در نشست توانمندسازی زنان مطرح شد؛
85 درصد از تولیدکنندگان صنایع دستی بانوان هستند / نقش زنان در جهانی شدن
در نشست توانمندسازی زنان در حوزه صنایع دستی، هنر‌های سنتی و گردشگری بر این موضوع که بیش از ۸۵ درصد تولیدکنندگان صنایع دستی را زنان تشکیل می‌دهند و نیز نقش زنان در ترویج فرهنگ استفاده از نقوش و نماد‌های ایرانی و مصرف صنایع دستی و همچنین ثبت مبدأ و منشأ تولید اثر و محصول و در پی آن ایجاد و توسعه اشتغال در مناطق مختلف، تأکید و بیان شد: آموزش صنایع دستی به زنان در یک نظام آموزشی نوآور، مؤثر، منعطف و پویا، خودباوری و عزت نفس آنان را تقویت خواهد کرد.
به گزارش خبرنگار ایکنا، در راستای برگزاری سلسله وبینار‌های توانمندسازی زنان در ابعاد مختلف از سوی پژوهشکده زنان دانشگاه الزهرا(س) و با همکاری مراکز اجرایی، دانشگاهی، ملی و بین‌المللی، نشست توانمندسازی زنان در حوزه صنایع دستی، هنر‌های سنتی و گردشگری امروز یکشنبه ۱۹ بهمن‌ماه به صورت بر خط برگزار شد و طی آن مسئولان و فعالان عرصه گردشگری و اساتید این حیطه به سخنرانی پرداختند.
در آغاز ویدا توحدی، مدیرکل دفتر توسعه و ترویج صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، ضمن ارائه بحث خود با بیان اینکه انواع شاخه‌های حفظ حقوق فکری و معنوی هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی به ویژه زنان کارآفرین و مبتکر، شامل ثبت خلاقیت و ابتکارات، ثبت دانش سنتی، ثبت نشانه جغرافیایی ویژه تشکل‌های مرتبط و ثبت طرح‌های صنعتی می‌شود، اظهار کرد: با توجه به تعدد بالای تشکل‌ها و مجامع فعال در صنایع دستی، نشانه‌های جغرافیایی رایج و متعددی در سطح ملی و سازمان جهانی مالکیت معنوی ثبت شده است. این نوع ثبت از محملی قانونی و قابل دفاع برخوردار است و اگر کشوری قصد تعرض و سرقت دانش فنی و محصولات مرتبط را داشته باشد، با پیگرد قانونی از سوی سازمان مالکیت معنوی روبرو خواهد بود.
وی با اشاره به مصوبات قانونی مرتبط در این زمینه از جمله بند(ت) ماده ۴ قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب مجلس شواری اسلامی، ادامه داد: طبق این ماده و هماهنگی و برنامه‌ریزی در مورد مالکیت‌های معنوی و فکری صنایع دستی و فرش دستباف ایران(آثار و هنرمندان) در داخل و خارج کشور، متمرکزترین قانون در این حوزه که تولی‌گری آن با وزارت ارشاد است و قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان است که از نظر این قانون به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار مؤلف، مصنف و هنرمند پدیدآورنده پدید می‌آید، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته «اثر» اطلاق می‌شود. اثر ابتکاری مربوط به هنر‌های دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم است.
در آغاز ویدا توحدی، مدیرکل دفتر توسعه و ترویج صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری، ضمن ارائه بحث خود با بیان اینکه انواع شاخه‌های حفظ حقوق فکری و معنوی هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی به ویژه زنان کارآفرین و مبتکر، شامل ثبت خلاقیت و ابتکارات، ثبت دانش سنتی، ثبت نشانه جغرافیایی ویژه تشکل‌های مرتبط و ثبت طرح‌های صنعتی می‌شود، اظهار کرد: با توجه به تعدد بالای تشکل‌ها و مجامع فعال در صنایع دستی، نشانه‌های جغرافیایی رایج و متعددی در سطح ملی و سازمان جهانی مالکیت معنوی ثبت شده است. این نوع ثبت از محملی قانونی و قابل دفاع برخوردار است و اگر کشوری قصد تعرض و سرقت دانش فنی و محصولات مرتبط را داشته باشد، با پیگرد قانونی از سوی سازمان مالکیت معنوی روبرو خواهد بود.
وی با اشاره به مصوبات قانونی مرتبط در این زمینه از جمله بند(ت) ماده ۴ قانون حمایت از هنرمندان، استادکاران و فعالان صنایع دستی مصوب مجلس شواری اسلامی، ادامه داد: طبق این ماده و هماهنگی و برنامه‌ریزی در مورد مالکیت‌های معنوی و فکری صنایع دستی و فرش دستباف ایران(آثار و هنرمندان) در داخل و خارج کشور، متمرکزترین قانون در این حوزه که تولی‌گری آن با وزارت ارشاد است و قانون حمایت از حقوق مؤلفان و مصنفان است که از نظر این قانون به آنچه از راه دانش یا هنر و یا ابتکار مؤلف، مصنف و هنرمند پدیدآورنده پدید می‌آید، بدون در نظر گرفتن طریقه یا روشی که در بیان و یا ظهور و یا ایجاد آن به کار رفته «اثر» اطلاق می‌شود. اثر ابتکاری مربوط به هنر‌های دستی یا صنعتی و نقشه قالی و گلیم است.
