فقیه شیعه که امیرالمومنین(ع) او را «پرچم هدایت» نامید

به گزارش ایکنا، بیست و پنجم ربیع‌الاول مصادف با سالروز درگذشت سیدمرتضی معروف به «علم الهدی» فقیه برجسته قرن چهارم هجری است. سیدمرتضی در سال 355 قمری یعنی 26 سال پس از آغاز غیبت کبری در شهر بغداد چشم به جهان گشود. نسب سیدمرتضی با پنج واسطه به امام موسی کاظم(ع) می‌رسد.

پدر و مادر سیدمرتضی از زمره سادات مورد احترام و شناخته‌شده در آن عصر بودند. مادر سیدمرتضی از همان کودکی دست دو فرزند خود یعنی سیدمرتضی و سیدرضی (مولف نهج‌البلاغه) را گرفت و به محضر شیخ مفید برد و از ایشان درخواست کرد این دو فرزند را تحت تعلیم خود قرار دهد. شیخ مفید هم این درخواست را پذیرفت و بدین‌سان سیدمرتضی در مکتب علمی شیخ مفید پرورش یافت. سیدمرتضی علاوه بر شیخ مفید، از محضر اساتید دیگری نیز بهره برد که از میان آنها می‌توان به شیخ صدوق اشاره کرد.

برای آشنایی با عظمت علمی سیدمرتضی علاوه بر مطالعه آثاری که از ایشان برجای مانده است که بیش از هشتاد عنوان شمارش شده است، می‌توان به شاگردان نامدار او اشاره کرد. از جمله شاگردان برجسته سید می‌توان به شیخ طوسی اشاره کرد که بی‌‌تردید یکی از بزرگترین فقهایی است که عالم تشیع به خود دیده است. سلار دیلمی و ابوصلاح حلبی از دیگر شاگردان برجسته و نام‌آشنایی سید بودند. یکی دیگر از خدمات سیدمرتضی تالیف کتاب «الذریعه» است که می‌توان آن را نخستین کتاب کامل در اصول فقه شیعه به شمار آورد.

لقب سیدمرتضی «علم الهدی» است. در توضیح اینکه چرا سید به این لقب اشتهار یافته است چنین نقل شده است كه ابوسعید محمد بن حسین، وزیر القادر باللّه در سال ۴۲۰ بیمار شد. شبی در خواب دید كه امیرالمومنین(ع) به او می‌فرماید: به علم الهدی بگو تا برای تو دعا كند تا از بیماری بهبود یابی وزیر گفت: یا امیرالمؤمنین، علم‌الهدی كیست؟ فرمود: علی بن الحسین موسوی است. چون از خواب برخاست، نامه‌ای به سید مرتضی نوشت كه برای او دعا كند و در آن نامه او را علم الهدی خواند.

فارغ از صحت و سقم این داستان، مراجعه به آثاری که از سید بر جای مانده است و نقشی که در پاسخ به سوالات و شبهات مردم زمان خود و صیانت از بنیان‌های اعتقادی شیعه ایفا کرد، به راستی او را شایسته لقب «علم‌الهدی» می‌سازد.

حوزه بغداد

به یمن حضور شخصیت‌هایی چون شیخ مفید و سیدمرتضی در شهر بغداد، حوزه علمیه این شهر که از اواخر قرن دوم شکل گرفته بود، دوباره رونق یافت و به مرکز تحصیل علوم دینی بدل شد. سیدمرتضی نیز در این راستا بخشی از خانه خود را وقف محصلان علوم دینی کرد و به همین دلیل او را نخستین شخصیتی می‌دانند که خانه خود را «دارالعلم» کرد. نقل است که در این خانه، کتابخانه‌ای مشتمل بر هشتاد هزار جلد کتاب وجود داشت که محصلان می‌توانستند از آن استفاده کنند.

دفن در کنار قبر ابراهیم مجاب

نسب سیدمرتضی از طریق ابراهیم مجاب به امام کاظم(ع) می‌رسید. ابراهیم مجاب نخستین فرد از نسل ائمه(ع) است که در کربلا ساکن شد. معروف است وقتی ابراهیم به قبر امام حسین(ع) رسید، به حضرت سلام کرد و حضرت، جواب او را داد و به همین جهت به ابراهیم مجاب؛ یعنی جواب‌ داده‌شده معروف شد.

پس از درگذشت سیدمرتضی در 25 ربیع‌الاول سال 436 قمری، ابتدا او را در خانه‌اش در محله کرخ بغداد دفن کردند ولی طبق برخی اقوال، پس از مدتی پیکرش به شهر کربلا منتقل شد و در کنار جدش ابراهیم مجاب مدفون شد، گرچه امروز اثری از آن قبر موجود نیست. در شهر کاظمین نیز آرامگاهی منسوب به ایشان وجود دارد که برخی معتقدند این آرامگاه، محل دفن اولیه ایشان قبل از انتقال به شهر کربلا بوده است و برخی دیگر بر این باورند که آنجا قبر ابراهیم مرتضی، فرزند امام کاظم(ع) است.