حُب دنیا؛ عامل تخریب پیوند‌های اجتماعی

به گزارش ایکنا از خراسان رضوی، محمدعلی انصاری، صاحب تفسیر مشکاة، شامگاه گذشته، ۱۳ اسفندماه در جلسه شرح خطبه ۱۱۳ نهج‌البلاغه که به صورت زنده از سامانه مؤسسه بیان هدایت‌نور پخش شد، اظهار کرد: امیرمؤمنان(ع) در این خطبه هشدارهایی در رابطه با این دنیا و آسیب‌ها و خطراتی که از ارتباط با دنیا متوجه انسان است، بیان می‌کنند و توصیه‌هایی برای گذر به سلامت از دنیا ارائه می‌دهند.

وی گفت: حضرت علی(ع) در این خطبه فرمودند: «آنچه خدا بر شما فرض کرده در برنامه زندگی خود قرار دهید، از خداوند طلب توانا بودن برای ایستادگی در این مسیر را داشته باشید و آمادگی مواجهه با مرگ را پیدا کنید.» حضرت در ادامه به ویژگی‌های افراد کامیاب که از دنیا به سلامت گذر کردند، می‌پردازند.

انصاری با تشریح واژه «زهد» و معنای آن در بیان حضرت علی(ع) ادامه داد: زهد در لغت عرب به معنی «بی‌میلی» است و در اصطلاح نیز زهد، بسیار زیبا در متون روایی مطرح شده است و مفهوم آن هم در آیات قرآن آمده است، تمام زهد در دو عبارت قرآنی است و آن اینکه خودباختگی در قبال از دست دادن نعمت‌های دنیا نداشته باشید و از آنچه در دنیا به شما داده می‌شود، سرمست نشوید.

نتیجه زهد؛ صبر بر مصائب دنیا

این مفسر قرآن و نهج‌البلاغه بیان کرد: نتیجه زهد این است که عمل فرد زاهد، همراه با دلبستگی به دنیا نیست، هنگامی که انسان به این مقام می‌رسد، مصیبت‌های دنیا برایش ناچیز است و انضباط زندگی او بر هم نمی‌خورد، حکمت در وجود انسان می‌جوشد و شرح صدر پیدا می‌کند، انسان ثبات شخصیت پیدا می‌کند و معرفت و روزافزون می‌شود.

وی افزود: حضرت علی(ع) در توصیف افراد زهد پیشه فرمودند: «زاهدان دنیا، قلبشان می‌گرید، هرچند خندان هستند» امام علی(ع) نجات‌یافتگان از دنیا را زاهد می‌خواند که این افراد سه ویژگی دارند، نخست اینکه اهل زهد، دلخون هستند اگرچه چهره خندان دارند، عامل این دل خونی واصلان معرفت این است که آمال، انگیزه‌ها و ابتلائات اهل دنیا را می‌بینند و متوجه هستند که فضیلت و حقیقت در بین مردم غریب است.

انصاری با اشاره به اینکه حالت درونی حزن‌انگیز زاهدان در ظاهر آنان دیده نمی‌شود، بیان کرد: وزن درونی این بندگان شایسته الهی به دلیل عدم اقبال جامعه بشری به حقیقت است و مشکلات جامعه بشری حزن آنان را افزون می‌کند، ناخرسندی آنان از نفس خود نیز برای افراد زاهد روزافزون می‌شود و باور دارند که باید کمالات برتری به نفسشان راه یابد.

وی اظهار کرد: البته افراد زاهد به خاطر نعمت‌های الهی که به آنان اعطا شده خوشحال هستند و تمام تلاش خود را می‌کنند تا ارتقای نفس آنان لحظه به لحظه صورت پذیرد، هرچند که دیگران به حال آنان غبطه می‌خورند.