به گفته توحدی؛ پدیدآورنده اثر دارای حقوقی است که این حقوق شامل حق انحصاری نشر و پخش و عرضه و اجرای اثر و حقوق و بهره‌برداری مادی و معنوی از نام و اثر اوست. حقوق معنوی پدیدآورنده محدود به زمان و مکان نیست و غیر قابل انتقال است. همچنین پدیدآورنده اثر‌های مورد حمایت این قانون می‌تواند استفاده از حقوق مادی خود را در تمامی امور مرتبط، به غیر واگذار کند.
وی همچنین درباره حفظ حقوق هنرمندان و صنعتگران، افزود: یکی از ابزار‌های حمایتی در راستای حفظ حقوق هنرمندان و صنعتگران، ثبت رشته‌های صنایع دستی و روش ساخت به صورت عام و ثبت آثار دارای نوآوری و خلاقیت و همچنین ثبت نشانه‌های جغرافیایی به صورت خاص است. خوشبختانه با توجه به فعالیت‌های خوبی که در این راستا صورت گرفته، کشور ایران در صدر جدول سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) در حوزه صنایع دستی قرار گرفته است.
تقسیم‌بندی قلمرو میراث ناملموس
توحدی ادامه داد: بر طبق تعاریف کنوانسیون میراث فرهنگی ناملموس؛ دانش سنتی و اعمال مرتبط با طبیعت و کیهان، فعالیت‌های جمعی، آیین‌ها و جشن‌ها، بیان و سنت‌های شفاهی و سنت‌های مرتبط با صنایع دستی در زمره این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرند و حمایت از این آثار می‌تواند شامل برندسازی و اطمینان بخشی به مصرف کنندگان محصولات ایرانی در بازار‌های ملی و بین‌المللی، افزایش ارزش افزوده برای تولیدکنندگان در بازار‌های داخلی و خارجی، جلوگیری از فله‌فروشی و ایجاد انگیزه و تشویق برای بسته‌بندی محصولات صنایع دستی باشد و نیز جلوگیری از سوءاستفاده از شهرت و جایگاه تجاری محصولات بومی و منطقه‌ای، که دامنه شمول آن تمامی محصولات صنایع دستی است که در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به ثبت ملی اسامی مبدأ رسیده‌اند.
توحدی ادامه داد: بر طبق تعاریف کنوانسیون میراث فرهنگی ناملموس؛ دانش سنتی و اعمال مرتبط با طبیعت و کیهان، فعالیت‌های جمعی، آیین‌ها و جشن‌ها، بیان و سنت‌های شفاهی و سنت‌های مرتبط با صنایع دستی در زمره این تقسیم‌بندی قرار می‌گیرند و حمایت از این آثار می‌تواند شامل برندسازی و اطمینان بخشی به مصرف کنندگان محصولات ایرانی در بازار‌های ملی و بین‌المللی، افزایش ارزش افزوده برای تولیدکنندگان در بازار‌های داخلی و خارجی، جلوگیری از فله‌فروشی و ایجاد انگیزه و تشویق برای بسته‌بندی محصولات صنایع دستی باشد و نیز جلوگیری از سوءاستفاده از شهرت و جایگاه تجاری محصولات بومی و منطقه‌ای، که دامنه شمول آن تمامی محصولات صنایع دستی است که در سازمان ثبت اسناد و املاک کشور به ثبت ملی اسامی مبدأ رسیده‌اند.
نقش زنان در رشته‌های قابل حفظ و حمایت
مدیرکل دفتر توسعه و ترویج صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه با اشاره به برخی ویژگی‌های مرتبط با حضور زنان در حوزه صنایع دستی، گفت: از جمله این نقش آفرینی‌ها می‌توان به سهم ۷۵ درصدی زنان در میان تولیدکنندگان صنایع دستی، نقش آنان در صادرات صنایع دستی و حفاظت از تولیدات، ایجاد اشتغال با کمترین سرمایه اولیه و حضور درصد بالای فارغ التحصیلان دختر در حوزه صنایع دستی، امکان فراهم ساختن اشتغالزایی و کارآفرینی خلاقانه در سطح وسیع و نقش غیرقابل انکارشان در ترویج هویت ملی و صیانت از محیط زیست و احترام به آن در داخل و خارج از کشور اشاره کرد. همچنین نباید از نقش زنان در آموزش سنتی و آکادمیک در مقاطع و سنین مختلف و نقش تأثیرگذار آنان در ترویج فرهنگ استفاده از نقوش و نماد‌های ایرانی و مصرف صنایع دستی و همچنین ثبت مبدأ و منشأ تولید اثر و محصول و در پی آن ایجاد و توسعه اشتغال در مناطق مختلف(شهر، روستا و حتی در جوامع عشایری و نقشی که زنان در این جوامع دارند) و حضور غیرقابل انکار و مؤثرشان به عنوان خالقان و پدیدآورندگان صنایع دستی غافل شد.
