اولویت‌بندی امور واجب و مستحب در شرایط بحران
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد گفت: در شرایط بحران فعلی متولیان امور دینی باید امر واجب و امر مستحب را اولویت‌بندی کنند و حفظ سلامت را واجب اعلام کنند.
حجت‌الاسلام والمسلمین غلامرضا صدیق اورعی، عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد، در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی، در خصوص توصیه دین در شرایط بحران، اظهار کرد: در شرایط بحران فعلی باید طبق فرمول‌های اولویت، موارد دینی را اولویت‌بندی کرد و متولیان امور دینی باید امر واجب و امر مستحب را اولویت‌بندی کنند و حفظ سلامت را واجب اعلام کنند، نکته مهم این که آیت‌الله‌العظمی مکارم شیرازی در پاسخ به یک استفتا منتشر کردند «اگر با سهل‌انگاری باعث شویم فردی بیمار شود و اگر بیمار فوت کند، فرد باید دیه را بپردازد و اگر فرد فوت نکرد باید تمام هزینه‌های بیمار توسط فرد مقصر پرداخت شود»؛ بنابراین مستحب است که نمازهایمان را در مسجد و یا مسجد جامع شهر به جماعت بخوانیم، اما واجب است که سلامت خود را حفظ کنیم و مراقب سلامت دیگران نیز باشیم.
وی ادامه داد: در باورهای دینی ابهامی وجود ندارند و این‌طور نیست که مردم آن‌ها را فرا نگرفته باشند، البته ممکن است در شرایط اضطراب افراد برخی از موارد را فراموش کنند مانند فراموشی بسیاری از دانش‌آموزان در زمان کنکور که گزارش می‌دهند با وجود اینکه دروس را به‌طور کامل فرا گرفته بودند، اما در زمان امتحان موفق به پاسخ‌گویی نبودند.
صدیق اورعی بیان کرد: امکان دارد افراد در شرایط اضطرابی شدید نتوانند از اطلاعات دائمی خود استفاده کنند و اطلاعات را نیز فراموش کنند. یکی از مواردی که جزء باورهای دینی اسلام و تمام ادیان ابراهیمی بوده، این است که خداوند مدبر این عالم بوده و ما نیز یکی از مخلوقات خداوند هستیم و در چارچوب مدیریت عام الهی قرار داریم. مریضی، سلامت، تولد، مرگ و ... از مواردی هستند که در تدبیر الهی وجود دارند، نکته دیگر اینکه اراده الهی به اراده خود از طریق اسباب تنفیذ می‌شود و این هم جزء مسلمات باورهای ادیان است.
این محقق حوزه و دانشگاه ادامه داد: این موارد جزء خلقت خداوند و اراده الهی است، اما خداوند می‌تواند برای مثال آتشی که برای سوختن است را به دستور خود بر حضرت ابراهیم(ع) سرد کند، در نتیجه عواملی در خلقت وجود دارد که باعث بیماری می‌شوند.
صدیق اورعی گفت: ائمه نیز از این امر مصون نبودند و بیمار می‌شدند و در طی بیماری به مدبر اصلی توجه می‌کردند و طلب شفا می‌کردند و همچنین به دکتر و دارو مراجعه می‌کردند تا بهبود پیدا کنند؛ لذا این بحث چیزی نیست که نصف آن دینی باشد و نصف دیگرش دینی نباشد و تناقضی ندارد.
شبهات دینی و ضددینی
وی بیان کرد: ممکن است برخی این موارد را به‌عنوان شبهه دینی و ضد دینی مطرح کنند که اگر خدا شفا می‌دهد، نباید به دکتر مراجعه کرد یا اینکه چرا اصلاً مریض می‌شویم؟ در کل اینگونه نیست، در قرآن از قول حضرت ابراهیم(ع) گفته شده است زمانی که من مریض می‌شوم خداوند شفا می‌دهد، پس مریض شدن فرآیندی است که در خلقت اتفاق می‌افتد و خوب شدن بیماری نیز مقدمات و اسبابی دارد.
