مفردات، تفسیر و اختلاف قرائت؛ گمشده اصلی قاریان روشندل

چهار دوره از برپایی مسابقات بین‌المللی قرآن روشندلان جهان اسلام، که سازمان بهزیستی کشور با همکاری سازمان اوقاف و امور خیریه برگزار می‌کند، می‌گذرد؛ درباره برپایی این رویداد در دو رشته قرائت تحقیق و حفظ کل قرآن اما و اگر‌هایی وجود دارد. در ادامه گفت‌وگویی را با محمد بنیادی، پیشکسوت قرآنی، که خود عضو هیئت داوران این رقابت‌ها بوده است، می‌خوانید.

ایکنا ــ چه میزان برگزاری مسابقات قرآن به ویژه در این دو رشته برای نابینایان ضروری است؟
بحث مسابقات یک امر تبلیغی و ترویجی است و هرچه در حوزه تبلیغ و ترویج قرآن انجام دهیم کم است. البته موضوع تبلیغ و ترویج در زمینه مهارت‌های گفتاری، قلمی و ... مطرح می‌شود، اما درباره مسابقات قرآن به صورت تخصصی بحث‌های مهارتی، بیانی، کلامی و حفظی در میان است. اصل موضوع یعنی نفس برگزاری مسابقات قرآن باید در تمامی سطوح جاری و ساری باشد، اما نه به هر قیمتی. ممکن است حتی برگزاری مسابقات بدون هدف و در نظر گرفتن جامعه هدف تبعات زیادی داشته باشد و تبعات آن نیز بیشتر از برکاتش باشد. بنابراین باید برای برگزاری مسابقات، جامعه هدف مورد نظر و حواشی آن دقیق بررسی شود. برگزاری مسابقات قرآن برای نابینایان بسیار لازم و ضروری است، منتهی باید جامعه هدف آن را مشخص و براساس آن برنامه‌ریزی کرد، چراکه ایشان به ویژه در زمینه حفظ قرآن به دلیل قدرت شنوایی و دقت فراوانی که دارند، از استعداد بسیار بالایی برخوردارند.

ایکنا ــ شما به هنگام داوری با قاریان و حفاظ نابینا مواجه شده‌اید. آیا سطح تلاوت یا اجرای آن‌ها را متفاوت از افراد معمولی دیده‌اید؟ آیا نابینا بودن این افراد بر روی داوری شما تأثیر گذاشته است؟
جامعه هدف مورد نظر یعنی نابینایان حداقلی از جامعه جهانی را دربرمی‌گیرد، اما باید به این جامعه محدود نیز توجه ویژه کرد. اگر بخواهیم به صورت تخصصی به این موضوع بنگریم، انصافاً روشندلان از جایگاه ویژه‌‌ای در امر پرداختن به رشته‌های مختلف قرآنی مانند قرائت و حفظ برخوردارند. حضور ایشان در مسابقات مختلف قرآنی و رتبه‌های برتری که تاکنون در این مسابقات به دست آورده‌اند، نشان‌دهنده این است که حتی گاه از افراد سالم و بینا نیز برترند و جایگاه بالاتری در مسابقات به دست آورده‌اند. این قشر در مقایسه با افراد بینا هیچ کم و کسری در فراگیری علوم قرآنی و حضور در مسابقات ندارند.

ایکنا ــ اغلب قراء بنام مصری از میان نابینایان بوده‌اند. این امر حکایت از چه دارد؟ به گوش موسیقایی مرتبط است؟
نکته مهمی که در رابطه با جامعه روشندلان مطرح است و می‌توان از طریق آن بیشتر به قدرت و وسعت تلاوت و قرائت ایشان پی برد، این است که اصل ماهیت تنزیل قرآن بر استماع بوده است. پیامبر اکرم(ص) خود نه می‌نوشت و نه می‌خواند. آنچه در صدر اسلام مورد نظر بوده، استماع و پس از آن خواندن آیات قرآن بود.
پس هرچه قرآن بدون واسطه کتابت بیشتر گوش داده و خوانده شود، قدرت قرائت و تأثیر آن را نیز بسیار بالا خواهد برد. برای مثال حصان، قاری نابینای مصری، مانعی به نام کتابت نداشت. لذا فقط بر معنای آیات تمرکز داد و به قدری زیبا می‌خواند که تعجب همگان را برمی‌انگیخت. یک قاری باید حافظ باشد تا بتواند معانی و احساس موجود در آیات الهی را به مستمعان منتقل کند.
ماهیت فراگیری جامعه قاریان و حفاظ باید استماع و قرائت باشد و یکی از ضروریات یادگیری حفاظ و قراء نیز این است که یادگیری را بدون کتابت پیش ببرند. این امر باعث می‌شود که ایشان با احساس و لطافت تلاوت‌ و این حس زیبا را به مستمعان منتقل کنند. قطعاً تأثیر تلاوت روشندلان، که مانعی به نام کتابت را پیش روی خویش ندارند، بیشتر از افرادی است که از کتابت استفاده می‌کنند و می‌خوانند؛ چراکه آیات الهی را از حفظ و با حس تلاوت می‌کنند.