وی افزود: نمونه‌های عینی سهم زنان در ثبت نشانه‌های جغرافیایی در مناطق مختلف در حوزه صنایع دستی نیز شامل این موارد است: «شیریکی پیچ سیرجان» با ایفای نقش بالای ۹۰ درصدی زنان نسبت به مردان، «نازک کاری سنندج»، با توجه به اینکه این رشته در تصرف مردان بوده و در سال‌های اخیر زنان به این عرصه وارد شده‌اند. «زیلوی میبد» با توجه به اینکه رشته در تصرف مردان بوده و در سال‌های اخیر زنان به این عرصه وارد شده‌اند، «گلیم هرسین»، با حضور مؤثر و بالای ۸۰ درصد زنان، «ورنی دشت مغان» که بالای ۸۵ درصد زنان حضور فعال در این حوزه دارند و «چادر شب بافی گیلان» که بالای ۹۰ درصد فعالان این عرصه را زنان تشکیل می‌دهند.
زهرا رهایی، دبیر کارگروه اشتغال و کارآفرینی معاونت امور خانواده و زنان ریاست جمهوری نیز به عنوان سخنران بعدی این نشست به موضوع نقش زنان در ایجاد ارزش پایدار در بازار صنایع دستی پرداخت و اظهار کرد: اقتصاد و هنر در یک بالانس قرار ندارند، به همین دلیلی وقتی هنرمند وارد بازار می‌شود دچار سردرگمی است. مسئله دیگر حول ارزش‌گذاری بر روی آثار هنری است که گروهی معتقدند باید براساس ارزش‌های اجتماعی و تاریخی، قیمت‌گذاری انجام شود.
وی با طرح این پرسش که نقش زنان در این فرایند‌ها چیست؟ با اشاره به برخی ارزش‌های جهانی ادامه داد: با یک چرخه‌ای از ارزش‌ها از جمله ارزش‌های اقتصادی، ارزش‌های زیست محیطی، ارزش‌های اجتماعی، ارزش‌های جامعه محلی و ارزش‌های زیباشناختی و تعالی در این مقوله روبرو هستیم. در حال حاضر یکی از تمایزات جدی صنایع دستی و ارزش‌گذاری آن بستگی زیادی است که به ارزش‌های جامعه محلی دارد.
رهایی افزود: کالا‌های صنایع دستی که از سه دسته سنتی و تزئینی، کاربردی و تجاری خارج نیستند، هر یک می‌توانند با توجه به عرصه‌های مختلف اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی، زیباشناختی و هنر متعالی و جامعه محلی نحوه قیمت‌گذاری و چگونگی مبادله در بازار را مشخص کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه درباره جایگاه زنان در هر یک از جنبه‌های این چرخه ارزش، گفت: در ارزش اقتصادی، زنان به مثابه عامل تولید ارزش آفرین و کاربردی کردن محصول و در ارزش جامعه محلی؛ زنان به مثابه اصلی‌ترین کنشگران در جهت ایجاد مزیت با تأکید بر تفاوت‌های منطقه‌ای هستند. در ارزش زیست محیطی، می‌توان به نقش مهم زنان در توسعه و ترویج تفکر پایدار و در ارزش اجتماعی، به تقویت کسب و کار‌های خانوادگی و انتقال ارزش‌ها به واسطه این قشر اشاره کرد. همچنین در حوزه ارزش زیباشناختی و هنر متعالی، احساس بالندگی و نوآوری و خلاقیت ارتباط مستقیمی با حضور و فعالیت زنان دارد.
وی در ادامه با تأکید بر لزوم توانمندسازی با نگاه بین رشته‌ای، گفت: نیازمند اتاق فکری با تفکرات و دانش‌های متفاوت هستیم. اگر می‌خواهیم بحران بازار برطرف شود، باید شکاف‌های هنر و چگونگی ارزش‌گذاری آن را از بین ببریم و قیمت بازار تصحیح شود. نقش زنان در ایجاد ارزش‌ها و ارزش‌گذاری بسیار مهم است؛ زنان عامل تولید هستند و نیز ارزش‌آفرینی می‌کنند و از طرفی مقیاس ارزش‌آفرینی آن‌ها چابک است. جمعیت زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند و می‌توانیم از زاویه نگاه ایجاد ارزش پایدار به کمک این جمعیت، به تقویت اقتصاد جوامع محلی کمک کنیم. مهمترین عوامل ارزش‌گذاری صنایع دستی در جوامع محلی، زنان هستند، آن‌گونه که حتی داستان‌هایی که سینه به سینه نقل شده و امروز گنجینه‌هایی در اختیار ماست، به واسطه اکثریت زنان اتفاق افتاده است. شواهد امروز نیز نشان می‌دهد تقویت کسب و کار‌های خانوادگی و انتقال ارزش‌ها به واسطه کار‌ها و فعالیت‌هایی که زنان عهده‌دار آن‌ها بوده‌اند بیشتر بوده است.
