امام محمدباقر(ع) بود که افراد را گزینش نمی‌کردند، مگر یک دسته از افراد خاصی که مأموریت نشر معارف اسلامی را برعهده داشتند، وگرنه در این جلسات همه طالبان معارف اسلامی به ویژه حدیث می‌توانستند شرکت کنند، بنابراین دوران امامت امام محمد باقر(ع) را می‌توان دوران رویکرد جهان اسلام به حدیث نامید.
عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان افزود: امام محمدباقر(ع) و سپس امام صادق(ع) این رسالت را به خوبی انجام دادند، چنانکه بخش قابل توجهی از احادیثی که امروز شیعه و سنی از آن بهره می‌گیرند، به برکت وجود امام محمدباقر(ع) است و ایشان موفق شدند این نقیصه را که جهان اسلام با آن روبه‌رو بود، برطرف کنند؛ هر چند کار سختی بود، چون یک قرن از رحلت پیامبر(ص) گذشته بود و پدیده شومی با عنوان جعل حدیث وجود داشت که آسیب بزرگی به بدنه روایی و حدیثی جهان اسلام وارد کرد.
وی بیان کرد: امام محمدباقر(ع) رسالت بیان مستقیم حدیث از پیامبر(ص) را برعهده داشتند و اگر کسی در آن زمان حدیث پیامبر(ص) را به صورت مستقیم نقل می‌کرد، به دلیل فاصله زمانی زیادی که با دوران پیامبر(ص) وجود داشت، مورد سؤال قرار می‌گرفت؛ ولی وقتی امام محمدباقر(ع) احادیث را از طریق سلسله اجداد خود نقل می‌کردند، هیچ‌کس به آن خرده نمی‌گرفت، چون جایگاه و نسبت ایشان با پیامبر(ص) امری واضح و روشن بود و به جامعه اسلامی و کسانی که طالب شنیدن احادیث ناب بودند، برای مراجعه به خاندان پیامبر(ص) اطمینان قلبی می‌داد.
امام باقر(ع)؛ احیاگر اسلام ناب محمدی
فروغی بیان کرد: در این شرایط، تلاش‌هایی که بنی‌امیه سال‌ها انجام داده بودند تا افراد به خاندان پیامبر(ص) رجوع نکنند و این خاندان را در حصر قرار داده بودند، از بین رفت؛ بنابراین امام محمدباقر(ع) همچون چشمه‌ای جوشان که موقع فوران آن رسیده بود، به خوبی این رسالت را انجام داده و نهضت بزرگی را در احیای اسلام ناب که سال‌ها مردم از آن بی‌اطلاع بودند، به وجود آوردند.
وی اظهار کرد: در آن زمان جامعه از مکتب اصیل اسلام فاصله گرفته و بسیاری از افراد تحت عنوان فقیه و عالم بر اساس آموزه‌های موجود در جامعه رشد کرده بودند، بنابراین نوعی تکثر فرهنگی، علمی و دینی در جامعه وجود داشت و اگر چه تلاش امام محمدباقر(ع) بر عرضه اسلام ناب بود، با توجه به تعدد مکاتب، شخصیت‌ها و فقهایی که در دوران بنی‌امیه تربیت شده بودند و از مکتب اصیل اسلام فاصله داشتند، این تکثر موجود در جامعه کار امام محمدباقر(ع) و در ادامه امام صادق(ع) را با مشکل مواجه می‌ساخت.
این استاد دانشگاه ادامه داد: هرچند جوشش علمی، فرهنگی و مذهبی امام محمدباقر(ع) مورد توجه قرار گرفته بود، ولی آن فقها و علما نیز محل رجوع مردم بودند و برای اینکه این مسئله باعث اختلافات مذهبی نشود، اقدام مهم امام محمدباقر(ع) این بود که بر نقاط مشترک جامعه اسلامی دست گذاشته و آنها را برجسته ساختند، به همین دلیل آن دسته از احادیث ایشان که کاربرد اجتماعی دارد، برای همگرایی و وحدت جامعه اسلامی استفاده شده است.
وی افزود: این اقدام بزرگ امام محمدباقر(ع) باعث شد تا از درگیری‌های فرقه‌ای که سال‌ها خوارج و بنی‌امیه در جامعه نشر داده بودند تا حدودی کاسته شود، بنابراین در قرن دوم هجری تعامل و همزیستی بهتری در جامعه اسلامی وجود داشت، یعنی به جای کاربرد شمشیر برای بیرون کردن حریف از صحنه، جلسات بحث و مناظره به وجود آمد، به گونه‌ای که بسیاری از فقهای صاحب مکتب، خودشان را از رجوع به امام محمد باقر(ع) بی‌نیاز نمی‌دیدند و امام نیز به آنها اجازه شرکت در جلساتشان را می‌دادند.
عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه اصفهان تصریح کرد: امام محمدباقر(ع) از این فرصتی که در پایان قرن اول و آغاز قرن دوم هجری به وجود آوردند، علاوه بر ارائه اسلام ناب با اندیشیدن برخی تدابیر توانستند نوعی همگرایی و وحدت در جامعه به وجود بیاورند؛ چنانکه استفاده از شمشیر، به شرکت در جلسات مناظره و گفتوگو تبدیل شد و گروه‌های مختلفی در این جلسات شرکت می‌کردند.
انتهای پیام