ایکنا ــ به عنوان داور این دوره از مسابقات سطح تلاوت نابینایان به ویژه نماینده خودمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
البته در این دوره از مسابقات به جز چند نفری که انصافاً از سطح بالایی برخوردار بودند، مابقی روشندلان عزیز سطح چندان بالایی نداشتند. نماینده جمهوری اسلامی ایران نیز تلاوتی بسیار خوب و در سطح بالا داشت و جزء معدود افرادی بود که در این رقابت‌ها در سطح بسیار خوب و قابل قبولی قرار داشتند. روشندلان کشور ما به ویژه عزیزانی که به امر حفظ و قرائت قرآن می‌پردازند، از استعداد بسیار بالایی برخوردارند و می‌توانند به جایگاه‌های بالایی دست پیدا کنند.

ایکنا ــ در برخورد با نابینایان مشتاق به قرائت قرآن چه مواردی را به ایشان متذکر می‌شوید؟
روشندلان فرصت بیشتری برای ارتباط با قرآن نسبت به دیگران دارند. توصیه بنده این است که تمرکزشان بر اصول اولیه تنزیل قرآن باشد. در این زمینه باید یک استاد به صورت جامع و کامل و با فصاحت تلاوت کند و ایشان چون کتابت را نمی‌بینند، عین آن را تقلید کنند. مراحل آموزش حفاظ بینا و روشندل با هم تفاوت دارد. روشندلان باید متمرکز شوند و فقط استماع کنند که این استماع در مرحله اول باید صددرصد تقلیدی باشد. سپس، ایشان باید پس از تقلید، تحقیق کنند و با افزایش دایره تحقیق خود در موضوعات مختلفی همچون تجوید، صوت و لحن و اختلاف قرائت از اساتید مختلف نیز بهره ببرند و در نهایت به عنصر اجتهاد برسند و خود خلق اثر کنند.
روشندلان بدانند که نقطه رهایی از تقلید، اجتهاد است. بسیاری از قاریان مشهور مصری خود روشندل بودند و هر کدام سبک خود را داشتند و تقلیدی نمی‌خواندند. روشندلان باید مراحل تقلید و تحقیق را بگذرانند و سپس، به اجتهاد برسند و آفرینش تولیدی و کاری داشته باشند. گمشده اصلی روشندلان عزیز مفردات، تفسیر و اختلاف قرائت است که باید به دنبال آن بروند و با توجه به اینکه اراده محکمی دارند، در خلق اثر متمرکز شوند.

ایکنا ــ چه توصیه و نکته‌ای برای پیشبرد این مسابقات دارید؟
ما بانک اطلاعاتی مستمر، مداوم، ارتقابخش و اثرگذار در کشور نداریم. متأسفانه امروز عنصر کنترل، نظارت، آموزش صحیح و رساندن یک قاری به جریان حرفه‌ای و اثربخش نه تنها در حوزه مسابقات، بلکه در هیچ حوزه‌‌ای نداریم. برای مثال مسابقاتی در کشور برگزار می‌شود و رتبه‌های اول و دوم آن مشخص می‌شود ولی پس از آن اصلاً نامی از نفرات برتر به ویژه رتبه‌های دوم و سوم برده نمی‌شود. به نظر بنده 10 نفر اول مسابقات قرآن 10 قهرمان هستند که باید در کشور از ایشان بهره برد.
امروز به‌کارگیری از یک مرکز هوشمند بسیار لازم است تا به این افراد رسیدگی شود و سیر آموزش و تکامل ایشان را در استان‌ها و شهرستان‌های مختلف دنبال کند. علت تنزل و ارتقای نخبگان قرآنی ما در مسابقات را تذکر دهد و کلاس‌های مستری برای تثبیت دانش قرآنی ایشان برگزار کند. متأسفانه چنین مرکزی برای پیشبرد اهداف وجود ندارد.

با محمد بنیادی بیشتر آشنا شویم؛

محمد بنیادی، پیشکسوت قرآن کریم در سال 1338 در ملایر متولد شد. وی با تشویق پدر به فراگیری قرآن پرداخت و در هفت‌ سالگی به حفظ قرآن روی آورد، به طوری که در مدت دو سال موفق به حفظ کل قرآن شد. بنیادی کمتر از 9 سال داشت که با جلسات قرآن استاد ابراهیم پورفرزیب (مولایی) آشنا شد و با وجود بُعد مسافت ماهیانه و مرتب از همدان به مسجد الرضا(ع) شهر تهران می‌آمد تا بتواند از محضر این استاد بهره‌مند شود.

او در دفاع مقدس حضوری فعال داشت و در سال 1361 در اطلاعات عملیات مشغول فعالیت بود که  هر دو پایش بر روی مین رفت و به شدت مجروح شد. پس از پایان جنگ تحمیلی، در سال 1369 به ادامه تحصیل پرداخت و موفق به کسب مدرک کارشناسی ارشد علوم تربیتی و گذراندن سطح سه حوزه علمیه شد.

به گفته بنیادی، همان‌طور که پدرش وصیت کرده، او وقف قرآن است. به همین جهت همواره خود را مکلف به تعلیم، ترویج و تدریس قرآن می‌داند.