به گزارش ایکنا، محمد علی کمالی، پژوهشگر دین و تمدن در یادداشتی به بررسی تأثیر کرونا بر مبانی اخلاقی تمدن غرب پرداخت. متن این یادداشت در ادامه از نظر میگذرد:
شاید بارها از اخلاقیات و فرهنگ غربی شنیده باشید، و اینکه چقدر نسبت به یکدیگر احترام میگذارند و احتمالا فیلمهای متعددی از قانونپذیری این افراد در فضای مجازی مشاهده کردهاید، اما بعد از شیوع کرونا خبرهای ناگواری از تمدن غرب به گوش میرسد که با تمام آنچه تا کنون از غرب شنیدهایم، تعارض دارد، اخبار متعددی از هجوم مردم به فروشگاهها و دعوا بر سر لوازم بهداشتی[1] و ... اما آنچه بیشتر از همه موضوع را بغرنج و دشوار میکند دزدیهایی است که توسط دولتهای اروپایی انجام میشود مانند اینکه دولت لهستان هزاران ژل ضد عفونی کنندهی نروژ را توقیف میکند[2]، جمهوری چک محمولهی ماسکهایی که چین برای ایتالیا ارسال کرده را به یغما میبرد[3]، ایتالیا محمولهی مایع ضد عفونی کننده چین به تونس را مصادره میکند[4]، آلمان محمولهی ماسک یک شرکت آمریکایی به سوئیس و اتریش را ضبط میکند[5]، آمریکا ماسکهای پلیس آلمان را توقیف میکند[6]، فرانسه ماسکهای سوئد را ضبط میکند[7] و.... این موضوع به قدری بالا گرفت که وزیر اقتصاد تونس در مصاحبهای اعلام کرده که امروز به دورانی رسیدیم که دولتهای اروپایی عقل خود را از دست دادهاند که از ترس کرونا وسایل بهداشتی را میدزدند[8]؛ فرماندار ایالت ایلینویز آمریکا نیز اعلام کرد که روح غرب وحشی زنده شده است.[9]
اما واقعاً در غرب چه اتفاقی افتاده که دوباره اروپا به دوران وایکینگها و دزدان دریایی بازگشته و چهرهی متفاوت از آنچه تاکنون از غرب مخابره میشد را آشکار کرده است!؟ در واقع چرا غرب تمام اصول اخلاقی را زیر پا نهاد و این رفتار دوگانه چگونه قابل تبیین است!؟
پاسخ این سوالات را باید در مبانی و اصول مورد قبول غرب مشاهده کرد؛ یکی از مهمترین آن اصول دوری از خداوند متعال است. تمدن غرب بعد از قرون وسطی خداوند متعال را از زندگی اجتماعی بشر خارج کرد و به طبع، لوازم اعتقاد به خدا مانند جهان آخرت و... نیز از هندسه اندیشه غربی حذف شد. این حذف خدا گرچه در نگاه اولیه برای ارزش نهادن به انسان معرفی شد، ولی بعد از مدتی تمام ارزشهایی را که بر این اصول استوار بود، به چالش کشاند که یکی از آنها موضوعات اخلاقی است.
فطرت پاک هر انسانی به این موضوع اعتراف دارد که عدالت خوب است و ظلم بد است، به همین خاطر حتی دزدها، زمانی که چیزی را میدزدند، بین خویشتن به عدالت تقسیم میکنند و اگر نسبت به یک نفر از آنها بیعدالتی انجام گیرد، لب به اعتراض گشوده و این کار را خلاف فتوت و جوانمردی میشمارند، پس اصل این موضوع که فعل اخلاقی خوب و پسندیده مورد تأیید تمام افراد بشر است موضوعی نیست که قابل انکار باشد، حتی اگر شخصی در مرتبه نظری این موضوع را انکار کند، در مقام عمل و نسبت به خویش هیچگاه این موضوع را انکار نخواهد کرد. اما زندگی بشر نشان داده که شهوتها و خواستههای نفسانی انسان، فطرت او را در بیشتر مواقع دفن میکند، به همین خاطر فعل اخلاقی نیازمند پشتوانهای قوی است که جلوی خواهشهای نفسانی را بگیرد.