این پژوهشگر دینی گفت: خود پزشک با اینکه به علم خود اعتقاد دارد اما برخی اوقات بیمار می‌شود، طبق همان فرمول‌ها عمل می‌کند یا گاهی برخی از بیماران خوب نمی‌شوند یا برخی زودتر از موعد بیماری‌شان خوب می‌شود، این‌ها بیشتر در حد طرح شبهه و بعید است در باور افرادی که معتقد به این باورها هستند تغییری ایجاد شود، البته اگر کسی این باور را نداشته است، در حال حاضر وقت اعتقاد پیدا کردن به آن نیست و به باورهایی که تاکنون داشته است، عمل می‌کند.
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد یادآور شد: اما نکاتی که جنبه اجتماعی دارد، این است که افراد از لحاظ شکل‌گیری شخصیت، نوع تربیت و عادت رفتاری که در محیط اقتصادی و اجتماعی پیدا کرده‌اند، گوناگون شده و حال هرچه جامعه بسته‌تر و کوچک‌تر باشد، افراد به هم شبیه‌تر هستند و هرچه جامعه گسترده‌تر با منابع تربیتی متعددی باشد، افراد نیز متفاوت می‌شوند.
صدیق اورعی ادامه داد: ما نزدیک به هشت سال دچار جنگ تحمیلی بودیم و این جنگ با خرابی، حمله و تصرف سرزمین همراه بود، عده‌ای ایثار می‌کردند و به دفاع از همه می‌پرداختند، اما در همان زمان نیز بازار سیاه فروش کالای کوپنی در بازار آزاد به فراوانی وجود داشت و برخی به‌صورت واضح در همان زمان اوضاع اقتصادی‌شان تغییر کرد که این موارد چیزهای تازه‌ای نیست و به حالات افراد بستگی دارد.
وی در خصوص حس نوع‌دوستی در شرایط بحران، اضافه کرد: اگر افراد تمرین کنند که در شرایط بحران احساس نوع‌دوستی و رفتار اخلاقی داشته باشند، به کمک و همدلی می‌پردازند و اگر وسایلی در اختیار آن‌ها قرار گیرد به‌صورت رایگان در اختیار دیگران قرار می‌دهند، اما اینکه برخی دیگر از این فرصت استفاده می‌کنند و بازار سیاه درست می‌کنند به این دلیل است که افراد گوناگون شده‌اند، در شرایط خاص، جامعه‌های کوچک با فشارهای هنجاری و جامعه‌های بزرگ با تنوع تربیت باعث این اتفاقات می‌شوند؛ لذا هر دو این موارد در یک جامعه در کنار هم وجود دارد و دستورالعمل ساده‌ای برای تغییر و مانند یکدیگر شدن وجود ندارد.
این پژوهشگر دینی در خصوص اپیدمی ویروس کرونا، اظهار کرد: البته یکی از فواید جانبی این اپیدمی‌ها این است که افراد متوجه می‌شوند، اگر دیگر افراد سالم بمانند آنان نیز سالم خواهند ماند، پس نمی‌توان خود را جدا کرد و سالم ماند. شرایط اپیدمی با دیگر شرایط متفاوت است؛ لذا در این دوران باید تمام افراد آرام، قوی، خوشحال و همدل باشند تا سطح سلامت افزایش پیدا کند.
تأثیر آرامش در افزایش ایمنی بدن
این محقق حوزه و دانشگاه اضافه کرد: در حال حاضر این اپیدمی جهانی شده است و افراد با بالاترین سطح درآمدهای مالی به کدام کشور می‌توانند فرار کنند که درگیر این بیماری نشوند؟ لذا شعار «امن‌ترین جا خانه شماست» بهترین است، اما آرامش بیشترین تأثیر را در افزایش ایمنی بدن و تاب‌آوری در تحمل این مشکل دارد، به همین دلیل این آرامش را تمام افراد جامعه باید داشته باشند تا توان افراد بالا برود و مشکل حل شود.
وی بیان کرد: بخشی از این آرامش از طریق ارتباط با دیگران و عزیزان منتقل می‌شود. اگر دستورات پزشکی این است که باید ایزوله‌ای طبیعی داشت که این مسئله باعث قطع ارتباط با نزدیکان و آشنایان می‌شود، به آرامش افراد ضربه می‌زند و تاب‌آوری را هم کاهش می‌دهد، باید برای حل این مسئله از راه‌های مؤثر مانند تماس تصویری دیجیتال استفاده کرد تا آرامش افزایش پیدا کند و توان تاب‌آوری افراد بالا برود.