آزاده یاسمن، طراح و تولیدکننده پارچه و لباس‌های سنتی که خود نیز احیاگر یکی از انواع پارچه‌بافی‌های منطقه کردستان است که به فراموشی سپرده شده بود، به عنوان یکی از افراد ارائه کننده بحث در این نشست طی سخنانی با بیان اینکه صنایع فرهنگی فقط یک عبارت نیست، گفت: برای زنده نگه داشتن این صنایع باید حرکت‌هایی کرد که این میراث به نسل‌های آینده برسد و آیندگان خالی از گذشته نباشند.
مدیرکل دفتر توسعه و ترویج صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه با اشاره به برخی ویژگی‌های مرتبط با حضور زنان در حوزه صنایع دستی، گفت: از جمله این نقش آفرینی‌ها می‌توان به سهم ۷۵ درصدی زنان در میان تولیدکنندگان صنایع دستی، نقش آنان در صادرات صنایع دستی و حفاظت از تولیدات، ایجاد اشتغال با کمترین سرمایه اولیه و حضور درصد بالای فارغ التحصیلان دختر در حوزه صنایع دستی، امکان فراهم ساختن اشتغالزایی و کارآفرینی خلاقانه در سطح وسیع و نقش غیرقابل انکارشان در ترویج هویت ملی و صیانت از محیط زیست و احترام به آن در داخل و خارج از کشور اشاره کرد. همچنین نباید از نقش زنان در آموزش سنتی و آکادمیک در مقاطع و سنین مختلف و نقش تأثیرگذار آنان در ترویج فرهنگ استفاده از نقوش و نماد‌های ایرانی و مصرف صنایع دستی و همچنین ثبت مبدأ و منشأ تولید اثر و محصول و در پی آن ایجاد و توسعه اشتغال در مناطق مختلف(شهر، روستا و حتی در جوامع عشایری و نقشی که زنان در این جوامع دارند) و حضور غیرقابل انکار و مؤثرشان به عنوان خالقان و پدیدآورندگان صنایع دستی غافل شد.
وی افزود: نمونه‌های عینی سهم زنان در ثبت نشانه‌های جغرافیایی در مناطق مختلف در حوزه صنایع دستی نیز شامل این موارد است: «شیریکی پیچ سیرجان» با ایفای نقش بالای ۹۰ درصدی زنان نسبت به مردان، «نازک کاری سنندج»، با توجه به اینکه این رشته در تصرف مردان بوده و در سال‌های اخیر زنان به این عرصه وارد شده‌اند. «زیلوی میبد» با توجه به اینکه رشته در تصرف مردان بوده و در سال‌های اخیر زنان به این عرصه وارد شده‌اند، «گلیم هرسین»، با حضور مؤثر و بالای ۸۰ درصد زنان، «ورنی دشت مغان» که بالای ۸۵ درصد زنان حضور فعال در این حوزه دارند و «چادر شب بافی گیلان» که بالای ۹۰ درصد فعالان این عرصه را زنان تشکیل می‌دهند.
زهرا رهایی، دبیر کارگروه اشتغال و کارآفرینی معاونت امور خانواده و زنان ریاست جمهوری نیز به عنوان سخنران بعدی این نشست به موضوع نقش زنان در ایجاد ارزش پایدار در بازار صنایع دستی پرداخت و اظهار کرد: اقتصاد و هنر در یک بالانس قرار ندارند، به همین دلیلی وقتی هنرمند وارد بازار می‌شود دچار سردرگمی است. مسئله دیگر حول ارزش‌گذاری بر روی آثار هنری است که گروهی معتقدند باید براساس ارزش‌های اجتماعی و تاریخی، قیمت‌گذاری انجام شود.
وی با طرح این پرسش که نقش زنان در این فرایند‌ها چیست؟ با اشاره به برخی ارزش‌های جهانی ادامه داد: با یک چرخه‌ای از ارزش‌ها از جمله ارزش‌های اقتصادی، ارزش‌های زیست محیطی، ارزش‌های اجتماعی، ارزش‌های جامعه محلی و ارزش‌های زیباشناختی و تعالی در این مقوله روبرو هستیم. در حال حاضر یکی از تمایزات جدی صنایع دستی و ارزش‌گذاری آن بستگی زیادی است که به ارزش‌های جامعه محلی دارد.
رهایی افزود: کالا‌های صنایع دستی که از سه دسته سنتی و تزئینی، کاربردی و تجاری خارج نیستند، هر یک می‌توانند با توجه به عرصه‌های مختلف اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی، زیباشناختی و هنر متعالی و جامعه محلی نحوه قیمت‌گذاری و چگونگی مبادله در بازار را مشخص کنند.
