زیارت؛ رابطه‌ای دیالکتیک بین حرم و شهر / اما و اگرهای طرح حریم رضوی
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با بیان اینکه در طرح راهبردی حریم رضوی «مردم» کلیدواژه محترمی است که باید مدنظر قرار دهیم، گفت: زیارت یک رابطه دیالکتیک بین حرم و شهر است و ما زیارت را یک وضعیت حرم ــ شهری می‌دانیم.
به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، جواد خدایی، مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران و پژوهشگر حوزه معماری و شهرسازی، شامگاه گذشته، چهارم دی‌ماه، در جلسات گفت‌وگو درباره «طرح حریم رضوی» که به همت بنیاد چهارطبقه و با همکاری سازمان جهاددانشگاهی مشهد، در سالن جلسات جهاددانشگاهی خراسان رضوی، برگزار شد، درباره سبقه بافت پیرامونی حرم، اظهار کرد: در نقشه جولیس مرز محلات و محل قرارگیری بنا در سال 1286 را نشان می‌دهد، در این نقشه شبکه هم‌پیوند با حرم نشان داده می‌شود. در دوره صفویه مداخلاتی ایجاد شده است که این مداخلات اقتدارگرایانه و از نوع بالا به پایین بود، در بین تمام مداخلاتی که در بافت پیرامونی حرم و محدوده مرکزی مشهد انجام شده است، این امکان وجود دارد که قابل استنادترین مداخله باشد، اگر بخواهیم خیابانی به سمت حرم بکشیم، خیابانی مطلوب است که در ترسیم حرم و گنبد باشد، چرا در دوره صفویه این خیابان در ترسیم گنبد یا مقطع انتهایی گنبد نیست؟
وی ادامه داد: این شروع، مقدمه تحولاتی است که ما بعدا با آن مواجه هستیم و پاسخ به این سؤال شاید حضور در فضای شهری و نوع مداخله به لحاظ شکلی مانند قبل نباشد، اما در بلندمدت ممکن است به گونه‌ای باشد که شهر آن را بپذیرد و پس نزند، در آن زمان امتداد بازار بزرگ که امروزه از آن بازار فرش باقی مانده تا صحن انقلاب است. همچنین از محله سرشور به حرم و امتداد محله نوغان به صحن انقلاب است که همه را باهم متصل می‌کرد، آنچه که در این نوع مداخله برداشت می‌شود، این است که در احداث این خیابان، پیوند حرم به شهر رخ داده است، یعنی همه عناصر دست به دست هم می‌دهند که تلاقی مهم در میدان شهری آن زمان ایجاد شود که امروزه ما به آن صحن انقلاب می‌گوییم.
خدایی با بیان اینکه صحن انقلاب حرم امام رضا(ع) در این نقشه، تلاقی شهری است که حاکی از پیوستاری از این فضا و شهر بوده است، تشریح کرد: تا آمدن رواج خودرو به ایران و شهر مشهد مداخله جدی دیگر در این بافت نداشتیم، از آن‌جا که محورهای بالا خیابان و پایین خیابان به حرم می‌رسند و امکان عبور و مرور از شرق به غرب وجود ندارد و در شمال و جنوب هم معبری برای عبور نیست، با آغاز پهلوی اول و آغاز نهضت خیابان‌کشی‌ها، دو خیابان دیگر و یک فلکه احداث می‌شود که نقشه ترافیکی دارد، این خیابان‌ها برخلاف نسل سابق در امتداد گنبد قرار دارد. همزمان با آن سال‌ها که نهضت خیابان‌کشی‌ها رخ می‌دهد و ضرورت حضور خودرو در شهر و در قامت خیابان شکل می‌گیرد، خیابان‌ها معرف جدید شهر هستند که شکل می‌گیرند، حضور یک میدان در نزدیکی حرم با توسعه شهر از غرب، شهر شکل هندسی خود را از دست می‌دهد، اما نظام معنایی پایدار است.
