تحقق جریان عبودیت با ارتقای هنر خلاق دینی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، حجت‌الاسلام مجتبی الهی خراسانی، محقق هنر اسلامی، فقه هنر و استاد خارج فقه و اصول حوزه‌ علمیه خراسان، امروز 20 اسفندماه در نشستی از سلسله نشست‌های محاکات با موضوع «حوزویان و هنر دینی» که به‌صورت مجازی برگزار شد، هنر دینی را هماهنگ با اهداف متعالی انسان دانست و اظهار کرد: هنر دینی، هنری است که بتواند مناسک دینی را نشان دهد، تاریخ انبیاء و اولیای خدا را بیان و در خصوص مضامین متون مقدس دینی و به‌ویژه قرآن کریم که میراث ارزشمند خداوند است، آثاری را خلق کند، در حقیقت هنر دینی می‌تواند در راستای پیشبرد اخلاقیاتی که در دین، ارزشمند تلقی شده‌اند، کمک‌کننده باشد و دغدغه‌های انسانی را از نگاه انبیاء که همواره دغدغه‎‎‌های مهم و متعالی هستند، برانگیزاند.

وی ادامه داد: هنر دینی برای اینکه بتواند کارکرد دینی داشته باشد و در مسیر اهداف متعالی که توسط ادیان‌الهی و به‌ویژه دین مبین اسلام بیان شده است، کمک کننده باشد، باید از تحمیل غرایض، آداب، هنر و آنچه که انسان را در مسیر تعالی قرار دهد، آزاد باشد، بنابراین هنر دینی در ذات خود، به تعبیر شهید مطهری باید آزاد باشد و در بند غرایض، توهمات و تعصبات نباشد، چرا که هنر دینی، هنری است که از آنچه که مانع دستیابی به تعالی انسانی می‌شود، آزاد است.

این مدرس حوزه‌علمیه خراسان با بیان اینکه هنر دینی را بیشتر ذاتی و کارکردی تلقی می‌کنیم، چرا که هنر دینی در ذات خود، دینی است و اهداف و کارکردهای مختلفی نیز دارد، اضافه کرد: هنر دینی بدین جهت کارکردی است که باید برای اثبات هنر دینی تنها کافی نیست که بگوییم این هنر حسن فاعلی دارد، هنرمند متدینی او را با انگیزه دینی ساخته است، چرا که هنر دینی علاوه بر اینکه باید اندیشه متعالی داشته باشد، باید به ارزش‌های تعالی انسان نیز کمک کند که در غیر این صورت هنر دینی محسوب نمی‌شود.

نسبت هنر دینی با نهاد حوزه و روحانیت

الهی خراسانی تصریح کرد: اما در این میان مهمترین پرسشی که مطرح می‌شود این است که نسبت هنر دینی با نهاد حوزه و روحانیت چیست؟ در ابتدا باید توجه داشت که این پرسش، مفروضی دارد و این است که لاجرم تولید خلاق، بخشی از زندگی انسانی است، این در حالی است که آمدن ادیان برای هدایت انسان‌ها، تعالیم و مناسک همگی می‌تواند به هنر جهت دهد، آن را ارتقا و تعالی بخشد و از این رو می‌توان گفت که هنر در جامعه وجود دارد.

وی ادامه داد: در بخشی از جامعه دینی و حوزویان ما چنین تلقی می‌شود که دین باید همه چیز را در ابعاد جامعه انسانی ایجاد کند و آنچه را که دین تاسیس و ایجاد نکرده، اساسا امری غیر دینی و بلکه ضد دین است. با این نگاه اگر معارف بهداشت و پزشکی را و یا قوانین حقوقی را بنگریم، پس باید گفت که این امور، غیر دینی و یا ضد دینی هستند، در این میان باید توجه داشت که اموری که در جامعه بشری وجود دارد، برخی از آن‌ها جزو ذاتیات زندگی انسان و جامعه بشری هستند و به حوزه دین مربوط نمی‌شود.

این محقق هنر اسلامی و فقه هنر تصریح کرد: در این میان ما درصدد این نیستیم که بگوییم دین یک نهاد است اما حوزه و روحانیت را به عنوان مفسران اسلام یک نهاد اجتماعی تلقی می‌شود که پایه‌های آن توسط امام علی(ع) نهادینه شده و فضایی که پیامبر(ص) در علم آموزی و تربیت نهادهای اجتماعی داشتند، نشان می‌دهد که حوزه و روحانیت یک نهاد اجتماعی به‌شمار می‌رود و دارای سابقه است.

الهی خراسانی خاطرنشان کرد: البته که تلقی ما از نهاد روحانیت نهادی نیست که خود را واسطه خیر بین خداوند و مردم بداند بلکه یک نهاد ضروری است و با توجه به اینکه دین مباحث وسیع و مبانی گسترده‌ای دارد، برای ارائه این مباحث و مبانی نیازمند افرادی است که به نمایندگی از جامعه علاقه‌مند به دین، مسلمان و اهل دین، این وظیفه را به دوش بکشد و در راستای ترویج اینگونه مباحث حرکت کند.

