نقش والدین در پیشبرد برنامه درسی قرآن

به گزارش ایکنا؛ رضا نباتی، كارشناس برنامه درسی قرآن دفتر تألیف كتب درسی و از مؤلفان كتاب‌های درسی قرآن دوره ابتدایی، درباره تأثیر خانواده در ایجاد انگیزه و میزان علاقه‌مندی به قرآن و گرایش فرزندان به مفاهیم دینی، یادداشتی را تهیه کرده و در اختیار این خبرگزاری قرار داده است. متن این یادداشت بدین شرح است؛
«حضرت علی علیه السلام:
«پدر باید برای فرزند خود،‌ نام خوب انتخاب کند، او را با ادب و نیکو تربیت کرده و به او قرآن بیاموزد»(نهج‌البلاغه، فیض الاسلام، حکمت 391).

مقدمه
یك معلم حرفه‌‌ای همواره به نقش تعیین‌كننده والدین در پیشیرد برنامه‌های درسی اذعان داشته و در برنامه‌ریزی آموزشی خود به آن توجه می‌كند. او از خود می‌پرسد:
آیا والدین با چارچوب كلی برنامه درسی آشنا هستند؟
آیا آنان به ارتقای كیفیت یادگیری فرزندانشان توجه می‌كنند؟
آیا آنان با روش‌های نظارت و پشتیبانی از برنامه درسی آشنایی دارند؟
آیا از توصیه‌های برنامه‌ریزان درسی اطلاع دارند و مقدمه كتاب درسی دانش‌آموزان را مطالعه می‌كنند؟
آیا والدین در فرایند یادگیری فرزندشان با معلم تعامل و مشاركت دارند؟
آیا والدین دانش‌آموزان نیازمند شركت در كلاس‌های آموزش و توجیهی هستند؟
بسیار مناسب است در همان آغازین روزهای سال تحصیلی، والدین دانش آموزان را به مدرسه دعوت و درباره سؤال‌های بالا با ایشان گفت‌وگو كنیم. به ویژه درباره دروسی چون قرآن كه معمولاَ والدین، اطلاع چندانی درباره آن ندارند.

خانواده در سند تحول بنیادین
سند تحول بنیادین از خانواده‌ای سخن می‌گوید كه‌ «خانواده آینده» است. چرا كه ویژگی‌های خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی و یک سیستم با گذشته بسیار متفاوت است. خانواده امروز، هسته‌ای شده است؛ در حالی که قبلاً گسترده و پیوسته بود و این تفاوت، بر روند تعلیم وتربیت تأثیرگذار بوده است. شکاف نسلی امروز، در واقع، شکاف عصری است چون با دو نوع فرهنگ، ادبیات، برداشت، نگاه و زندگی بین افراد خانواده‌ روبرو هستیم. معلمان باید خانه و خانواده امروز را خوب بشناسند و تفاوت‌های امروز و دیروز آن را خوب و جامع بفهمند. مثلاً بیش از ۹۵ درصد جامعه را افراد با سواد تشکیل می‌دهد، به این خاطر معلمان باید حرف نو، راهبردی و سازنده داشته باشند تا نسل جدید آن را بپذیرد.
در سند تحول بنیادین که یک برنامه راهبردی برای ایجاد تحول در آموزش و پرورش کشور است، ابعاد خانواده مطلوب از زوایای مختلف دیده و تعریف شده است. این سند، ناظر به آینده و مبتنی‌بر آینده پژوهی و در ذیل سند چشم انداز ۱۴۰۴ کشور تهیه و تنظیم شده است. هدف و انگیزه سند تحول بنیادین، ایجاد بستر مناسب برای رسیدن به تعلیم و تربیت اسلامی است. در این راستاست که تبدیل نظام آموزشی كنونی به یک نهاد فرهنگی ـ تربیتی، برنامه و راهکار محوری دست اندرکاران تهیه، تولید و اجرای سند تحول بنیادین است.

والدین و درس قرآن
نقش خانواده در میزان علاقه‌مندی و توجه دانش‌آموزان به قرآن كریم انكارناپذیر و بلكه حائز اهمیت است. به ویژه آنكه رفتار والدین در گرایش فرزندان به مفاهیم دینی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. علاقه و توجه والدین در رشد فرهنگ قرآنی فرزندان تأثیرگذار است. هر خانواده‌ مسلمان، به قرآن‌آموزی كودك خود علاقه‌مند است؛ اما علاقه‌مندی نسبت به یك موضوع، با اقدام به انجام آن، متفاوت است.
مشاركت والدین در پیشبرد برنامه درسی قرآن دوره ابتدایی چشمگیر و مؤثر است، اما در مقاطع تحصیلی بالاتر كمتر دیده می‌شود كه البته این روند محصول تعاملات اجتماعی و فرهنگ جامعه و از جمله فشار كنكور است. این موضوع باعث ‌شده است تا به مرور انتظار والدین از فرزندان‌ در زمینه فراگیری قرآن كمرنگ‌تر شود (البته در سایر دروس هم كم و بیش وضعیت همین طور است) و اگر برای خانواده‌ها آموزش قرآن و فواید آموزشی آن با سایر دروس و اشتغال مشخص و تعریف شود، یقیناً وضعیت متفاوت خواهد بود. این به میزان توانایی، علاقه و دغدغه‌مندی، مدیر مدرسه و معلم بستگی دارد.

