رسالت ابتدایی افزایش مطالعه بر دوش آموزش و پرورش است

همزمان با قرارگیری در هفته کتاب پرداختن به میزان سرانه مطالعه افراد امری ضروری است، امروز با توجه به گسترش فناوری اطلاعات و فضای مجازی شاهد استفاده کمتر مردم از کتاب‌های فیزیکی هستیم و به‌نوعی فضای مجازی جایگزین آن شده است اما بررسی اینکه چه عواملی در گرایش افراد به مطالعه مهم هستند و اینکه آیا فضای مجازی و کتاب‌های الکترونیک می‌توانند اطلاعات مورد نیاز را در اختیار مخاطب قرار دهند امری است که باید مورد بررسی قرار گیرد.

عاطفه زارعی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان، در گفت‌وگو با ایکنا از همدان، به بیان تاریخچه‌ای از احداث کتابخانه در ایران پرداخت و اظهار کرد: کتابخانه برای اولین بار در سال 1346 در ایران تأسیس شد و پیش از آن فعالیت‌هایی در این زمینه در بین مردم وجود داشت اما به طور رسمی 54 سال پیش کتابخانه فعالیت خود را آغاز کرد.

وی با اشاره به اینکه اساسا دو نوع مطالعه در دسته‌بندی‌ها وجود دارد، توضیح داد: یک نوع مطالعه مهارتی که به آموزش در مدارس و دانشگاه‌ها بازمی‌گردد و یک مطالعه فرهنگی که به آموزش‌ها و مطالعات رفتارهای اجتماعی، فرهنگی، ارزش‌ها و هنجارهای اجتماعی و... باز می‌گردد که اگر مشکلاتی در این زمینه در جامعه وجود دارد به‌دلیل پایین بودن میزان این نوع مطالعه است.
زارعی با اشاره به اینکه آمار عضویت رسمی در کتابخانه‌ها به صورت سالانه اعلام می‌شود، یادآور شد: این تعداد پیش از شیوع کرونا در کتابخانه‌های استان همدان به 80 هزار نفر می‌رسید اما سال گذشته هم‌زمان با شیوع کرونا به 35 هزار عضو رسید.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان همدان توضیح داد: با شیوع کرونا مردم حتی برای تأمین نیازهای اساسی خود سعی می‌کردند کمتر از منزل بیرون بیایند و در مجامع عمومی حاضر شوند، با تعطیلی کتابخانه‌ها در شرایط کرونایی با تماس و اعتراض بسیاری از کاربران خود روبه رو شدیم که خواستار بازگشایی کتابخانه‌ها بودند، اما فعالیت کتابخانه‌ها به صورت مجازی در طرح‌های پیک کتاب، ارسال پیامک برای آمادگی دریافت و ارسال منابع راه‌اندازی شد.

وی افزود: کرونا در میزان مطالعه اثرگذار بود و آن را تا حدودی کاهش داد، چراکه امانت منابع اطلاعاتی متوقف شد و این توقف به دلیل انتشار ویروس از سطوح بود، هرچند دستگاه‌هایی برای ضدعفونی کردن کتب از سوی این نهاد خریداری شد اما در هر حال امکان امانت دهی کتاب کمتر از شرایط عادی و محدودتر بود، از طرفی کرونا موجب شد جلساتی با سایر کشورها و کتابخانه‌هایی در نقاط مختلف جهان به صورت مجازی برگزار شود و ارتباط تنگاتنگی بین کتابخانه‌ها شکل گرفت.

مدیرکل کتابخانه‌های عمومی همدان با اشاره به اینکه رشد فرهنگی در سطح شهری منوط به هم‌افزایی دستگاه‌های مختلف است، یادآور شد: هم‌افزایی دستگاه‌هایی همچون اداره ارشاد، شهرداری، کانون مساجد و ... در ایجاد شهری دوست‌دار کتاب می‌تواند اثرگذار باشند.

زارعی با اشاره به ارتباط بین وجود کتابخانه و افزایش میزان مطالعه در بین مردم آن منطقه، ابراز کرد: در توسعه کتابخانه‌ها به‌ویژه در مناطق محروم نقش خیرین در همدان پررنگ بوده و نیاز به حمایتِ آن‌ها وجود دارد.
وی در پایان یادآور شد: زمانی کتاب‌خوانی حتی در شرایط کرونایی جزء نیارهای اولیه می‌شود که جامعه از نظر زیرساخت‌ها به اشباع برسد.

مفهوم مطالعه چیست

در ادامه بهروز بیات، مدیر گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، در گفت‌وگو با خبرنگار ایکنا اظهار کرد: در خصوص آنکه میزان مطالعه افراد را بسنجیم باید ابتدا بدانیم که تعریف ما از کتاب‌خوانی چیست؟ باید به این نکته اذعان داشت که مطالعه کتاب فیزیکی نسبت به قبل کمتر شده اما اگر بخواهیم به اصل مطالعه برگردیم و آن را افزایش اطلاعات شهروندان در نظر بگیریم بر اساس مستندات و پژوهش‌هایی که انجام شده حتی در جامعه ما که به نسبت به جوامع توسعه‌ یافته‌تر میزان مطالعه کمتری دارد شاهد افزایش مطالعه بوده‌ایم. با توجه به گسترش شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی که موجب افزایش اطلاعات می‌شوند اگر آن‌ها هم جزء مطالعه محسوب کنیم شاهد افزایش مطالعه بوده‌ایم.

