مزایای حرکت اقتصاد بر روی مرزهای دانش/ منابع معدنی در تجارت بینالملل کم‌اعتبار شده‌اند
گروه اقتصاد ــ عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) گفت: بالاترین مزیت‌های اکتسابی در اقتصاد مزیت‌های ناشی از حرکت بر روی مرزهای دانش است و اینکه بتوانیم دانش را تبدیل به ثروت کنیم. بنابراین در این راستا موضوع شرکت‌های دانشبنیان و با ادبیات خاص آن مطرح شد.
به گزارش ایکنا، موضوع توجه به شرکت‌های دانشبنیان و حمایت‌های همه‌جانبه از آنها در اقتصاد کشور در سال‌های اخیر به وفور در سخنان مقامات کشور به ویژه مقام معظم رهبری مورد توجه قرار گرفته است. در سیاست‌های اقتصاد مقاومتی ابلاغ‌شده از سوی رهبر معظم انقلاب نیز بندهایی به همین موضوع اختصاص یافته و از جمله تأکید شده است که با حفظ دستاوردهای کشور در زمینه‌های مختلف و تداوم پیشرفت و تحقق آرمان‌ها و اصول قانون اساسی و سند چشم‌انداز بیست ساله، باید اقتصاد متکی به دانش و فناوری، عدالت‌بنیان، درون‌زا و برون‌گرا، پویا و پیشرو را محقق ساخت و الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصادی اسلام را عینیت بخشید.
همچنین، شركت‌های دانشبنیان به دلیل استفاده از خلاقیت و نیروی تفکر، توسعه اقتصادی مبتنی بر علم و دانش و گسترش اختراعات و فناوری‌های برتر، از مهم‌ترین مؤلفه‌ها در توسعه اقتصادی پایدار کشورها محسوب می‌شوند و به همین دلیل رهبر معظم انقلاب همواره در سخنرانی‌های خود به ویژه در دیدار اخیر با هیئت دولت، مجدداً بر حمایت از دانشبنیان شدن اقتصاد کشور تأکید کردند.
محمدجواد توکلی، عضو هیئت‌علمی گروه اقتصاد مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، در گفت‌وگو با ایکنا، در این باره گفت: در نظریات تجارت بینالملل قبلاً مسائلی همانند دیدگاه‌های آدام اسمیت یا نظریات ریکاردو درباره مزیت مطلق و نسبی بسیار مورد توجه بود. این افراد معتقد بودند که هر کشوری باید بر اساس مزیت‌هایی که در اقتصاد خود دارد عمل کرده و کالایی که مزیت بیشتری دارد را تولید کند و هنگامی‌که این کشورها با یکدیگر وارد مبادله می‌شوند همگی آنها نفع خواهند برد.
جایگاه مزیت نسبی و مطلق در نظریات تجارت بینالملل
وی ادامه داد: براساس چنین دیدگاهی، وقتی کشوری در زمینه محصولی مزیت دارد آن را تولید کرده و به کشور دیگری می‌فروشد و کالای مورد نیاز خود را تأمین می‌کند. این موضوعی است که به صورت تئوریک در کتاب‌های تجارت بینالملل مطرح شده اما سیر تحول نظریات تجارت بینالملل به اینجا رسید که هر نوع مزیتی هم مفید نیست.
این کارشناس مسائل اقتصادی با اشاره به معایب توجه دائمی به مواد خام و معدنی افزود: در واقع برخی از اقتصاددانان بین مزیت‌های طبیعی و مزیت‌های اکتسابی تفکیک قائل شدند و گفتند کشورهایی همانند ایران، مزیت طبیعی در زمینه نفت یا کشورهای دیگر در زمینه مواد معدنی مختلف دارند اما این خیلی ارزشمند نیست که این کالا را به صورت خام استخراج کرده و آن را صادر کنید بلکه مهم این است که مزیتی را کسب کنید که ارزش افزوده بالایی داشته باشد و سپس بتوانید آن را به قیمت بالایی بفروشید و در مقابل، نیازمندی‌های خود را تأمین کنید.