این عضو هیئت علمی دانشگاه درباره جایگاه زنان در هر یک از جنبه‌های این چرخه ارزش، گفت: در ارزش اقتصادی، زنان به مثابه عامل تولید ارزش آفرین و کاربردی کردن محصول و در ارزش جامعه محلی؛ زنان به مثابه اصلی‌ترین کنشگران در جهت ایجاد مزیت با تأکید بر تفاوت‌های منطقه‌ای هستند. در ارزش زیست محیطی، می‌توان به نقش مهم زنان در توسعه و ترویج تفکر پایدار و در ارزش اجتماعی، به تقویت کسب و کار‌های خانوادگی و انتقال ارزش‌ها به واسطه این قشر اشاره کرد. همچنین در حوزه ارزش زیباشناختی و هنر متعالی، احساس بالندگی و نوآوری و خلاقیت ارتباط مستقیمی با حضور و فعالیت زنان دارد.
وی در ادامه با تأکید بر لزوم توانمندسازی با نگاه بین رشته‌ای، گفت: نیازمند اتاق فکری با تفکرات و دانش‌های متفاوت هستیم. اگر می‌خواهیم بحران بازار برطرف شود، باید شکاف‌های هنر و چگونگی ارزش‌گذاری آن را از بین ببریم و قیمت بازار تصحیح شود. نقش زنان در ایجاد ارزش‌ها و ارزش‌گذاری بسیار مهم است؛ زنان عامل تولید هستند و نیز ارزش‌آفرینی می‌کنند و از طرفی مقیاس ارزش‌آفرینی آن‌ها چابک است. جمعیت زنان نیمی از جامعه را تشکیل می‌دهند و می‌توانیم از زاویه نگاه ایجاد ارزش پایدار به کمک این جمعیت، به تقویت اقتصاد جوامع محلی کمک کنیم. مهمترین عوامل ارزش‌گذاری صنایع دستی در جوامع محلی، زنان هستند، آن‌گونه که حتی داستان‌هایی که سینه به سینه نقل شده و امروز گنجینه‌هایی در اختیار ماست، به واسطه اکثریت زنان اتفاق افتاده است. شواهد امروز نیز نشان می‌دهد تقویت کسب و کار‌های خانوادگی و انتقال ارزش‌ها به واسطه کار‌ها و فعالیت‌هایی که زنان عهده‌دار آن‌ها بوده‌اند بیشتر بوده است.
آزاده یاسمن، طراح و تولیدکننده پارچه و لباس‌های سنتی که خود نیز احیاگر یکی از انواع پارچه‌بافی‌های منطقه کردستان است که به فراموشی سپرده شده بود، به عنوان یکی از افراد ارائه کننده بحث در این نشست طی سخنانی با بیان اینکه صنایع فرهنگی فقط یک عبارت نیست، گفت: برای زنده نگه داشتن این صنایع باید حرکت‌هایی کرد که این میراث به نسل‌های آینده برسد و آیندگان خالی از گذشته نباشند.
وی افزود: سال ۸۷ سفری به کردستان داشتیم که پارچه‌های بافت موج را آنجا دیدیم که بسیار مناسب برای دوخت لباس‌های گرم زمستانی است. استادکاران زیادی آنجا یافتیم که سال‌های سال تولید این پارچه را کنار گذاشته و دار و لوازم مربوطه را به هیزم تبدیل کرده بودند. نهایتاً به یک روستا رسیدیم که ما را به یک تولیدکننده این بافته‌ها متصل کرد. آنجا دستگاه بافت راه انداختیم و با کمک افراد بومی به کار تولید پرداختیم و این صنعت دوباره احیا شد.
نقش آموزش در توسعه صنایع فرهنگی
مهین سهرابی، عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) نیز در این نشست درباره نقش آموزش در توسعه صنایع دستی گفت: آموزش نقش مهمی در توسعه نظام دانایی داشته و توسعه نظام دانایی، سهم به سزایی در توسعه هر کشور دارد و در این موضوع سهم زنان، که جمعیت کثیری از جامعه‌اند، بسیار زیاد است. نظام دانایی متکی و نیازمند به دانش است که شامل دو نوع دانش رسمی و غیررسمی می‌شود. دانش رسمی دانشی است که دانش‌آموزان در کلاس با استفاده از برنامه درسی رسمی به دست می‌آورند و دانش غیررسمی دانشی است که افراد بومی و محلی در محیط‌های خانه و اجتماع با استفاده از شبکه‌های غیررسمی خویشاوندی و روابط اجتماعی می‌آموزند.
سهرابی ادامه داد: دانش امروزی فقط به دانش رسمی و مدرن محدود نمی‌شود، زیرا جوامع انسانی دارای مجموعه نظریه‌ها، عقاید، فعالیت‌ها، تجربه‌ها و فناوری‌هایی هستند که مؤسسات علمی رسمی و مدرن در به وجود آمدن آن نقشی نداشته‌اند، این سیستم از دانش به عنوان دانش غیررسمی شناخته می‌شود و دانش صنایع دستی از این نوع است. از سوی دیگر، دانش غیررسمی به عنوان دانش بومی در نظر گرفته می‌شود و به این معناست که منحصر به یک زمینه فرهنگی خاص است و از طریق فرایند جامعه‌پذیری خانوار منتقل می‌شود و نیاز به تعامل چشمگیر در بین اعضای خانواده دارد.