تبدیل مشهد از شهر زیارتی به شهری دور یک مکان زیارتی
وی با اشاره به اینکه در پهلوی دوم طرح دیگری در دستور کار قرار می‌گیرد که به نام ولیان یا بوربور معروف است، گفت: در این طرح، 30 هکتار از دور حرم خالی می‌شود و به حرم می‌پیوندد، در این طرح حرم با چند لایه از شهر تفکیک می‌شود، حرم به‌صورت گودالی درآمده که دور تا دور آن با فضای سبز، ساختمان‌ها و دیوار کشیده می‌شود؛ برداشت طراح این طرح، از حرم این است که حرم نگینی است که باید از دور آن را نگاه کرد، باید اضافات دور این نگین را پاک کرد تا نگین بدرخشد. زیارت امر معنوی است و آدم‌ها باید از زندگی خود جدا شده و برای زیارت به حرم که یک مکان معنوی است، بروند. با این تخریب گسترده در بافت پیرامونی حرم به دورانی وارد می‌شویم که مشهد به لحاظ کالبدی از یک شهر زیارتی به شهری دور یک مکان زیارتی تبدیل می‌شود، به نوعی جدایی قطعی حرم از شهر همراه با دیواره در پیرامون حرم همراه می‌شود که تمام رگ‌های حیاتی شهر به پشت دیواره آمده و مسدود می‌شوند. طبیعتا از هم گسستن شهر و پایین آوردن شبکه‌های ارتباطی آن، مهم‌ترین عامل در آسیب‌پذیر کردن بافت در تمام شئون فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی است.
بافت هم‌پیوند میان حرم امام حسین(ع) و حضرت اباالفضل(ع)
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه در صفحه ویکی‌پدیا محمدرضا پهلوی در قسمت سقوط شاه، قسمتی از متن مربوط به بافت پیرامونی حرم است که علت تخریب و دیوارکشی اطراف حرم را محمدرضا به عنوان یک اقدام امنیتی تلقی می‌کند، افزود: حضور کانون‌های انقلابی و جریان‌ها انقلابی، مذهبی، حوزه علمیه و حضور علما یکی از علت‌های این موضوع بود. بوربور این مسئله را نفی می‌کرد، اما تحلیل‌ها و اسناد این را نشان می‌دهد. تجربه مشابهی در عراق وجود دارد و بین حرم امام حسین(ع) و حرم حضرت عباس(ع) یک بافت هم‌پیوند وجود دارد، در کربلا تا قبل از انتفاضه مردم عراق چیزی به نام بین‌الحرمین وجود نداشت. فاصله بین حرم حضرت اباالفضل(ع) و امام حسین(ع) خانه‌هایی وجود داشت که بافت شهری آن شهر را تشکیل می‌داد، در آن سال که انتفاضه مردم عراق اتفاق افتاد، به‌علت اینکه خانه‌های آن بافت، محل فرار مردم از مأمورهای صدام بود، صدام تصمیم گرفت که آن بافت را تخریب کند، دو حرم مقدس را به شکل آمرانه، اقتدارگرایانه و زور به هم متصل کرد تا چیزی که امروز تحت عنوان «بین‌الحرمین» هست را به وجود آورد، این کار به نوعی دخالت آمرانه در وضعیت حرم‌های شهرهای مذهبی مانند کربلاست که به این شکل اتفاق افتاده است و پشت این‌گونه اقدامات، اهداف کاملا سیاسی وجود دارد.