ضرورت تبدیل دانش به ثروت
توکلی با بیان اینکه تبدیل دانش به ثروت از دلایل توجه به شرکت‌های دانشبنیان است، اظهار کرد: ادامه این داستان به بحث دانش‌بنیانی اقتصاد منتهی شد. در این زمینه گفته شد که بالاترین مزیت‌های اکتسابی، مزیت‌هایی است که ناشی از حرکت بر روی مرزهای دانش است و اینکه بتوانیم دانش را تبدیل به ثروت کنیم. در این راستا موضوع شرکت‌های دانشبنیان و با ادبیات خاص آن مطرح شد.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) تأکید کرد: اکنون این موضوع در اقتصاد مطرح شده که کشورهای پیشرفته عملاً نیاز خود به تولیداتی را که مبتنی بر مزیت‌های طبیعی است به کشورهای توسعه‌نیافته یا در حال توسعه واگذار می‌کنند و خودشان بر روی تولید بر روی مزیت‌های اکتسابی با ارزش افزوده بالا و به ویژه دانشبنیان تمرکز می‌کنند.
اهداف حرکت به سمت اقتصاد دانشبنیان
وی به مشکلات توجه به منابع خام و طبیعی در اقتصاد پرداخت و اظهار کرد: علت این موضوع این است که تولید محصولاتی که مبتنی بر مزیت‌های طبیعی است مشکلات و هزینه‌هایی برای اقتصاد کشورها دارد. از جمله اینکه معمولاً تمرکز بر تولید محصولات خام و معدنی هم کاربر است و هم سرمایه زیادی می‌خواهد. از سوی دیگر آفات زیست محیطی زیادی هم در پی دارد. برای مثال، کسی‌که مشغول تولید فولاد است محیط زیست را آلوده می‌کند. بنابراین کشورهای پیشرفته به سمتی رفتند که بتوانند بر روی تکنولوژی‌های نوین کار کرده و فناوری را ارتقا دهد و سپس این فناوری و محصولات فناورانه را به فروش برسانند.
تولید محصولاتی که مبتنی بر مزیت‌های طبیعی است، مشکلات و هزینه‌هایی برای اقتصاد کشورها دارد. از جمله اینکه معمولاً تمرکز بر تولید محصولات خام و معدنی هم کاربر است و هم سرمایه زیادی می‌خواهد. از سوی دیگر آفات زیست محیطی زیادی را هم در پی دارد
مدیرمسئول دوفصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی درباره اهداف حرکت به سمت اقتصاد دانش بنیان یادآور شد: همین موضوع در سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در زمینه اقتصاد مقاومتی هم مطرح شد که مؤلفه‌های اقتصاد مقاوم این است که ویژگی‌هایی از جمله درون‌زایی، برون‌نگری، عدالت بنیانی، مردمی بودن و دانش‌بنیانی دارد. یکی از اهداف اصلی از تحقق این موضوع هم در واقع این است که اقتصاد دانشبنیان شده و بتوانیم از نیروهای فکری خودمان استفاده کرده و آن را تبدیل به سرمایه و ارزش افزوده کنیم و از این محل بتوانیم کالا و خدمت مورد نیاز را تولید کرده و به فروش هم برسانیم.
مفهوم «نظریه چرخه کالا» در تجارت بینالملل
عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره) ادامه داد: امروزه در کشورهای توسعه یافته در این زمینه کار زیادی صورت می‌گیرد. برای مثال در کشور ژاپن در دهه 1990 حدود دو میلیارد دلار در این مورد سرمایه‌گذاری کردند. در این پروژه آنها مانع از ورود شرکت‌های آمریکایی شدند و بعد از حدود هشت سال به صنعت فلش مموری‌هایی رسیدند که امروزه ما از آن استفاده می‌کنیم. در ادبیات تجارت بینالملل هم نظریه‌ای به نام «نظریه چرخه کالا» مطرح است که معتقد است وقتی شما به مزیتی دست پیدا می‌کنید. این مزیت دارای زمان است. برای مثال تا مدتی این فلش مموری را تولید می‌کنید و شما در این زمینه دارای مزیت هستید اما سپس کشورهای دیگری آن محصول را از شما تقلید کرده و این مزیت را از شما می‌گیرند.