وی در تعریف دانش بومی، افزود: این نوع، به دانش نگرش‌ها و عملکرد‌های جوامع بومی و محلی در سراسر جهان اشاره دارد که طی قرن‌ها با تجربه افراد ساخته شده و با فرهنگ و محیط محلی سازگار است و به صورت شفاهی از نسلی به نسل دیگر در زمینه‌های مختلف (از جمله فرهنگی، زیست محیطی، اقتصادی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، معنوی و فناوری) منتقل می‌شود. دانش صنایع دستی به واقع این چنین است. دانش بومی متعلق به یک جمع است که در آن داستان، آهنگ، فولکلور، ضرب‌المثل‌ها، ارزش‌های فرهنگی، هنجارها، اعتقادات، آیین‌ها، زبان‌های محلی و همین‌طور شیوه‌های کشاورزی و دامپروری و ... و البته هنر و صنعت وجود دارد. همچنین به اشتراک گذاشتن یکی از مؤلفه‌های اصلی در حوزه مدیریت دانش، دانش بومی است. دانش بومی را همچنین می‌توان در قالب‌ها، بسته‌ها، و رسانه‌های مختلف، به صورت محلی یا جهانی به اشتراک گذاشت، چرا که اشاعه دانش بومی در جوامع مختلف می‌تواند به تقویت درک متقابل فرهنگی و ارتقای بعد فرهنگی کمک کند و صنایع دستی از عهده این کار به خوبی بر می‌آید.
سهرابی ادامه داد: دانش امروزی فقط به دانش رسمی و مدرن محدود نمی‌شود، زیرا جوامع انسانی دارای مجموعه نظریه‌ها، عقاید، فعالیت‌ها، تجربه‌ها و فناوری‌هایی هستند که مؤسسات علمی رسمی و مدرن در به وجود آمدن آن نقشی نداشته‌اند، این سیستم از دانش به عنوان دانش غیررسمی شناخته می‌شود و دانش صنایع دستی از این نوع است. از سوی دیگر، دانش غیررسمی به عنوان دانش بومی در نظر گرفته می‌شود و به این معناست که منحصر به یک زمینه فرهنگی خاص است و از طریق فرایند جامعه‌پذیری خانوار منتقل می‌شود و نیاز به تعامل چشمگیر در بین اعضای خانواده دارد.
وی در تعریف دانش بومی، افزود: این نوع، به دانش نگرش‌ها و عملکرد‌های جوامع بومی و محلی در سراسر جهان اشاره دارد که طی قرن‌ها با تجربه افراد ساخته شده و با فرهنگ و محیط محلی سازگار است و به صورت شفاهی از نسلی به نسل دیگر در زمینه‌های مختلف (از جمله فرهنگی، زیست محیطی، اقتصادی، اخلاقی، سیاسی، اجتماعی، معنوی و فناوری) منتقل می‌شود. دانش صنایع دستی به واقع این چنین است. دانش بومی متعلق به یک جمع است که در آن داستان، آهنگ، فولکلور، ضرب‌المثل‌ها، ارزش‌های فرهنگی، هنجارها، اعتقادات، آیین‌ها، زبان‌های محلی و همین‌طور شیوه‌های کشاورزی و دامپروری و ... و البته هنر و صنعت وجود دارد. همچنین به اشتراک گذاشتن یکی از مؤلفه‌های اصلی در حوزه مدیریت دانش، دانش بومی است. دانش بومی را همچنین می‌توان در قالب‌ها، بسته‌ها، و رسانه‌های مختلف، به صورت محلی یا جهانی به اشتراک گذاشت، چرا که اشاعه دانش بومی در جوامع مختلف می‌تواند به تقویت درک متقابل فرهنگی و ارتقای بعد فرهنگی کمک کند و صنایع دستی از عهده این کار به خوبی بر می‌آید.
ویژگی‌های دانش بومی در صنایع دستی
سهرابی درباره برخی ویژگی‌های دانش بومی اضافه کرد: این دانش، پیچیده و التقاطی، غیرنظام‌مند و غیررسمی است و نیز سازگار با شرایط جدید به طور مداوم براساس تجربیات مردم توسعه می‌یابد. پویا و انعطاف پذیر، محلی و درون‌زاست، و منحصر به فرد و خاص برای یک منطقه و فرهنگ خاص و با دانش فنی بومی و براساس بافت و شرایط محلی آن ایجاد و توسعه می‌یابد. دانش مردم روستایی، مختص فرهنگ یا اجتماع، دانش فطری، دانش سنتی و نامکتوب و شفاهی نیز از جمله دانش‌های بومی است که می‌تواند منجر به هنر بومی، و سپس صنعت بومی و صنایع دستی شود.