«دور حرم»؛ با هدف تأکید بر زیارت
خدایی با بیان اینکه بعد از انقلاب اسلامی، شهر مشهد نقش معنوی‌تری می‌گیرد که نگاه مدیران وقت این است که حرم پایگاه اصلی این نقش است، اظهار کرد: بعد از انقلاب اسلامی، مرزی بین حرم و بافت تعیین می‌شود، طرح جامع دوم مشهد یا مهرازان، بافت پیرامونی حرم را جدا کرده و طرح ویژه تهیه می‌شود، در واقع یک نوع تفکیک و گسستگی ایجاد می‌شود که به صورت جدی‌تر شهر را از محدوده مرکزی جدا می‌کند. ما عبارتی به نام «دور حرم» داریم، در شناسایی این محدوده، به زیارت تأکید دارد، برای هر زائری مشخص است که بافت حرم شامل خیابان امام رضا(ع)، سرشور، نوغان و... نیست، در صورتی که 60 درصد زیارت در آن طرف است. در آن زمان این مرزبندی پایه قرار گرفته و برنامه‌ریزی براساس آن تبیین می‌شود، در اسناد اولیه رینگی وجود دارد که محدوده مورد مطالعه در آن زمان قرار می‌گرفت، برای احصای محدوده موردنظر، با شاخص‌های مختلفی سعی کردیم که مسئله را مورد بررسی قرار بدهیم، وقتی این محدوده را شناسایی می‌کنیم و لایه‌های مختلفی که وجود دارد را کنار هم قرار می‌دهیم، محدوده‌ای به وجود می‌آید که آن را می‌توانیم، متأثرترین بخش از جریان زیارت نامگذاری کنیم.
وی ادامه داد: چرا لایه‌های اقامتی، مسکونی، مراکز فرهنگی، تجاری و... هر کدام به یک ضلع حرم کشیده می‌شوند، به‌لحاظ جمعیتی کم‌ترین تراکم شهر را در محدوده بافت پیرامونی حرم داریم، در صورتی که این بافت متأثرترین محدوده شهر به امر زیارت است، در محدوده مورد بررسی یک انحراف معیار جدی وجود دارد، بخشی از خیابان دریادل در محدوده مورد مطالعه پیرامون حرم مورد بررسی قرار می‌گیرد، از خیابان کاشانی به حرم قطب جریان زیارت به وضوح حس می‌شود، اما وقتی به سمت دریا دل می‌رویم حتی در مناسبت‌هایی مانند شهادت امام رضا(ع) این تأثیرگذاری را نمی‌بینیم. خیابان دریادل بیشتر از اینکه با ضلع جنوبی خیابان کاشانی کار کند، با خیابان پژمان و آن محدوده است، نطام اقتصادی و اجتماعی دریادل محدود به آن محدوده است و بعد از سال‌های 70 و تهیه طرح جامع، اتفاقات زیادی رخ می‌دهد.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران در خصوص طرح‌های اولیه بهسازی بافت اطراف حرم، تشریح کرد: طرح‌های بهسازی بافت اطراف حرم در سال 71 با نامه وزیر وقت مسکن و شهرسازی آقای کازرونی به رهبر معظم انقلاب، آغاز می‌شود. در این نامه تأکید می‌شود که چنین مداخله‌ای با شروطی همراه است، اولین نکته این است که هدف از این اقدام تناسب بین بافت اطراف حرم و خود حرم است؛ وی به آسیب‌هایی که در بافت حرم وجود داشته، تأکید و عنوان می‌کند که این بافت در شأن حرم و زیارت نیست، آقای کازرونی می‌گوید کلیه حقوق افراد محترم شمرده می‌شود و این امر باید با تراز صاحبان حق انجام شود، رهبری در پاسخ به این نامه بیان میکنند که هر اقدامی برای آسایش زوار و زائران امام رضا(ع) دارای ثواب و اجر الهی است و آستان قدس رضوی باید محوریت این اقدامات باشد.