این کارشناس مسائل اقتصادی افزود: به همین دلیل است که امروزه کشورهایی همانند ژاپن اگر بر روی یک تکنولوژی کار کرده و آن را تبدیل به محصول می‌کنند بعد از مدتی، کشورهای دیگر آن را اقتباس می‌کنند. بنابراین این ثروتی است که برخلاف نفت یا محصولات معدنی، تمامی ندارد. خوشبختانه در ایران چون کشوری جوان و دارای نیروی تحصیل‌کرده بالایی هستیم، ظرفیت رفتن به سمت اقتصاد دانشبنیان وجود دارد اما شاید به دلایل مختلفی که می‌توان لیست کرد و از جمله ساختار بوروکراتیک دولتی، فضای کسب و کار پیچیده و مشکلات تأمین مالی و نظام بانکی، نظام حقوق مالکیت و مالکیت فکری و مانند آن باعث شده علی‌رغم اینکه در سال‌های اخیر تعداد زیادی شرکت دانشبنیان تأسیس شده و ظرفیت انسانی خیلی خوبی هم در این زمینه دارا هستیم اما هنوز آن‌گونه که باید و شاید نتوانسته‌ایم در اقتصاد کشورمان از این ظرفیت به خوبی استفاده کنیم. این تأکیدی هم که اخیراً رهبر معظم انقلاب بر حمایت از اقتصاد دانشبنیان داشتند در واقع در همین راستاست.
جایگاه اقتصاد دانشبنیان در عرصه بینالملل
توکلی با اشاره به جایگاه اقتصاد دانشبنیان در عرصه بینالملل بیان کرد: بنده اخیراً‌کتابی با عنوان «شاخص تجارت خارجی با رویکرد اسلامی» منتشر کردم که در این کتاب مروری بر نظریات تجارت خارجی و به ویژه با رویکرد اسلامی داشته‌ام. در این کتاب سعی‌ام بر این بوده که هم نظریات تجارت خارجی را بیان کرده و هم اینکه رویکردی اسلامی در این مورد داشته باشم. موضوع دانش بنیانی اقتصاد هم در این زمینه اهمیت پیدا می‌کند و در فضای اقتصاد بینالملل جانمایی می‌شود.
عضو هیئت‌علمی مؤسسه امام خمینی(ره) با بیان اینکه نیازمند سرمایه‌گذاری بر روی بخش‌های دارای ارزش افزوده بالا هستیم، بیان کرد: اگر بتوانیم اقتصاد دانشبنیان داشته باشیم در واقع بر روی ایجاد برخی از مزیت‌های اکتسابی با ارزش افزوده بالا سرمایه‌گذاری کرده‌ایم که هیچ وقت تمامی ندارد. در چنین شرایطی باید فقط این چرخه و زنجیره تولید ارزش را مدیریت و از این ذخیره به شکل کاملی استفاده کنیم.
ماهیت نوظهور شرکت‌های دانشبنیان در ایران
این کارشناس اقتصاد اسلامی در ادامه به بیان دیدگاه‌های خود در مورد واگذاری مسئولیت حمایت از شرکت‌های دانشبنیان به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پرداخت و اظهار کرد: به نظر می‌رسد که در ایران باید توجه جدی‌تری به اقتصاد دانشبنیان داشته باشیم و پشتوانه آن هم برخی وزارتخانه‌ها همانند وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت کشاورزی و وزارت امور اقتصادی و دارایی باشند اما در ایران شاید به واسطه ماهیت نوظهور این شرکت‌ها و نیاز به حمایت ویژه از آنها و اینکه نیاز است سرمایه‌گذاری خاصی در این مورد صورت گیرد؛ بنابراین حمایت از شرکت‌های دانشبنیان به معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری واگذار شده است.
مدیرمسئول دوفصلنامه «معرفت اقتصاد اسلامی» گفت: به نظر می‌رسد که شاید معقول‌تر این باشد که اگر قرار است به خوبی از شرکت‌های دانشبنیان حمایت صورت گیرد زیر نظر صنایع مربوطه قرار گرفته و حمایت‌های مورد نیاز را از همان بخش دریافت کنند. در واقع می‌توان به حمایت معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری از این شرکت‌ها به عنوان دوره گذار نگاه کرد و در نهایت زیر نظر وزارتخانه‌های مربوطه قرار گیرند.
توکلی در پایان به اهمیت حمایت نهادی و سازمانی شرکت‌های دانشبنیان اشاره و بیان کرد: معتقدم این ضرورت بزرگی است که سازمانی خاص، مدیریت و حمایت از شرکت‌های دانشبنیان را برعهده بگیرد و مشکلات آنها را هم مورد بررسی قرار دهد. در این راستا می‌توان در صورت نیاز از ظرفیت وزارتخانه‌ها و سازمان‌های دیگر هم استفاده کرد.
انتهای پیام