بدون شک پشتوانه اصلی کارهای خوب و نیکو، اعتقاد و باور به قیامت و زندگی پس از مرگ است و اینکه انسان باور داشته باشد که هر کار نیکی که انجام میدهد، پاداش آن را خواهد گرفت و هر کار بدی را که انجام دهد، ثمره آن را نیز مشاهده خواهد کرد؛ آنچنان که خدای متعال در قرآن مجید میفرماید: «فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ* وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ[زلزال/7-8] پس هر کس به قدر ذرهای کار نیک کرده باشد (پاداش) آن را خواهد دید و هر کس به قدر ذرهای کار زشتی مرتکب شود، آن هم به کیفرش خواهد رسید.»
ولی غرب با حذف خدا از زندگی انسان، این پشتوانه را از اخلاق گرفت و به جای آن قانون را جایگزین کرد و برای انجام این قانون پلیسها و ناظران امنیتی را بیشتر کرد. این کار گرچه در نگاه اولیه مفید دیده میشود ولی دو مشکل بزرگ داشت، اول اینکه همه جا پلیس حضور ندارد، به همین خاطر هر شخصی میتوانست نسبت به فرد ضعیفتر زور گفته و حق وی را تضیع کند، مخصوصاً اگر بداند که این شخص نمیتواند برای احقاق حقوق خویش کاری انجام دهد، دوم اینکه انسانی غربی که حیات خویش را محدود به هفتاد، هشتاد سال زندگی میداند در تلاش است که در این مدت بیشتر لذت و آسایش را ببرد به همین خاطر هر فعل اخلاقی که این لذت را از بین ببرد یا برای زندگی وی خطری ایجاد کند باید کنار گذاشته شود.
در تمدن غرب اگر صحبت از زندگی مسالمت آمیزی است، تنها به خاطر منافع مشترک مادی است که در این نوع زندگی وجود دارد، به همین خاطر اگر منافع یکی از مردم و ملتهای غربی به خطر بیفتد، تمام اصول اخلاقی و انسانی را کنار مینهند تا این منفعت را دوباره به دست آورند.
اکنون با توجه به مطالبی که بیان شد، میتوان به سادگی به تحلیل اخباری که این روزها
از جامعه غربی به گوش میرسد پرداخت. حقیقت آن است که کرونا سبب شد که منافع جوامع غربی با یکدیگر دچار تعارض شود، به همین خاطر هر کدام برای جلب منفعت خوش اقدام به دزدی محموله بهداشتی کشور دیگری کردند، و چقدر زیبا آیت الله جوادی آملی تمدن غرب را توصیف کرد: «غرب یک باغ وحش منظم است»[10] باغ وحشی که تا زمانی که غذای حیواناتش منظم داده میشود، با یکدیگر زندگی میکنند، ولی زمانی که گرسنه شوند، یکدیگر را میدرند.
شاید در نگاه اولیه این موضوع زیاد به چشم نیاید که انجام کار خوب بر اساس چه پشتوانهای انجام میشود، ولی در بزنگاههایی که زندگی بشر به خطر میافتد، به خوبی میتوان تفاوت این دیدگاهها را دید؛ به عنوان مثال کرونا در جوامع اسلامی مانند ایران سبب وفاق و همدلی شد، ولی در تمدن غرب سبب اختلاف و تفرقه شد به گونهای که کشورهای اتحادیه اروپا حتی به یکدیگر نیز رحم نکردند.
____________
پینوشت
[1]. https://abc30.com/society/fight-breaks-out-at-sf-safeway-amid-shortage-fears-due-to-covid-19/6021248/
[2]. https://www.thelocal.no/20200325/poland-seizes-hand-sanitiser-destined-for-norwegian-hospitals
[3]. http://www.rfi.fr/en/europe/20200322-czech-republic-sends-face-masks-to-italy-after-shipment-from-china-stolen-coronavirus
[4]. https://www.middleeastmonitor.com/20200325-tunisia-accuses-italy-of-confiscating-medical-alcohol
[5]. https://www.rt.com/news/483582-germany--switzerland-medical-supplies-cor...
[6]. https://www.dw.com/fa-ir/%D8%A2%D8%AE%D8%B1%DB%8C%D9%86-%D8%AE%D8%A8%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%87-%DB%B1%DB%B5-%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D9%86-%DB%B1%DB%B3%DB%B9%DB%B9/a-53001796
[7]. https://farsi.euronews.com/2020/04/02/france-coronavirus-seizure-of-4-million-masks-in-lyon-irritates-sweden
[8]. https://www.middleeastmonitor.com/20200325-tunisia-accuses-italy-of-conf...
[9]. https://edition.cnn.com/videos/politics/2020/03/22/il-gov-pritzker-fema-supplies-sot-tapper-sotu-vpx.cnn
[10]. mshrgh.ir/375760