خدایی یادآور شد: بعد از حدود دو سال، مطالعات در خصوص این طرح انجام و طرح راهبردی تهیه می‌شود؛ تقریبا مشخص است که حجم مداخلات و نوع رویکرد چیست، اما مردم از این موضوع مطلع نیستند، آسیب‌هایی که در بافت اطراف حرم اتفاق افتاد، سبب مهاجرت ساکنین این منطقه به نقاط دیگر شهر شد. به‌عنوان مثال این مداخله می‌خواست کیفیتی بدهد که ساکنین باقی بمانند، در فضای رسانه‌ای آن زمان که تنها دو روزنامه خراسان و قدس بود، گزارش و خبرهایی منتشر شد، در این گزارش‌ها از نامناسب بودن شرایط و آسیب‌های بافت دور حرم مانند حضور رمال و فال‌گیرها گفته می‌شود، این درصورتی است که یک مجموعه گسترده فرهنگی در آن بافت ساکن بود و ایثارگرترین افراد جامعه در همین بخش شهر بزرگ شده بودند، و در فضای رسانه‌ای آن زمان به طرز ناعادلانه همه واقعیت به درستی بیان نشد و مورد توجه قرار نگرفت.
وی با اشاره به اینکه کلید واژه مورد استفاده در طرح راهبردی بافت حرم در سال 73 به مفهوم مهمی اشاره می‌کند، گفت: این طرح می‌گوید به‌دلیل اینکه بهسازی در بافت اطراف حرم ممکن نیست، ضرورتا باید در این بافت به ویران‌سازی و یا انحدام بافت موجود پرداخت، در این طرح و در هشت ضلعی اطراف حرم، 12 خیابان به نیابت 12 امام پیش‌بینی می‌شود، این طرح در سال 78 و 87 بازنگری می‌شود و پژوهش‌هایی در خصوص این طرح صورت می‌گیرد تا متوجه شوند که چرا پیشرفت پروژه کند است، همچنین پروژه افکارسنجی نیز انجام می‌شود که نتایج آن مشکل بر سر راه پروژه را مردم می‌دانند، در سال‌های بعد مقام معظم رهبری برای دومین بار نظرات خود را به‌صورت صریح درخصوص روند طرح و نکات اصلاحی که در خصوص طرح باید صورت بگیرد، بیان میکنند، ایشان تأکید میکنند که هدف از تملک‌ها تنها باید به ضرورت باشد، همچنین خیابان‌های جدید و تعریض به حداقل مورد نیاز اکتفا شود، چراکه مردم دچار زحمت نشوند، کم‌ترین مداخله در موقوفات و مساجد از دیگر تأکیدات رهبری بود، همچنین از تملک برای تأمین منابع مالی شهرداری و ایجاد پاساژ و فعالیت تجاری اجتناب شود، ایشان تأکید کردند که نوسازی به دست خود مردم انجام شود.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با بیان اینکه در سال 73، میانگین پلاک‌های بافت اطراف پیرامونی حرم 191 متر است که این نشان می‌دهد ما قابلیت نوسازی در بسیاری از بخش‌ها را داشتیم، اما گزینه اصلی تملک است، اظهار کرد: پس از تذکرات رهبری طرح اصلاح می‌شود، اما 180 درجه خلاف توصیه‌های رهبری تغییر می‌کند، بیشترین تغییر پهنه‌ها از 500 متر به 2000 متر است که این کار عملا کوتاه کردن دست مردم و مشارکت آن‌ها در طرح بافت پیرامونی حرم است، تبعات این اتفاقات شامل کاهش شدید جمعیت، طولانی شدن زمان اجرا، افول سرمایه اجتماعی، توسعه ناعادلانه فضاهای اقامتی، ناکامی اقتصادی طرح، عدم شفافیت فرآیندهای اجرایی، حذف حداکثری مشارکت‌های مردمی و بخش خصوصی و اضمحلال هویتی است.