صدیق اورعی ادامه داد: این موارد همدلی و سرمایه اجتماعی را نیز بالا می‌برد و افراد متوجه می‌شوند در بروز مشکلات تنها نیستند و فراموش نمی‌شوند، این توصیه‌ها در حفظ روابط اجتماعی، حفظ سرمایه اجتماعی و آثار روانی و جسمانی که به تبع آن به وجود می‌آید، تأثیر دارند.
این پژوهشگر دینی در خصوص تجمع‌ها و مراسم دینی در شرایط بحران، متذکر شد: در حال حاضر مدیران بُعد اجتماعی دینی درخواست تعطیلی اجتماعات مانند نماز جمعه و اعتکاف را داشته‌اند. ما گاهی واجبات دینی و گاهی مستحبات دینی داریم، نماز خواندن یکی از واجبات دینی است اما به جماعت خواندن آن، مستحب دینی است و این مورد در علم فقه تزاحم است به معنی چیزهایی که با یکدیگر تلاقی می‌کنند و مانع هم می‌شوند.
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد بیان کرد: به عقیده من هر کس ممکن است براساس احساس شخصی خود فعالیتی را انجام دهد و یا اینکه فعالیت دینی او براساس یک احساس دینی شخصی باشد، این به معنای این نیست که این کارها براساس تعلیمات دین بوده است.
وی درخصوص برخی از رفتارهای غیرمتعارفی که توسط افرادی در اماکن دینی رخ می‌دهد، گفت: برخی از کارها نه عقلانی هستند نه دینی. برخی از کارها به این معنی نیست که پشتوانه دینی، اخلاقی، عقلانی و یا اجتماعی دارد و این برخلاف تمام این معیارها است که برخی نیز آن را انجام می‌دهند.
صدیق اورعی افزود: در این خصوص باید دید چه کسی این حرف را می‌زند. آیا مرجعیت دینی، علمی و معنوی دارد یا افراد عادت کرده‌اند به دلیل فرآیندهای طولانی پیش آمده به حرفی بدون توجه به گوینده آن عمل کنند؟ این مسئله امری است که در جامعه ما پیدا شده و مانند دیگر ضعف‌های اجتماعی است، این‌ها اشکالات تربیتی و اخلاقی است تا اینکه یک ابهام در باورهای علمی و دینی باشد.
این محقق حوزه و دانشگاه اضافه کرد: افرادی هستند که در روزهای شلوغ و یا عالمان درجه یک هر روز در ساعت خاصی به حرم می‌روند و با فاصله از ضریح حضرت زیارت می‌کنند، ممکن است این مسئله احساس فردی و شخصی آن شخص باشد و به معنای این نیست که آموزش دین اینگونه است.
کاهش اقتدار معنوی
عضو هیئت علمی گروه جامعه‌شناسی دانشگاه فردوسی مشهد با بیان این مطلب که اگر فرهنگ، اقتدار معنوی بر مخاطبان را از دست بدهد، آنومی اجتماعی یا خودمختاری فرهنگی رخ می‌دهد، تشریح کرد: جامعه ما مشکل بلندمدت آنومی دارد؛ لذا این خودمختاری‌های فرهنگی است و به معنی این نیست که این فرد یا فرد دیگری که با ادب و تکرار فراوان به حرم مراجعه و سعی می‌کند با امام رابطه معنوی داشته باشد بسیار متدین‌تر است، یا کاری که او انجام می‌دهد جزء توصیه‌های دینی است.
صدیق اورعی گفت: رفتاری که باعث آسیب به دیگران شود، گناه محسوب می‌شود، به هر حال لمس ضریح مستحب است، اما نباید برای این کار به افراد دیگری ضرر رساند، این‌ها عاداتی است که طبق خودمختاری فرهنگی در افراد پیدا شده است.
این پژوهشگر دینی افزود: برخی فکر می‌کنند که برجسته کردن این تعارضات ناشی از آنومی فرهنگی است، در صورتی که در سال‌های گذشته نیز چنین رفتارها و دوگانگی‌هایی در افراد همیشه وجود داشته است. با این وجود همیشه افراد در ازدواج، طلاق، سر کار رفتن و یا نرفتن دچار خودمختاری فرهنگی می‌شوند و زمانی که فرهنگ در حال ضعیف شدن است، جلوه خود مختاری‌های فرهنگی بیشتر دیده می‌شود.
انتهای پیام
