قیام 19 دی؛ جریان منتهی به محدوده انقلاب

به گزارش ایکنا، همزمان با ایام‌الله دهه فجر انقلاب اسلامی، مجموعه «تا انقلاب» به بررسی برخی از رویدادهای مهمی می‌‌پردازد که به پیروزی نهضت امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی منجر شد.

پس از ترور حاج آقا مصطفی خمینی، رژیم پهلوی فشارهای زیادی را تحمل کرد. از یک سو حوزه‌های علمیه، مراجع، علما و روحانیون و اقشار مذهبی حرکت‌ها و شعارهای انقلابی خود را تشدید کردند و از سوی دیگر حال و هوای انقلابی در میان مردم و گروه‌های مختلف سیاسی احیا شد.

رژیم پهلوی برای اینکه اذهان عمومی را منحرف کند دست به اقدام انتحاری دیگری زد! هرچند هدف رژیم بی‌آبرو کردن گروه‌های سیاسی مخالف و شخصیت‌های انقلابی به ویژه امام خمینی(ره) بود اما این بار نیز دچار اشتباه محاسباتی شد و اتفاقات و رویدادها را علیه خود رقم زد.

حکومت پهلوی تصمیم گرفت با انتشار مقاله‌ای در دو روزنامه مهم آن روزها، یعنی «اطلاعات» و «کیهان» تمام شخصیت‌ها و جریان‌های سیاسی مخالف را به حاشیه بکشاند. در این مقاله سخنان تند و زننده‌ای علیه شخصیت امام خمینی مطرح شده بود. روزنامه اطلاعات پس از تماس با سران حکومتی به انتشار این مقاله رضایت داد، اما کیهان تصمیم گرفت در مورد انتشار مقاله کمی بیشتر تأمل کند اما آنچه بر سر روزنامه اطلاعات آمد، باعث شد که مسئولان کیهان تردیدی در عدم انتشار مقاله نداشته باشند.

۱۶ دی سال ۱۳۵۶ نامه‌ای محرمانه از سوی وزارت اطلاعات و جهانگردی به روزنامه‌های اطلاعات و کیهان ارسال می‌شود. این نامه حاوی مقاله‌ای با عنوان «ایران و استعمار سرخ و سیاه» است که نویسنده آن «احمد رشیدی‌مطلق» قید شده. مقرر شده بود این مقاله 17 دی‌ماه همزمان با سالگرد کشف حجاب به چاپ برسد. مسئولان روزنامه اطلاعات در مورد عواقب انتشار چنین مقاله‌ای هشدار می‌دهند، اما تصمیم رژیم چیز دیگری بود.

مقاله منتشر شد؛ انقلاب سفید و روز برگزاری رفراندوم برای اصلاحات ارضی به نوعی مبدأ تحولات نوین در جامعه و انقلاب شاه معرفی شده بود و حوادث بعد از آن به ویژه حوادث 15 و 16 خرداد، غائله‌سازی برای از بین بردن اثرات درخشان آن عنوان شده بود. در لابلای بزرگ‌نمایی‌ها و توهماتی که رژیم پهلوی از انقلاب اصلاحاتی ساخته بود، با بدگویی و ناسزا گفتن و حرف‌های بی‌اساسی که خود نیز در تأیید و اثبات آن ناکام بود، تلاش می‌کرد بین جامعه و امام خمینی(ره) فاصله ایجاد کند.

در حالی که رژیم پهلوی تصور می‌کرد پس از انتشار مقاله فاصله عمیقی میام امام و امت ایجاد خواهد شد، اما بلافاصله گروه‌های مختلف مردم به خیابان‌ها آمدند و اعتراض خود را نسبت به انتشار مقاله ابراز کردند. دفتر حزب رستاخیز، دفتر روزنامه اطلاعات و روزنامه‌فروشی‌ها آماج حمله مردم خشمگین شده بود. با ورود نیروهای دولتی درگیری شدیدی بین طرفین صورت گرفت.