بیات با اشاره به استفاده نسل جوان از کتاب‌های میکرو بوک افزود: نسل جوان امروز بسیار بی‌حوصله شده است و می‌خواهند سریع به نتیجه برسند به همین منظور کتاب‌های میکرو بوک که کتاب‌های خلاصه‌شده هستند در اختیار آنان قرارگرفته است و در عرض 20 دقیقه متوجه کل موضوع کتاب می‌شوند و سپس اگر علاقه داشتند اصل کتاب که به صورت فیزیکی و الکترونیکی موجود است را تهیه می‌کنند. با این توضیحات و بر اساس مستندات موجود حداقل نسبت به ده سال پیش شاهد افزایش مطالعه در جامعه بوده‌ایم و همه باید این امر را جزء اهداف خود قرار دهیم. نباید در جامعه طوری القا شود که ما به دنبال مطالعه نیستیم بلکه مردم کشور ما با فرهنگ بالایی که دارند دوستدار مطالعه هستند، ما مشکلات فراوانی داریم اما باید تلاش کنیم رویای خوبی هم برای شهروندان ایجاد کنیم.

وی افزود: یک متخصص هندی در حوزه کتاب چند قانون دارد یکی از قانون‌ها این است که هر شهروندی و کتابش و قانون دوم این است که هیچ کتابی نیست که مفید نباشد و این قانون‌ها امروز تغییر پیدا کرده به اینکه هر شهروندی و اطلاعاتش یعنی ما باید اطلاعاتی که هر فرد نیاز دارد در آن زمان و به موقع به دستش برسانیم و این رسالت حوزه اطلاع‌رسانی است که امیدواریم در ایران هم محقق شود.

بیات در خصوص عوامل مؤثر در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی گفت: در همه حوزه‌ها رسالت ابتدایی برای حوزه فرهنگ به دوش آموزش‌وپرورش است و سازمان‌های زیادی هم در این امر به آموزش‌وپرورش کمک می‌کنند به عنوان مثال در حوزه کودک و نوجوان کانون پرورش فکری و نوجوان گام‌های بلندی برمی‌دارد و فرهیخته‌های زیادی هم از همین کانون به حوزه‌های مختلف معرفی شده‌اند. در این بین نهاد کتابخانه‌های عمومی هم بازوی خوبی برای سازمان آموزش و پرورش است و همچنین دانشگاه‌ها، مراکز آموزش عالی و سپس اندیشکده‌ها یا به نوعی فرهنگسراها همه در این حوزه فعالیت می‌کنند و این یک رسالت جمعی است.

مدیر گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه آزاد همدان تصریح کرد: همه اقشار جامعه علی‌الخصوص افرادی که در حوزه رسانه کار می‌کنند در این زمینه باید مشوق باشند، یکی از رسالت‌های اصلی به دوش رسانه‌ها و مطبوعات است به عنوان مثال مدتی پیش تصویری را در روزنامه از مترو دیدم که اکثراً در حال مطالعه بودند بنده آن را برای دانشجوهایم انعکاس دادم؛ سایر افراد هم باید در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی کمک کنند.

نقش مؤثر 10 دقیقه مطالعه مفید در روز

وی بیان کرد: حوزه‌های مختلف باید اقناع شوند که روزی ده دقیقه مکالمه می‌تواند مفید باشد و بسیار ارزش افزوده و اندوخته خواهند داشت.

بیات اظهار کرد: یکی از رویاهایم در جهت ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی این است که یک کتابخانه داشته باشم که حالت کافه هم دارا باشد و تبدیل به یک بخش دیدنی از شهر شود و چقدر زیباست که شهری به قدمت تاریخی و فرهنگی همدان در این مورد هم فعال شود و به مکانی برای جذب گردشگر در حوزه کتاب‌خوانی تبدیل شود.

وی با اشاره به نقش مهم مدیریت شهری در ترویج فرهنگ کتاب‌خوانی اظهار کرد: مدیریت شهری در مشارکت با بخش خصوصی می‌تواند موفق عمل کند و به حوزه مناسبی برای گردشگری و افزایش فرهنگ مطالعه تبدیل شود.

مدیر گروه آموزشی علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه آزاد همدان بیان کرد: در برخی از جوامع حرکت جالبی با عنوان «کتابت را جا بگذار» رواج دارد به این صورت که فرد در هر قسمتی در مکان‌های عمومی که حضوردارد پس از خواندن کتاب آن را در آن محل باقی می گذارد تا دیگران هم از آن استفاده کنند، هر فرد بعد از خواندن یک کتاب امضای خود را بر روی آن به یادگار می‌گذارد و در مکانی رهایش می‌کند. قیمت کتاب نسبت به اقلامی که افزایش قیمت داشته‌اند کمتر افزایش پیدا کرده، البته نیاز است مدیریت شهری از کتاب‌فروشی‌ها حمایت کند و از ایستگاه‌های کتاب‌خوانی نیز حمایت بیشتری شود و مقداری از بودجه آن را مدیریت شهری تأمین کند.

بیات تصریح کرد: همه ارگان‌ها باید در این حوزه ورود پیدا کنند به طور مثال همدان به عنوان شهر دانایی انتخاب شود، امروز دیگر مسابقه‌های کتاب‌خوانی تکراری شده است و باید طرحی نو دهیم تا بتوانیم نسل جوان را علاقه‌مندتر کنیم و امیدوارم همان‌طور که پایتخت تاریخ و تمدن هستیم شهر کتاب‌خوان هم بشویم.

وی در پایان گفت: هر چند در استان همدان روستای تاج‌آباد به همت دهیار به عنوان روستای کتاب‌خوانی در کل کشور شناخته شده است و امیدوارم در حوزه شهری با تعامل بین سازمان‌ها؛ همدان به شهری کتاب‌خوان تبدیل شود.