وی در ادامه با اشاره به ارتباط آموزش و صنایع دستی، گفت: آموزش مفهومی است که برای پرورش انسان به کار می‌رود و به منظور پیشبرد اهداف جامعه انجام می‌گیرد. آموزش در واقع نوعی فعالیت علمی است که سعی در فراهم آوردن رهنمود و روشنگری تمامی جنبه‌های مختلف آموزش اعم از جنبه‌های تعلیمی، اخلاقی، سیاسی و ... و همچنین ساختار اجتماعی وابسته به آن دارد. تربیت نیروی انسانی مناسب، پرورش توانایی‌های فردی، توانایی‌های عمومی و تخصصی صنایع دستی، توانایی‌های شغلی و توانایی‌های اقتصادی و مدیریتی، به عنوان پدیده‌ای با ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی ریشه‌دار، رابطه مسالمت‌آمیزی بین انسان و طبیعت(مواد اولیه، روش‌های فرآوری مواد و روش‌های تولید دستی) برقرار می‌کند آموزش، موجب تحول و توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مانند تحول در سبک زندگی، ایجاد خودباوری ملی، توان رقابت در بازار‌های جهانی و اشتغالزایی و کارآفرینی می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) همچنین درباره آموزش صنایع دستی و ارتباط آن با توانمندسازی زنان، اظهار کرد: صنایع دستی در زمره صنایع فرهنگی و خلاق است و هر یک از صنایع فرهنگی و خلاق می‌تواند بعدی از سرمایه فرهنگی باشد، لذا آموزش آن منجر به حفظ و توسعه سرمایه فرهنگی ملل می‌شود. فعالیت زنان در صنایع فرهنگی و خلاق، به کمک آموزش صنایع دستی محقق می‌شود؛ لذا آموزش صنایع دستی به آنان موجب توسعه فردی و اجتماعی آن‌ها از طریق مشارکت در توسعه سرمایه فرهنگی می‌شود.
وی افزود: آموزش صنایع دستی به زنان، جمعیت متنوع و کثیر انسانی تربیت می‌کند که در کنار کثرت و تنوع موضوعات و شاخه‌های فعالیتی در حوزه صنایع دستی، نظام دانایی چند جانبه‌ای را فراهم می‌آورد، خصوصاً که این عرصه صرفاً مادی نیست و با معنا و فرهنگ منطبق است؛ لذا می‌تواند یک زیرساخت اساسی برای تمامی ابعاد زندگی جوامع باشد. آموزش صنایع دستی به زنان در یک نظام آموزشی نوآور، مؤثر، منعطف و پویا آنان را در خودباوری و عزت نفس تقویت کرده و به تحقق آمال و خواسته‌هایشان در هر زمینه‌ای چه اقتصادی و اجتماعی و ... کمک می‌کند و با کمترین بها حضوری مؤثر در حیات اجتماعی خواهند داشت.
پویا محمودیان، معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی نیز در پایان این نشست به ایراد سخن پرداخت و درباره نقش زنان در جهانی شدن اظهار کرد: نمی‌توان از جایگاه زنان در صنایع دستی صحبت و نقش بی‌بدیل آن‌ها را انکار کرد. در همه بخش‌های این حوزه به احتمال زیاد، زنان ما سکانداران اصلی حوزه صنایع دستی ایران خواهند بود که برای همه کسانی که در این مرز و بوم زندگی می‌کنند این جایگاه مایه مباهات است.
سهرابی درباره برخی ویژگی‌های دانش بومی اضافه کرد: این دانش، پیچیده و التقاطی، غیرنظام‌مند و غیررسمی است و نیز سازگار با شرایط جدید به طور مداوم براساس تجربیات مردم توسعه می‌یابد. پویا و انعطاف پذیر، محلی و درون‌زاست، و منحصر به فرد و خاص برای یک منطقه و فرهنگ خاص و با دانش فنی بومی و براساس بافت و شرایط محلی آن ایجاد و توسعه می‌یابد. دانش مردم روستایی، مختص فرهنگ یا اجتماع، دانش فطری، دانش سنتی و نامکتوب و شفاهی نیز از جمله دانش‌های بومی است که می‌تواند منجر به هنر بومی، و سپس صنعت بومی و صنایع دستی شود.
وی در ادامه با اشاره به ارتباط آموزش و صنایع دستی، گفت: آموزش مفهومی است که برای پرورش انسان به کار می‌رود و به منظور پیشبرد اهداف جامعه انجام می‌گیرد. آموزش در واقع نوعی فعالیت علمی است که سعی در فراهم آوردن رهنمود و روشنگری تمامی جنبه‌های مختلف آموزش اعم از جنبه‌های تعلیمی، اخلاقی، سیاسی و ... و همچنین ساختار اجتماعی وابسته به آن دارد. تربیت نیروی انسانی مناسب، پرورش توانایی‌های فردی، توانایی‌های عمومی و تخصصی صنایع دستی، توانایی‌های شغلی و توانایی‌های اقتصادی و مدیریتی، به عنوان پدیده‌ای با ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی ریشه‌دار، رابطه مسالمت‌آمیزی بین انسان و طبیعت(مواد اولیه، روش‌های فرآوری مواد و روش‌های تولید دستی) برقرار می‌کند آموزش، موجب تحول و توسعه فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی مانند تحول در سبک زندگی، ایجاد خودباوری ملی، توان رقابت در بازار‌های جهانی و اشتغالزایی و کارآفرینی می‌شود.