در شهر قم حوزه‌های علمیه و کلاس‌های درس تعطیل شد و علما، روحانیون و طلاب در مسجد اعظم قم تجمع کردند. پس از روحانیون و طلاب، بازاریان نیز به جمع معترضین پیوستند. هجدهم دی معترضان از مسجد اعظم قم برای دیدار با مراجع و علمای برجسته راهپیمایی کردند و در اولین گام، به دیدار آیت‌الله گلپایگانی رفتند. ایشان سخنان خود را اینگونه آغاز می‌کنند: «انا لله و انا الیه راجعون -  ما هم از وارد شدن این ضایعه بزرگ بر جامعه روحانیت و بر فقه و اجتهاد خبردار شدیم. این‌ها اشتباه می‌کنند؛ این‌ها فکر نکنند، ما دیگر سکوت کرده‌ایم و چیزی نخواهیم گفت و دست بر می‌داریم. این‌ها باید بدانند که اگر سر نیزه را حتی به زیر گلوی ما بگذارند، ما حرفمان را می‌زنیم».

آیت‌الله میرزا هاشم آملی، علامه طباطبائی، آیت‌الله وحید خراسانی، آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله نوری همدانی از جمله علما و مراجعی بودند که معترضین به دیدار آنها رفتند.

اوج اعتراض ها عصر نوزدهم دی شکل گرفت. ده ها هزار نفر از مردم قم و سایر شهرها به خیابان‌ها آمده بودند. مأموران رژیم در یکی از میدان‌ها راه را بر معترضین می‌بندند و آتش گلوله را به روی مردم می‌گشایند.

طبق گزارش‌ها تعداد مجروحین از تعداد کشته‌ها بیشتر است اما با توجه به شرایطی که در آن روزها در کشور حاکم بود، خانواده‌هایی که کشته یا زخمی داشتند، از ترس گرفتارشدن، کشته‌های خود را مخفیانه دفن کردند و از زخمی‌های خود در خانه مراقب کردند.

قیام 19 دی ویژگی‌های خاصی داشت. در این راهپیمایی گروه‌های مختلف مردم در کنار یکدیگر راهپیمایی کردند و شعار و هدفشان حمایت از مرجعیت دینی بود. از سوی دیگر در این قیام، شعارهایی همچون «الله اکبر» و «لا اله الا الله» سر داده شد؛ شعارهایی که تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داشت و بر سر زبان انقلابیون بود.

از جمله ویژگی‌های دیگر 19 دی، انعکاس جلوه‌های شور و شهادت در سراسر کشور بود؛ مردم ایران در شهرهای مختلف به بهانه برگزاری اربعین قیام 19 دی به تظاهرات پرداختند. از جمله پرشورترین قیام‌ها، قیام مردم تبریز در 29 بهمن بود. در این روز که به مناسبت اربعین قیام 19 دی عزای عمومی اعلام شده بود، مردم تبریز روانه مسجد شدند تا در مجلس ختمی که از طرف آیت‌الله شریعتمداری و آیت‌الله قاضی برگزار شده بود شرکت کنند اما پلیس از ورود مردم به مسجد جلوگیری و پس از مقاومت مردم اقدام به تیراندازی می‌کند. شعار «مرگ بر شاه» در میان صدای گلوله و بوی خاک و خون به گوش می‌رسد.

پس از اینکه پلیس نتوانست مردم را پراکنده کند، ارتش وارد عمل شد و عده زیادی را به شهادت رساند. درگیری و کشتار مردم تا نیمه‌های شب ادامه داشت تا این که حکومت نظامی برقرار شده. بیمارستان ها لبریز از کشته‌ها و مجروحان شد.

اربعین‌های دیگری نیز در تهران و شیراز و اصفهان و مشهد و اهواز و زنجان و قزوین و کاشان برگزار شد که به راهپیمایی و تظاهرات خیابانی و درگیری با نیروهای نظامی و حکومتی منجر شد. برگزاری اربعینِ اربعین‌ها در سایر شهرها باب شد و بهانه‌ای برای اعتراض، تظاهرات، سردادن شعار، بزرگداشت شخصیت امام خمینی(ره) و پیگیری آرمان‌های انقلاب اسلامی شد. پس از قیام 19 دی، تظاهرات و راهپیمایی‌ها به محدوده انقلاب ورود پیدا کرد.