رعایت حقوق مکتسبه
خدایی در خصوص طرح حریم رضوی گفت: در طرح جدید مواردی که مشاور طرح مکلف می‌شود به آن بپردازد، شامل رعایت دقیق تذکرات رهبری در نامه ایشان به تاریخ پنجم فروردین ماه 86، رعایت بند سیاست‌های کلی نظام در حوزه شهرسازی ابلاغی به تاریخ 29 بهمن‌ماه 89، استمرار هویت معنوی در بافت پیرامون حرم مطهر امام رضا(ع) و حفاظت از قداست و روحانیت مکان، ایجاد زمینه‌های حضور اسکان زائران کم‌درآمد در محدوده بافت پیرامون حرم و در نظر گرفتن گونه‌های متنوع اقامتی برای زائران در رده‌های مختلف، حمایت از جمعیت مجاور باقی‌مانده در بافت پیرامون حرم مطهر و ارتقا کارکرد سکونتی بافت، صیانت از حقوق مجاوران و کسبه مشاغل خرد و پرهیز از تغییر کارکردهای سکونتی به اقامتی و تجاری (حفاظت حداکثری از محلات مسکونی کمتر مداخله)، حفظ شأن و جایگاه حرم، هم‌پیوندی این بافت با بافت‌های پیرامونی خود، ایجاد زمینه‌های احیا و رونق بافت‌های تاریخی، رعایت حقوق مکتسبه بر اساس شیوه‌نامه‌های مصوب و... از ماموریت‌های بازنگری مشاور طرح بود. در ابتدای طرح سعی شد که سه مسیر کوتاه برای طی کردن تهیه طرح طی شود، منابع طرح احصا و 15 مسئله در خصوص این طرح که شامل نظام دسترسی، هویت، محیط زیست، اقامت، منظر، پدافند، مجاورت، ارتباط با حرم، نظام مالی، مالکیت، پیوستگی بافت، تعهدات قبل طرح، خدمات، ارتباط با شهر و سازمان اجرایی به دست آورده شد.
وی با اشاره به اینکه مجموعه مسائل امروز بافت پیرامون حرم مطهر به دلیل برداشت اشتباه از توسعه به‌وجود آمده است که با نادیده انگاشتن واقعیت‌ها و سرشت بافت در تمامی ساحت‌ها به نوعی طرح‌ریزی و آرزواندیشی در جهت توسعه مطمح نظر خود می‌کند، اظهار کرد: از ابتدای فرآیند در نقطه مقابل توسعه که طرح تاش داشت یک راه جدید و بدیع را در پیش گرفتیم. ما بعد از طرح تاش با یک گسست در ساختارهای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و... شهر از بافت حرم مواجه شدیم، ما در کار خود به مفهوم ژنوم رسیدیم که رسالت خود را در واقعیت به انجام می‌رساند و راه‌کاری‌هایی پراکنده و موضعی ندارد. ژنوم شهر فصل مشترک یا روح اختصاصی است، ژنوم در تعبیر اصلی خود مفهومی است که به واسطه آن می‌توان کل محتوای ژنتیک یک فرد انسانی را تشریح و بازتولید کرد. به اعتبار آن که این مفهوم به خوبی معرف و مبین ماهیت یک شهر است، پس نوعی خوش سلیقگی در این وام‌گیری مشاهده می‌شود.
خدمت کردن به جریان زیارت؛ یک رفتار پروپاگاندای سیاسی
خدایی با بیان اینکه اساسا در طرح‌های قبلی بافت با یک نوع حرم انکاری مواجه بودیم، گفت: حرم‌انکاری مسئله است که در این طرح‌ها پهنه‌های عرفی و قدسی را با این کنتراست جدا می‌کند، همه این‌ها حول یک امر غیرمادی یعنی زیارت است. ما تفاوت‌ها در گونه‌های شهری می‌توانیم پیدا کنیم. هر شهری براساس مزیت پدیده آورنده‌اش ژنوم پایه آن شهر است که شکل می‌گیرد، داستان آن شهر از جایی آغاز می‌شود که بدون در نظر گرفتن آغاز فهم آن ممکن نیست. مشهد را شهر زیارتی نامگذاری میکنند، اما مشهد به واسطه دفن پیکر مقدس امام رضا(ع) در اینجا، مشهد نمی‌شود. یک مقبره، شهر تولید نمی‌کند، رفتار امر زیارت و مشرف شدن است که شهر را تولید می‌کند. ما براساس این مفهوم در طرح اخیرا کار را جلو می‌بریم، در تاریخ هر حاکمیتی که به مشهد می‌آمد، سعی در توسعه دادن بافت حرم داشته است اما او سوار بر جریان می‌شد، تمام اتفاقات به سرمایه اجتماعی که پشت امر زیارت وجود دارد، باز می‌گردد و خدمت کردن به جریان زیارت، یک رفتار پروپاگاندای سیاسی است و ما به اصیل‌ترین وجه، بافت اطراف حرم را نگاه می‌کنیم.
