بستن باب خرافات در علم پزشکی، بزرگ‌ترین خدمت قانون ابن‌سینا
نجفقلی حبیبی با اشاره به کتاب قانون ابن‌سینا و بخش‌های مختلف آن، به ابعاد تأثیرگذار این اثر نیز پرداخت و بیان کرد: مهم‌ترین نقش قانون این است که بُعد علمی را در پزشکی تقویت کرد و راه خرافات را تا حد زیادی بست.
به گزارش ایکنا، هجدهمین نشست از مجموعه درس‌گفتارها درباره ابن‌سینا، امروز چهارشنبه، 9 تیر، با موضوع «تأملی در قانون ابن‌سینا» و با سخنرانی نجفقلی حبیبی به صورت مجازی برگزار شد که در ادامه متن آن را می‌خوانید؛
قانون ابن‌سینا در پنج کتاب نگاشته شده؛ کتاب اول کلیات است که مباحث اصلی را مطرح می‌کند و در مورد علم طب است و در جلدهای دیگر به این بخش ارجاع می‌دهد، بنابراین مقدمه و پیش‌درآمدی بر علم طب محسوب می‌شود و ذکر این نکته نیز مفید است که استاد ابن‌سینا نیز کتابش را به همین صورت تقسیم‌بندی کرده است. قانون اهمیت بالایی دارد؛ چون در دایره علوم پزشکی کتابی جامع است و دیدگاه‌های مختلفی که تا آن زمان وجود داشته جمع شده و ابتکارات ابن‌سینا نیز ذکر شده است. از این رو کتاب به سرعت در زمان خودش مشهور شد و اعتبار یافت و بلافاصله پس از 150 سال در اروپا نیز مطرح می‌شود و به صورت کتاب درسی ارائه می‌شود و تا قرن هفدهم میلادی نیز قانون در دانشگاه‌های مختلف اعتبار داشت.
امروزه نیز طب سنتی به آن توجه می‌کند و این کتاب در حال کسب اعتبار مجدد است. پیش از ابن‌سینا خرافات در پزشکی رایج بوده و بوعلی تلاش کرده که این مسئله را جبران کند. از کارهای دیگر وی این است که برای زدودن خرافات تلاش کرد و خواست به مردم آگاهی دهد و به جزئیات مسائلی که خانواده‌ها با آن روبه‌رو بودند تذکر می‌دهد؛ اعم از لباس پوشیدن در هوای آلوده یا مسائل آب که ابن سینا بدان پرداخته و به مردم خدمت کرده و به همین دلیل به باور برخی، ابن سینا بزرگ‌ترین و مشهورترین دانشمند تاریخ در تمام دوره‌ها محسوب می‌شود. ابن‌سینا چندین کتاب در طب دارد و سعی داشته مردم طب را یاد بگیرند. از این رو کتاب‌های خود را گاهی اوقات به شعر نیز درمی‌آورده و از هر روشی استفاده می‌کرده تا مردم با طب آشنا شوند.
کتاب قانون نیز تماماً از ابن‌سینا نیست و کسانی پیش از ابن سینا اعم از ارسطو، زکریای رازی و ... هم بوده‌اند و ابن‌سینا از منابع آنها بهره برده است. مهم‌ترین نقشی که می‌شود برای قانون مطرح کرد این است که بُعد علمی را در پزشکی تقویت کرد و راه خرافات را به حد زیادی بست. آنچه از کارهای ابن سینا به دست می‌آید این است که بوعلی بسیار دوست‌دار سلامت مردم است، به همین دلیل تمام اتفاقات یا حوادث و پیش‌آمدهای زندگی را توضیح داده و باز کرده است. برای نمونه مردم به مسافرت‌هایی می‌رفتند و آب کم می‌آمد و ممکن بود آلوده باشد. در اینجا بوعلی بحث مفصلی را مطرح می‌کند تا نوع آب‌ها را روشن کند که اگر کسی به آبی رسید چطور آن را قابل مصرف کند. در موارد دیگر نیز ابن سینا این کوشش‌ها را به کار برده است.
کتاب اول قانون از حیث صوری و شکل، در چهار قسمت و یا چهار فن تقسیم شده است و هر فنی ممکن است به چند تقسیم‌بندی دیگر رسیده باشد. در فن اول، طب تعریف شده و موضوعاتی که در طب مطرح بوده، مورد بحث قرار گرفته و به مزاج و ... می‌پردازد که برخی اوقات یکی از اینها در بدن افزایش پیدا می‌کند و گاهی اوقات متعادل هستند و اگر اینها متعادل باشند، انسان در سلامت کامل است. بحث مزاج یکی از بحث‌های مهم اول قانون است. سپس به قسمت‌های قوا می‌رسد و بعد مسئله اجزای بدن را مطرح می‌کند و سپس به فن بعدی می‌رسیم که عبارت از ساختمان بدن است و در بحث فن سوم، به حفظ‌الصحه می‌رسد که امروزه از آن به بهداشت تعبیر می‌شود. یکی از بخش‌های مهم کتاب اول قانون همین بخش است که مباحث مهمی در آن طرح شده است.