وی اظهار کرد: پس حوزه علمیه و نهاد روحانیت شیعی؛ نهاد متولی تخصصی ابلاغ و اقامه دین مبین اسلام است و حوزه علمیه نیز در این میان نقش تربیت نیرو و چنین مبلغان و مدیرانی را ایفا می‌کند که در جریان تدین در جامعه در حرکت است.

این استاد خارج فقه و اصول حوزه علمیه خراسان بیان کرد: اما اینکه چه نسبتی بین حوزه و هنر دینی وجود دارد؟ باید گفت که برای جامعه اسلامی، نهادهای اجتماعی امری ضروری است و حوزه و روحانیت هم به عنوان یک نهاد اجتماعی هم از منظر درون دینی و هم از منظر برون دینی امری ضروری است، زیرا می‌تواند تمام ابعاد جامعه را مانند نخ تسبیح عناصر فرهنگی را هماهنگ و تنظیم کند و باورها، ارزش‌ها و هنجارهای جامعه را بسازد و به یکدیگر وصل می‌کند. بنابراین نهادی که بتواند چنین کاری انجام دهد، عنصر ضروری یک جامعه محسوب می‌شود.

الهی خراسانی عنوان کرد: پس ما دو عنصر به نام هنر و روحانیت داریم، اما اینکه این دو چه کمکی می‌توانند به یکدیگر داشته باشند، باید گفت که رسالت حوزه و روحانیت این است که همه گزاره‌ها، نظام‌ها، اهداف و ارزش‌های اسلام را در خصوص روابط بین پدیده‌های انسانی را مورد توجه قرار دهد. در این میان این سوال مطرح می‌شود که آیا هنر بخشی از این پدیدها و عناصر فرهنگی نیست و آیا فقط نظام اقتصادی باید توسط فقها کشف شود؟.

وی بیان کرد: در حقیقت اگر این عناصر در جامعه وجود داشته باشد، هنر خلاق رها می‌شود، آن آزادی که در ابتدا به آن اشاره شد، در جامعه محقق می‌شود و جنبه‌های خلاقانه، تعالی، اخلاقی و ارزشی در جامعه پدیدار می‌شوند، انسان‌ها آرامش پیدا می‌کنند، توسعه فردی شکوفا می‌شود، توجه به امر قدسی و جریان عبودیت در جامعه ارتقا می‌یابد، با این وجود باید این سوال را مطرح کرد که آیا حوزه و روحانیت نسبت به این امور هیچگونه مسئولیتی ندارد؟

این محقق هنر اسلامی و فقه هنر ادامه داد: پس از این رو می‌توانیم بگوییم که هنر بخشی از عناصر بشری، روابط انسانی و دستاوردهای انسانی است که مشمول همه آموزه‌های دینی چه در اخلاقیات، اعتقادات، هستی‎شناسی و چه در احکام، می‌شود.

الهی خراسانی بیان کرد: آن اندیشه‌ای که به تعبیر مقام معظم رهبری از مسیر هنر عبور کند، شانس مانایی و تضمین برای بقا خواهد داشت، دین برای ماندگاری و جریان ابلاغ دینی و تاثیرگذاری خودش نه به عنوان یک ابزار بلکه به عنوان یک مسیر راهبردی، نیازمند هنر و هنرمند است، از این رو اگر هنر مسیر و بالی شد، برای ابلاغ آموزه‌های متعال اسلام، در حقیقت این موارد را باید به عنوان اساس و رکن در نظر داشته باشیم.

وی تاکید کرد: لذا هنگامیکه پیام‌های دینی از مسیر هنر عبور می‌کنند، اتفاقی برای آن پیام رخ می‌دهد و آن اتفاق این است که آن مضمون از عناصر خلاق بهره‌مند می‌شود، آن حکمت با ظرایف روح انسانی خود را نزدیک می‌کند و در این صورت است که این فرم‌های هنری در محتوا تاثیر گذار خواهند بود.

این استاد حوزه‎‌علمیه خراسان افزود: همچنین ارتباط دیگری که بین هنر و روحانیت وجود دارد، اقامه دین در جامعه بشری است، بدین منظور که دین بتواند در همه مناسبات روابط عناصر جامعه انسانی حضور پیدا کند و همه این عناصر را تحت تاثیر قرار دهد و توسعه دهد، بنابراین در اقامه دین، توسعه هنر دینی در برخی از عرصه‌ها حمایت خوبی از هنرمندان دینی دارند که این‌ها بخشی از فرآیند اقامه دین است و اگر نهاد حوزه و روحانیت دلبسته به اقامه دین است و اگر بخواهد که این نهاد در جامع موثر واقع شود و نتیجه بخش باشد، باید اقامه دین را در ابعاد فرهنگی و هنری دنبال کند.