وی یادآور شد: براساس الگوی تار و پود می‌توان دو رفتار رایج اصلی را در توسعه و در شکل‌گیری و توسعه شهر مشهد اثرگذار دانست، نخست تشرف به حرم و دوم سکونت در مجاورت آن که هر دو رفتار نیز نسبت مشخصی با امر زیارت برقرار می‌کند. در رفتار نخست که اتصال یک پاره خط به یک نقطه است، مبادی گوناگون جغرافیایی به یک نقطه متعین متصل می‌شوند و با توجه به هندسه پیرامون مرکز ساختاری شعاعی را ایجاد میکنند. رفتار دوم اما که مبتنی بر سکون و قرارگیری در مجاورت نقطه مذکور است در گردان تعریف شده و شبهه‌ای تبادل آتی خود را نیز به صورت دایره‌های هم مرکز توسعه می‌دهد. استخوانبندی سازمان فضایی شهر زیارتی محصول بر هم نهشت این دو ساختار شعاعی و حلقوی که متشکل است تار و پودهایی با ریشه‌های مشترک اما مزیت‌ها و ویژگی‌ها متمایزند و پذیرش این ساختار به عنوان ژنوم فضایی شهرها، مقایسه و پی‌جویی آن‌ها در هیبت شهرهای زیارتی دیگر را نیز ضرورت می‌بخشد.
نمی‌توان زائر و مجاور را از هم جدا کرد
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با اشاره به اینکه مجاور یک زائر دائمی و زائر یک مجاور موقت است، تأکید کرد: آنانی که اینجا ساکن شدند، بر این مبنا ساکن شدند که به امر زیارت خدمت برسانند و زائری که به اینجا می‌آید با این تفکر وارد می‌شود که در اینجا به او خدمت می‌دهند، این دایره پشتیبان مقوم امر زیارت می‌گردد، این‌ها لازم و ملزوم یک دیگر هستند و نمی‌توان زائر و مجاور را از هم جدا کرد. جریان زیارت بالافاصله با تار و پود باز می‌شود، حرم شهر ژنوم شهرهای زیارتی که خود را در ساختار تار و پودی مسیرهای و معابد پشتیبان نشان می‌دهد، این ژنوم در هسته‌ای طیفی تحت تأثیر آمدی زیارت، بهینگی خود را در انتظام معنا، منزل و فعالیت آشکار می‌کند، هر مداخله‌ای که بدون فهم ژنتیک صورت بپذیرد، به فزایش توأمان شهر و عنصر مداخله‌کننده‌ای منجر خواهد شد.
خدایی با بیان اینکه نگاه همه به حرم است نه مفهوم زیارت، گفت: آن‌ها نمی‌دانند که دیوار برای زیارت امر بدی است و تقاضایی برای بازارهای امروز وجود ندارد، چراکه 42 درصد بازارهای تجاری در اطراف حرم خالی است.
