۶ تذکر امام سجاد(ع) در باب توحید

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة، شامگاه، ۲۶ اسفند ماه، در جلسه شرح دعای ۴۴ صحیفه سجادیه به مناسبت اعیاد شعبانیه که به صورت زنده از سامانه مؤسسه بیان هدایت نور پخش شد، تصریح کرد: در برخی از فرازهای این دعا امام سجاد(ع) سخن از نزدیکی به حضرت حق با حفظ عصمت و دوری از گناهان آدمی را به میان می‌آورند.

وی گفت: امام سجاد(ع) پس از این فرمودند: «پروردگارا از تو خواهش می‌کنم به حق فضیلت‌های ماه رمضان و به حق کسانی که برای تو خالصانه در این ماه بندگی می‌کنند بر محمد(ص) و آل او درود فرستی» در این کلام منظور از بندگان خالص، فرشتگان مقرب و پیامبران مرسل و بندگان عادی هستند که چنان بندگی خالصانه و صالحانه‌ای داشته‌اند که به چنین جایگاهی رسیده‌اند که امام به حق آنان سوگند یاد می‌کند.

استعداد انسان، لازمه مسیر تقرب الهی

انصاری با بیان اینکه صلوات یک راه تقرب به سوی خداست، ادامه داد: امام سجاد(ع) با ادب در ابتدای خواهش خود از خداوند طلب صلوات بر پیامبر بلندمرتبه را دارند، خواسته دوم ایشان این است که «خدایا ما را اهل و مستعد دریافت آنچه به اولیا خود از کرامت خویش وعده داده‌ای، قرار ده» اوج این وعده الهی مراتب تقوا و تقریب به ذات حق است.

این مفسر قرآن و پژوهشگر علوم اسلامی بیان کرد: بدون داشتن توانمندی و استعداد، جذب فیض الهی حاصل نمی‌شود. گاهی در ناحیه پذیرنده فیض، اشکال وجود دارد و حجاب‌ها مانع رسیدن انسان به فیض الهی می‌‌شود.

وی افزود: بنا به فرموده امام سجاد(ع) نیازمند استعداد و اهلیت پیدا کردن هستیم و اگر کسی متصف به ویژگی‌های الهی باشد خداوند نیز از آنچه به اولیاء خود چشانده به سایر بندگان نیز عنایت می‌کند. امام سجاد(ع) فرمود: «برای ما آنچه قطعی کردی برای کسانی که در بندگی تو پیشتازی کردند، ثابت گردان» و این یعنی نمی‌توان قدم زنان و آهسته به جایی رسید، بلکه باید یک پویایی و جدیت در رفتار انسان وجود داشته باشد؛ آنها که رفتند و اوج گرفتند و حقایقی را در این دنیا به چشم خود دیدند، پیشتاز بودند با سرعت پیش رفتند.

انصاری با اشاره به فراز دیگری از دعای ۴۴ صحیفه سجادیه بیان کرد: «خدایا ما را در زمره کسانی که در رحمت تو قرار گرفتند، جا بده»، آنچه مشخص است اینکه انسان با حسن بهره برداری از ایام الهی مثل ماه مبارک رمضان و رعایت تقوا می‌تواند به اوج رحمت خداوند برسد. در این فرصت‌های طلایی انسان باید یک بازنگری در عقاید خود داشته باشد و به همین منظور امام در فرازهای پس از این به حوزه اعتقادی ورود می‌کنند.

شرک، بزرگترین نوع الحاد

وی با بیان اینکه امام سجاد(ع) مباحث اعتقادی را از موضوع توحید آغاز می‌کنند، اظهار کرد: توحید اهمیت زیادی دارد، چرا که حرف اول و آخر خداست. امام سجاد(ع) می‌فرمایند: «خدایا ما را از الحاد و انحراف در توحید دور کن». انحراف در اینجا به معنای انحراف در اسماء و صفات و آیات خداوندی و بزرگترین الحادات شرک نسبت به ذات پروردگار است.

صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: اگر انسانی پرستش خدا را کنار بگذارد و معبود دیگری را در کنار خداوند یکتا پرستش کند، در واقع شرک در مقام عبادت داشته است.

انصاری با اشاره به فراز دیگری از دعای امام سجاد(ع) ادامه داد: «خدایا ما را از تقصیر و کوتاهی در تمجید خودت دور بدار» این سخن یعنی خداوند را به مجد توصیف کردن و جایگاه واقعی او را شناختن، امری با اهمیت است. انسان گاهی پدیده‌‌ای را چنان به مجد توصیف می‌کند و در قلب خود جا می‌دهد که دیگر جایی برای خدا نمی‌ماند. در حالات متقین و موحدین حقیقی، خدا آن‌چنان وجودشان را پر کرده که دیگر چیزی غیر از خدا را نمی‌بینند.

وی اضافه کرد: امام سجاد(ع) فرمودند: «خدایا ما را از شک در دین و خود دور بدار»، شک در این عبارت معنای همان بی‌قراری در قلب است که موجب خروج انسان از اعتقاد خود می‌شود و دین نیز به معنای تمام ابعادش مطرح می‌‌شود. شک مورد نظر امام در اینجا به معنای بدگمانی  است و این شک از دو چیز نشأت می‌گیرد، در واقع این شک یا از سر جهل است و یا از عناد و ستیزه‌گری با حق سرچشمه می‌گیرد.

انحراف نفسانی، زمینه‌ساز شک و بدگمانی به حق

این مفسر قرآن بیان کرد: ریشه همه این مشکلات به تحولات نفسانی انسان برمی‌گردد، هنگامی که انسان میل به انحراف پیدا می‌کند، وجودش مستعد شک می‌شود که این مسئله در وجود خودمان شکل می‌گیرد و خودمان هم هیچ دلیل منطقی برایش نداریم. در چنین شرایطی خودمان باید حرکت کنیم و جهل و نفسانیات را کنار بزنیم.

وی تصریح کرد: حضرت زین العابدین(ع) فرمودند: «خدایا ما را از کوردلی در راه خودت دور بدار، خدایا ما را از اغفال برای حرمت‌های خودت دور نگه دار» غفلت وقتی به وجود می‌آید که انسان چیزی را از سر بی‌توجهی کنار می‌گذارد و انسان‌ها در رابطه با آنچه باید انجام دهند یا آنچه باید ترک کنند، دچار غفلت می‌شوند و این غفلت راهی جز تذکر و جبران و بازگشت ندارد.

انصاری با بیان اینکه امام سجاد(ع) در این دعا 6 نکته و تذکر را در باب توحید بیان نمودند، اظهار کرد: امام سجاد(ع) در دعای خود فرمودند: «خداوندا، ما را از فریب خوردن از دشمن خودت (شیطان) دور کن». شیطان هیچگاه مسیر سعادت را برای ما نمی‌خواهد، اما انسان‌ها از شیطان خدعه‌پذیری دارند؛ شیطان از راه الهی رویگردان شده و دشمنی عملی با امر خدا داشته و اگر کسی عامدانه و  در اثر نفسانیات در مقابل خدا بایستد، از شیطان پیروی کرده است.