ابن‌سینا می‌گوید بهداشت به سلامت انسان مربوط است؛ یعنی هرچه کمک می‌کند تا انسان سالم باشد، باید در طب مورد توجه باشد و ابن‌سینا نیز به اینها توجه کرده که از جمله خواب و بیداری است که چطور باید بخوابیم و همه این مباحث را مطرح کرده است؛ چون به صحت انسان مربوط می‌شود. از جمله مسائل نیز مسئله آب است که یکی از مسائل بسیار مهم و مورد نیاز بدن است و اگر مشکلی وجود داشته باشد، موجب بیماری‌های سختی می‌شود. یکی دیگر از مسائل غذاست. مسئله دیگری که امروزه هم ظاهراً نه در رشته‌های طب بلکه در رشته‌های دیگر مطرح می‌شود و ابن‌سینا آن را به لحاظ طبی بحث می‌کند، مسکن و محیط زندگی است که اعم از خانه، شهر و آب و هواست که همه مورد بحث قرار می‌گیرد.
مسئله محیط تاثیر زیادی دارد و از این‌رو بوعلی بحث‌های زیادی می‌کند که خانه‌ها باید به طرف کدام سمت قرار بگیرد. بنابراین در طب آن روز، مسکن بسیار مهم بوده است، برخلاف طب امروز که چندان به این مسئله توجه نمی‌کند.
تعریفی که بوعلی از ورزش دارد نیز مهم است و آنچه در قانون آمده این طور است که ورزش یک جنبش ارادی است که منتهی به تنفس پیاپی خواهد شد؛ یعنی به‌قدری ورزش کنید که نفس شما تند بزند و تنفس هم شدید باشد. بنابراین اگر قرار است پیاده‌روی هم صورت گیرد باید به صورتی باشد که تنفس انسان پیاپی و بزرگ باشد. این مهم است که تعریف ابن‌سینا از ورزش در دنیا ثابت مانده است. سپس ایشان در اهمیت ورزش جمله مهمی دارد و می‌گوید اگر ما درست ورزش کنیم از هر معالجه‌ای بی‌نیاز می‌شویم. ورزش‌ها نیز بسیار متنوع هستند. بوعلی از ورزش‌هایی نظیر کشتی، تند راه رفتن، تیراندازی و دویدن نام می‌برد و از قایق‌سواری، اسب‌سواری، شترسواری، گوساله‌سواری، به عقب دویدن، شمشیربازی و نیزه‌بازی هم نام برده است.
ابن سینا می‌گوید هر عضوی ورزش خاص خود را دارد و ورزش تمام اعضای بدن را مطرح کرده است و در باب کبد و کلیه نیز می‌گوید باید به مسئله غذا توجه شود که با شکم گرسنه ورزش شود. بحث مفصلی در باب خواب و بیداری دارد و در باب ورزش، حتی ماساژ بدن و استحمام را نیز مطرح کرده است. ایشان روی خوابیدن روی ماسه‌های کنار دریا نیز تأکید می‌کند. بنابراین بحث ورزش ایشان در قانون بسیار مفید و خواندنی است و هیچ نکته‌ای از آن کهنه نشده است. از بحث‌های دیگری که در قانون به آن اهمیت داده شده، مسئله تربیت کودک است و بهداشت مادران باردار را نیز مطرح می‌کند.
از جمله موارد جالبی که مطرح می‌کند این است که می‌گوید وقتی بچه را می‌خواهند بخوابانند برایش آواز بخوانند و ایشان از کلمه موسیقی استفاده می‌کند. پس از آنکه بچه بزرگ‌تر شد و او از شیر گرفته شد، به مادران تذکر می‌دهد که این دوران بسیار خطرناک است و توضیح می‌دهد نباید چیزهای خطرناک را جلوی بچه قرار داد. این نکته از حیث روانشناسی نیز اهمیت زیادی دارد. همچنین می‌گوید که به این صورت بچه خوش‌اخلاق تربیت می‌شود، اما اگر این کار را نکنید و بخواهید به زور برخی اشیاء را از او بگیرید عصبی می‌شود و این‌طور بار می‌آید که با گریه کردن چیزهایی را که دوست دارد مطالبه می‌کند.
انتهای پیام