رونق گرفتن شهر با زیارت
وی با اشاره به اینکه ما 27 تار یا مسیر تشرف به حرم داریم که هرکدام ویژگی و خصلت‌های موجود به خود را دارند، تصریح کرد: هیچ کدام از تارها و محورهای تشرف یکی نیستند، این مسئله از خاصیت‌های مبتنی بر ژنوم است. آنچه که از حرم شهر صحبت می‌کنیم به معنای مناسکی کردن شهر نیست، شهر بخواهد یا نخواهد باید تکثرگرایی را بپذیرد، شهر رونق خود را از زیارت می‌گیرد و اقتصادی‌ترین گزینه شهر اینجاست، چرا که در گذشته، استخوانبندی سکونت در بافت پیرامونی حرم در پودها سوار بوده است، خیابان شارستان عملا پود است و پودها هیچگاه مخل جریان تار نبودند، محل تلاقی پودها و تارها محل تلاقی محلات هستند و شارستان‌ها به عنوان پودها همه محلات را از یکدیگر قطع می‌کند و شارستان دیگر پود نیست.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با طرح این سؤال که آیا ما می‌توانیم حلقه پودها را احیا کنیم؟، اظهار کرد: موضوع کشف این اتفاق است، در تحلیل‌های انجام شده خیابان‌های پود امکان اتصال به یکدیگر را در این فضا موجود، دارند، امکان استفاده از تام از محورهای در نظر گرفته وجود دارد و امکان جایگزینی آن نیست، در تصدیق شار یک و دو هیچ محوری و ساختاری وجود ندارد که شما را به حرم و زیارت نرساند، وقتی براساس ژنوم، کاری را انجام می‌شود، کوچک‌ترین و کم‌ترین هزینه را انجام می‌دهید، در این طرح سه نوع پهنه به نام‌های «زیارت»، «زیارت-مجاورت»، «مجاورت-زیارت»، سکونت بلافصل زیارت در نظر گرفته شده است و در ضابطه‌های گذشته پهنه‌ای به نام مسکونی نداشته و «مسکونی-اقامتی» داریم.
خدایی در خصوص حقوق مکتسبه بافت پیرامونی، تأکید کرد: درخصوص حقوق مکتسبه باید با دقت و احتیاط صحبت کرد، قطعا قائل به این هستیم که حقوق مکتسبه باید رعایت شود، طرح بافت پیرامونی حرم بعد از گذشت 25 سال تنها 50درصد پیشرفت داشته است، به عبارتی این طرح سالی دو درصد پیشرفت داشته است، در این طرح «مردم»، کلیدواژه محترمی است که باید مدنظر قرار دهیم، یک اتفاقی که در این طرح افتاده است، به دلیل مسائل خاص پروژه، ادبیات‌پرداز صحیح و روشنی از موضع خود کردیم تا مسئله مشخص شود چراکه زیارت یک رابطه دیالکتیک بین حرم و شهر است و ما زیارت را یک وضعیت حرم شهری می‌دانیم.
وی در خصوص فاز اکولوژی تهیه این طرح، اظهار کرد: در زیارت طبیعت مدنظر است، در طرح‌های قبلی بافت اطراف حرم، برخورد بی‌مهابا با منابع طبیعی صورت گرفته است، بافت پیرامونی حرم در زیست‌محیطی فراتر از مسئله درخت و فضای سبز است، ما با بحرانی در بحث زمین مواجه هستیم و زمین به مثابه محصول و ارزش اقتصادی تبدیل شده است.
مدیر دفتر محلی طرح حریم رضوی دانشگاه تهران با بیان اینکه افق این طرح 10 ساله است، یادآور شد: اساس ما این است که طرحی تحقق‌پذیرتر را پیشنهاد و ارائه کنیم، در طرح بازنگری به جای 350 تملک، 250 تلمک را پیش پای می‌گذارد، در هیچ کجای طرح صحبتی برای احیای گذشته بیان نشده است، عنوانی به نام بازگشت آینده در طرح داشتیم و اساسا ظرفیت توسعه باید بتواند مبتنی بر ظرفیت حفظ شود چرا که 29 میلیون زائر هرسال به مشهد می‌آیند.