عضو هیئت علمی دانشگاه الزهرا(س) همچنین درباره آموزش صنایع دستی و ارتباط آن با توانمندسازی زنان، اظهار کرد: صنایع دستی در زمره صنایع فرهنگی و خلاق است و هر یک از صنایع فرهنگی و خلاق می‌تواند بعدی از سرمایه فرهنگی باشد، لذا آموزش آن منجر به حفظ و توسعه سرمایه فرهنگی ملل می‌شود. فعالیت زنان در صنایع فرهنگی و خلاق، به کمک آموزش صنایع دستی محقق می‌شود؛ لذا آموزش صنایع دستی به آنان موجب توسعه فردی و اجتماعی آن‌ها از طریق مشارکت در توسعه سرمایه فرهنگی می‌شود.
وی افزود: آموزش صنایع دستی به زنان، جمعیت متنوع و کثیر انسانی تربیت می‌کند که در کنار کثرت و تنوع موضوعات و شاخه‌های فعالیتی در حوزه صنایع دستی، نظام دانایی چند جانبه‌ای را فراهم می‌آورد، خصوصاً که این عرصه صرفاً مادی نیست و با معنا و فرهنگ منطبق است؛ لذا می‌تواند یک زیرساخت اساسی برای تمامی ابعاد زندگی جوامع باشد. آموزش صنایع دستی به زنان در یک نظام آموزشی نوآور، مؤثر، منعطف و پویا آنان را در خودباوری و عزت نفس تقویت کرده و به تحقق آمال و خواسته‌هایشان در هر زمینه‌ای چه اقتصادی و اجتماعی و ... کمک می‌کند و با کمترین بها حضوری مؤثر در حیات اجتماعی خواهند داشت.
پویا محمودیان، معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی نیز در پایان این نشست به ایراد سخن پرداخت و درباره نقش زنان در جهانی شدن اظهار کرد: نمی‌توان از جایگاه زنان در صنایع دستی صحبت و نقش بی‌بدیل آن‌ها را انکار کرد. در همه بخش‌های این حوزه به احتمال زیاد، زنان ما سکانداران اصلی حوزه صنایع دستی ایران خواهند بود که برای همه کسانی که در این مرز و بوم زندگی می‌کنند این جایگاه مایه مباهات است.
محمودیان با تأکید بر اینکه بیش از ۸۵ درصد تولیدکنندگان صنایع دستی را زنان تشکیل می‌دهند، گفت: از این‌رو می‌تواند شاهد تحولی شگرف در صنایع دستی بود. این تحولات حتی در نواحی روستایی به واسطه حضور پررنگ و درایت زنان ما چشمگیر بوده و می‌توان آن‌ها را به عنوان شاخص‌های سرنوشت‌ساز در این زمینه در نظر گرفت. همین شاخص، یاری‌گر ثبت جهانی صنایع دستی کشورمان بوده است که به واسطه همکاری و تعامل بی‌دریغ این قشر صورت گرفته است.
وی افزود: کشور ما با دارا بودن ۱۱ شهر و سه روستای صنایع دستی، در رتبه اول جهان قرار دارد و به لحاظ ثبت روستا‌ها و شهر‌های جهانی با فاصله کمی نسبت به کشور دوم یعنی چین قرار گرفته است. این عرصه، یکی از اقتصاد‌های پر شتاب و با رشد سریع در جهان آینده است. اگر به هر سه نوع اقتصاد تجربه، اقتصاد هنر و دیجیتال نظر کنیم، خواهیم دید زنان ما با توانمندی‌هایشان در رأس هر سه عرصه ایستاده‌اند. این زنان حاضر شدند منافع اقتصادی خود را نادیده بگیرند، اما بایستند و شاهد ثبت روستا‌ها و شهر‌های صنایع دستی باشند. یکی از بارزترین ویژگی‌های زنان ما در حوزه ثبت شهر‌ها و روستا‌های صنایع دستی، توانمندی آنان در کار تیمی و داشتن انگیزه فراوان و خودباوری و اعتماد به نفس بالاست.
نقش زنان در جهانی شدن
محمودیان با اشاره به نقش زنان در جهانی شدن، گفت: توانمندی این قشر در فرایند یادگیری و نیز آموزش دادن یکی از مهمترین جنبه‌های این عرصه بوده است؛ آموزش برای بالا بردن سطح توانمندی‌ها و همچنین صبر و توان این زنان که در سطح بالایی بوده است.
معاون صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی اضافه کرد: یکی از خصایص مهم زنان روستا‌ها و شهر‌ها رؤیاپردازی آنان بود و این موضوع آن قدر جدیت داشت که باعث شده است ایران در صدر کشور‌ها بنشیند. روایتی شاعرانه و هنرمندگونه و نیز توانایی برقراری ارتباط، از دیگر شاخصه‌های این زنان است.
وی در پایان گفت: زنان ما با باور به اینکه دستان هنرمند آن‌ها تأثیرگذار در سرنوشت این کشور است، به میدان آمدند و حضورشان همواره پررنگ بوده است و این نقش بی‌بدیل در عرصه صنایع دستی باقی خواهد ماند.
مطالب مرتبط