راز داشتن فرزندان صالح
راز داشتن فرزندان صالح و متدین را می‌توان در«میزان ارتباط والدین با قرآن كریم» جست‌وجو كرد. در این زمینه آموزش و پرورش، رسانه‌های عمومی و مسئولان فرهنگ تبلیغی و ترویجی جامعه باید لزوم یادگیری و پرداختن به قرآن كریم را برای خانواده‌ها تبیین كنند. متأسفانه این موضوع در جامعه مغفول مانده است.
تأثیرات خانواده‌ در زمان كودكی دارای اهمیت بسیاری است، به همین دلیل در برنامه‌‌های آموزشی به‌ویژه برای دوره ابتدایی، تدابیری دیده‌ شده تا والدین با برنامه‌ درسی، مرتبط و هماهنگ شوند. مانند تعیین دو صفحه از مقدمه هریك از كتاب‌های درسی قرآن دوره ابتدایی برای والدین محترم.

نقش الگویی والدین
با شرمندگی باید اعتراف كنیم كه در حال حاضر برخی والدین حداقل ارتباط با قرآن كریم را دارند و اغلب ایشان در طول سال تحصیلی، كمترین پیگیری را در جهت آموزش قرآن در مدرسه دارند. در حالی كه برای دست‌یابی به فضای مطلوب در نظام ‌آموزشی نیازمند تلاش‌های خانه و مدرسه هستیم. برای برآورده شدن انتظاراتی كه از آموزش قرآن وجود دارد، باید تمام امكانات و عوامل نظام آموزشی دست در دست هم دهند تا از طریق معلمان توانمند، عرصه را برای رسیدن به حد مطلوب فراهم سازند. مهم ترین و مؤثرترین شیوه در این راه، «نقش الگویی والدین» است.

10 راهكار پیشنهادی
نقش والدین در پیشبرد برنامه درسی قرآن، انكارناپذیر است. خوب است معلم محترم در این زمینه ضمن برگزاری كلاس آموزشی ـ توجیهی برای والدین، 10 راه‌كار زیر را به ایشان پیشنهادی كنید:
1- برای فرزندانمان الگوی عملی باشیم. بگذاریم كودكان ما را هنگام خواندن قرآن و نماز ببینند. آنها آنچه كه ما می‌گوییم، نمی‌شوند، بلكه آنچه ما عمل می‌كنیم، می‌شوند.
2- پیشگفتار کتاب درسی آموزش قرآن كودك خود را حتماً به صورت دقیق مطالعه كنید.
3- فرزندان عزیزمان باید با تشویق‌ها و راهنمایی‌های لازم و به موقع، سادگی یادگیری قرآن را احساس کنند. از این رو «تشویق به موقع» و ایجاد «احساس موفقیت» در او، دوکلید طلایی در کسب موفقیت است.
4- می‌توانید با تهیه لوح فشرده آموزش قرآن برای كودك خود، به یادگیری کامل‌تر و زیباتر قرآن به او کمک کنید تا آنچه را در مدرسه آموخته است، در خانه تمرین کند.
5- حفظ آیات درسی قرآنی کتاب الزامی نیست، اما اگر فرزند شما به حفظ آنها علاقه نشان می‌دهد، او را به انجام این کار تشویق کنید. این امر زمینه‌ مشارکت او را در مسابقات قرآن مدرسه نیز فراهم می‌کند.
6- در هر درس، یکی از عبارات زیبا، کوتاه و حکمت آمیز قرآن به نام پیام قرآنی آمده است. حفظ پیام‌ قرآنی و ترجمه‌ آن الزامی نیست، اما اگر فرزند شما به حفظ پیام‌ علاقه‌مند است، او را به این کار تشویق کنید تا بتواند به تدریج آنها را سرلوحه زندگی خویش قرار دهد.
7- اگر شما با روش‌های آموزش روخوانی قرآن آشنایی دارید، از کتاب درسی پیشی نگیرید و هیچ قاعده‌ای را علاوه بر آن‌چه در کتاب آمده است به او نیاموزید. به یاری خداوند، این آموزش در پایه‌های بعد با نظم خاصی پیشرفته و کامل خواهد شد.
8- هیچ‌وقت بر کودک خود سخت نگیرید، بلکه موفقیت‌های او را ارج نهید و با ملاطفت، نرمی،‌ صبر و حوصله به او کمک کنید تا ضعف‌های خود را جبران کند.
9- در دوره دوم ابتدایی (‌پایه‌های چهارم تا ششم‌) فرزند شما، علاوه بر روان خوانی آیات کتاب درسی، با آموزش ترجمه برخی از عبارات قرآنی ساده و پركاربرد نیز آشنا می‌شود.
10- به یاد داشته باشید نقش والدین در پیگیری و نظارت بر حسن اجرای آموزش قرآن مدرسه بسیار مهم است پس یاور قرآنی معلم فرزند خود باشید.

معلمان محترم قرآن برای مشاهده فیلم «نقش والدین در پیشیرد برنامه درسی قرآنی‌» به  «كانال كلاس معكوس آموزش قرآن كریم» به نشانی https://www.aparat.com/nabati50/about مراجعه كنند.

رضا نباتی
از مولفین كتاب‌های درسی قرآن
دانشجوی دكترای فلسفه تعلیم و تربیت»