نقد شدید امیرمؤمنان(ع) به دنیاطلبان

صاحب تفسیر مشکاة با بیان انتقاد حضرت علی(ع) به افراد دنیاطلب، تصریح کرد: امام در این خطبه نقد جدی نسبت به اهل دنیا بیان می‌کنند و خطاب مستقیم به این افراد دارند، حضرت می‌فرمایند: «برخلاف اهل زهد، یاد مرگ از جان شما فراموش شده و در وجود شما آمال و آرزوهای کاذب و خیال‌های دروغین ظاهر شده» و بدیهی است که اینان فکری برای آخرت خود ندارند و تنها ذکر آنان لذت‌های دنیاست.

انصاری با اشاره به عبارت‌هایی از بیانات مولای متقیان(ع) ادامه داد: دنیا چنان شده که نظر شما مالک‌تر و چیره‌تر شده است، آخرتی برای شما معنا ندارد، زندگی دنیا شما را به خود کشیده و تمایلی به مواجهه با دنیای باقی را ندارید، وقتی تمام سعی انسان مصروف به دنیا می‌شود، اما برای آینده خود ندارد و خباثت درونی برای انسان به وجود می‌آید.

وی اضافه کرد: حضرت علی(ع) فرمودند: «شما مؤمنان با یکدیگر تفاوت دارید، اما چون فریب خورده دنیا هستید، بدی‌ها و زشتی‌ها در طینت شما وارد شد و شما را از یکدیگر جدا کرد» در چنین حالتی مردم یک سوء ضمیری پیدا می‌کنند، به نوعی بدی مبتلا می‌شوند که پیوندهای اجتماعی بین آنها فرو می‌ریزد و مبنای ارتباط انسان‌ها منفعت دنیا می‌شود.

این مفسر قرآن بیان کرد: امیرمؤمنان(ع) فرمود: «شما بر پایه دین خدا باید باهم برادر باشید» اما در حالت دنیاگرایی اخوت و آثار آن از بین رفته و تمام همت انسان لذت و منفعت دنیا می‌شود، انسان‌ها پشتیبانی و همدلی با هم ندارند و برای یکدیگر خیرخواهی نمی‌کنند، نسبت به مبدل نعمت موقعیتی نداشته و نسبت به وجود نیازمندان در جامعه بی‌خیالی و بی‌اعتنایی به وجود می‌آید.

وی تصریح کرد: امام‌علی(ع) فرمودند: «شما مردم با اندکی از سود دنیوی سرمست می‌شوید اما بسیاری از چیزهایی که شما را از منفعت آخرت میده نمی‌کند، باعث اندوهگین شدنتان نمی‌شود.»

جامعه دنیاگرا؛ بی‌توجه به گسترش گناه

انصاری اظهار کرد: حضرت در ادامه کلامشان گفتند: «وقتی مختصر سود دنیا را از دست می‌دهید اندوه آن در تمام وجود شما ظاهر می‌شود، این چه حالی است که در از دست دادن متاع دنیا بی‌قرار می‌شوید و انگار که این دنیا سرای جاودان شماست» در این جامعه که حضرت تشریح کردند، انسان‌ها گناهان و نقاط ضعف دیگران را متذکر نمی‌شوند تا دیگران نیز با آنان برخورد نکنند.

وی گفت: ریشه چنین رفتاری در آنجاست که یک پیمان نانوشته بین انسان‌ها ایجاد می‌شود و همه متحد می‌شوند که جهان آخرت را کنار بگذارند و دنیای نقد را بگیرند، به نوعی همه انسان‌ها در وابستگی به دنیا هم پیمان می‌شوند.

صاحب تفسیر مشکاة تصریح کرد: جایگاه دین برای دنیازدگان به جایی می‌رسد که انسان‌ها به مقدار ناچیزی از دین توجه می‌کنند و گویا دین مثل خرده‌ای بر روی زبان بازیچه زبان می‌شود، اینجا تفاوتی بین مدعی دین و غیر آن وجود ندارد، گروهی که مدعی دین هستند اما در عمل با دیگران تفاوتی ندارند، مصداق همان سخن است که امام علی(ع) فرمودند: «دین همانند ذره‌ای ناچیز بر سر زبان‌هاست».