خدایی افزود: طرح «طاش» محصولی با توان و بضاعتی از موضوع در فهم بود، ما درخصوص «پساطاش» صحبت کنیم، آن چه «طاش» صحبت می‌کند، نگاهی به عناصر شعاعی اقتصادی است، نظام فعالیتی را نمی‌بیند و به صاحب هندسی نگاه می‌کند، زائر در هنگام تشرف نیاز به خرید ندارد و بعد از زیارت به سراغ خرید می‌رود، طرح تاش بافت را کم زائر می‌کند، ساز و کار نظام اقتصادی را از بین می‌برد، ما با مازاد عرضه پاساژهای تجاری و رویای مجتمع‌های اقتصادی بزرگ مواجه هستیم و 67درصد زائران ما با درآمدهای کم و در دهک‌های پایین هستند و عملا 96درصد ظرفیت اقتصادی و اطراف حرم به دهک‌های خوب اختصاص داده است و غیر واقعی دیدن اعداد کمی، توسعه، اما این توسعه بادکنکی است. طرح تاش مسئله را کامل ندیده که سبب انهدام بافت شده است و نگاه انهدامی و پاک کردن مسئله برای اصلاح ماهیت متفاوت است، حتی اگر ظاهر شعاعی باشد.
وی ادامه داد: یکی از دلایل محکم در این طرح به رسمیت پذیرفتن مالکیت است، ماهیت این کار، بر این اساس نبوده است که ما با زمین و بیابان مواجه باشیم، در آن طرح پودها جایگاهی ندارد، اما در طرح جدید پودها نقش اصلی پیدا میکنند، طرح تاش محورهای تشرفی را به رسمیت نمی‌شناسد، در حال حاضر این طرح در حال بررسی در کمیسیون‌های فنی ماده 5 است. طرح فعلی بافت پیرامونی حرم اولین طرح تفصیلی شهری نیست، افراد در فضاها به‌گونه‌ای تبلیغ کردند که اولین طرح تفصیلی شهری همین طرح است، مراحل طرح‌های ویژه تفصیلی ارسال به کمیته‌های تخصصی ماده 5، بررسی در کمیسیون ماده 5 و تصویب در شورای عالی معماری و شهرسازی است.
همچنین در ادامه این جلسه، شهاب‌الدین کرمانشاهی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مدیر طرح حریم رضوی، در خصوص کلیات و فرآیند طرح حریم رضوی یا بافت پیرامونی حرم، اظهار کرد: یکی از موضوعات عجیب و خاص این طرح این است که زمینه کار اصلی من حملونقل است، مدیریت این طرح به نام بنده زده شد که خدا را شاکرم این فرصت برای من فراهم شد، همه ما شنیده و دیده‌‌ایم که برنامه‌ریزی در حوزه اموری امری سیاسی بوده و نه یک فعالیت فنی و علمی. فعالیت علمی و فنی مهم است، اما فرآیند برنامه‌ریزی سیاسی است و یکی از بزرگ‌ترین نتایجی که تیم ما گرفت این بود که در طرح قبلی بافت و افراد دخیل آن تلاش برای تثبیت وضع موجود را می‌خواستند، می‌خواهند و احتمالا خواهند داشت، در حال حاضر نمی‌توان گفت که کارها تمام شده به نتیجه رسیده است.
وی ادامه داد: همچنین خیلی راحت نمی‌توان در مقابل کارهای به نتیجه رسیده ایستاد، افرادی همیشه باید مخاطره و ایستادگی کنند، اگر افراد ایثار بیش از حد می‌داشتند، کار به اینجا نمی‌رسید و توجه به این نکات فارغ از طرح امری ضروری است و اگر بخواهیم کاری به سرانجام برسد، تنها نکات فنی آن مهم نیست، بلکه برنامه‌ریزی سیاسی آن مهم است.
انتهای پیام
